Depresja lekooporna – przyczyny, rozpoznanie, leczenie i zagrożenia

Depresja lekooporna (Treatment-Resistant Depression – TRD) zostaje rozpoznana w sytuacji, gdy pacjent z epizodem depresji nie odpowiada na konwencjonalne leczenie. Taka terapia jest prowadzona z wykorzystaniem dwóch różnych leków przeciwdepresyjnych, adekwatnie do stanu: z zastosowaniem odpowiednich dawek przez okres co najmniej 6 tygodni dla każdego leku.

Depresja należy do najczęstszych zaburzeń psychicznych. Kogo dotyczy? Zasadniczo choroba może pojawić się w każdym wieku, choć objawy depresji pojawiają się najczęściej po raz pierwszy u osób młodych (do około 25 roku życia). Szczyt zachorowalności przypada na starszy wiek dorosły (po 50 roku życia). Według badań epidemiologicznych zaburzenia depresyjne występują częściej u kobiet niż u mężczyzn.

Według specjalistów u mniej więcej 1/3 chorych poddanych leczeniu z powodu depresji nie pojawia się odpowiedź na standardowe leczenie przeciwdepresyjne (pierwsza i druga linia leczenia). Oznacza to, że działania terapeutyczne są skuteczne u maksymalnie 70% pacjentów z zaburzeniami depresyjnymi.

W przypadku pozostałych pacjentów wielokrotne intensywne leczenie farmakologiczne oraz psychoterapia nie są skuteczne. Stwierdza się depresję oporną na leczenie. Osoby te, pomimo terapii, wciąż odczuwają nasilone objawy depresji.

Dlaczego tak się dzieje i nawet najskuteczniejsze leki na depresję zawodzą? Nie ma jednej przyczyny lekooporności w depresji. Wyróżniono wiele czynników, które mogą wpływać na nieskuteczność leczenia przeciwdepresyjnego.

Najważniejsze czynniki ryzyka lekooporności to:

• nieadekwatność terapii – stosowanie leku przeciwdepresyjnego zbyt krótko lub w zbyt małej dawce,
• nieadekwatny wybór leku przeciwdepresyjnego w odniesieniu do profilu objawów, typu depresji, tolerancji czy interakcji z innymi lekami,
• niestosowanie strategii zwiększających skuteczność, niestosowanie psychoedukacji, brak współpracy terapeutycznej, brak współpracy z pacjentem,
• czynniki zewnętrzne, takie jak problemy w relacjach rodzinnych czy problemy socjoekonomiczne (np. ubóstwo, problemy finansowe) bądź zawodowe (brak pracy),
• niewłaściwa diagnoza, na przykład nierozpoznanie współistniejących innych zaburzeń psychicznych (współistniejące zaburzenia osobowości lub zaburzenia lękowe) bądź chorób somatycznych, niedobór witaminy B12 i kwasu foliowego, organiczne zaburzenia nastroju, uzależnienia i nadużywanie substancji psychoaktywnych (SPA).

Zgodnie z ogólnymi zasadami leczenia depresji zalecanymi przez Konsultanta Krajowego w dziedzinie psychiatrii w Polsce oceny skuteczności leczenia przeciwdepresyjnego dokonuje się po upływie 4–6 tygodni od rozpoczęcia terapii.

Jakie są leki na depresję? Za leki pierwszego rzutu w leczeniu depresji uznaje się selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) oraz selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI).

Gdy po wdrożeniu leku nie obserwuje się zadowalającej poprawy, najpierw należy zwiększyć dawkę stosowanego leku przeciwdepresyjnego i odczekać kolejne tygodnie (od 2 do 4). Gdy sytuacja się nie zmieni, wskazana jest zmiana leku przeciwdepresyjnego na inny i ponowna ocena skuteczności jego działania po 4–6 tygodniach.

Przy braku odpowiedzi na co najmniej dwa różne leki przeciwdepresyjne należy zastosować strategie zalecane w depresji lekoopornej.

Wyróżnia się kilka strategii postępowania terapeutycznego w przypadku depresji opornej na leczenie (TRD). To:

• optymalizacja dawki i czasu przyjmowania leku przeciwdepresyjnego,
• zmiana leku przeciwdepresyjnego,
• łączenie leków przeciwdepresyjnych,
• potencjalizacja,
• terapie niefarmakologiczne, takie jak na przykład terapia elektrowstrząsowa (EW), w tym nowoczesne leczenie depresji: głęboka stymulacja mózgu (DBS) oraz stymulacja nerwu błędnego (VNS)Wybór metody postępowania zależy od stanu somatycznego pacjenta (chorób współistniejących), nasilenia objawów depresji czy czynników środowiskowych.

Leczenie depresji, także lekoodpornej, jest konieczne. To poważna choroba, która rzutuje na życie pacjenta i jego rodziny. Nie tylko znacznie obniża jakość życia, powoduje cierpienie i utrudnia funkcjonowanie zawodowe oraz społeczne, ale i zwiększa ryzyko zachorowania na inne choroby.

Czy skutkuje nieskuteczne leczenie depresji? W przypadku pacjentów z depresją oporną na leczenie obserwuje się również mniejsze prawdopodobieństwo remisji czynnościowej, większe narażenie na nawrót choroby (czas nawrotu jest krótszy) oraz większe ryzyko pojawienia się innych chorób, nie tylko psychicznych.