Dlaczego powstaje białaczka?

Tak naprawdę nie wiadomo co wywołuje białaczkę. Istnieje szereg czynników ryzyka, które mogą w określonych warunkach przyczynić się do powstania choroby. Wiadomo natomiast jak białaczka się rozwija od pierwszej nieprawidłowej komórki do pełnoobjawowej choroby nowotworowej. Aby ten proces zrozumieć, trzeba najpierw zapoznać się z prawidłowym przebiegiem wytwarzania poszczególnych elementów krwi w szpiku.

Jak powstaje krew?

Komórki krwi się zużywają. Każda z nich ma odgórnie ustalony czas przeżycia. Dlatego nieustannie muszą być zastępowane przez nowe, sprawne i gotowe do pracy w naszym organizmie. W tym celu szpik kostny codziennie wytwarza miliardy nowych krwinek.

Każda krwinka wywodzi się od tzw. komórki macierzystej krwiotworzenia. Komórki macierzyste maja 2 bardzo ważne cechy.

• Po pierwsze są zdolne do samoodnawiania się. Podczas podziału na 2 potomne komórki jedna z nich staje się taką samą komórką macierzystą a druga będzie się przekształcać w wybranym kierunku.
• Po drugie może się ona różnicować we wszystkie rodzaje komórek krwi. W pierwszym etapie tworzenia nowych krwinek komórka macierzysta dzieli się na komórki ukierunkowane, które dadzą początek komórkom macierzystym limfopoezy (z której powstaną limfocyty) oraz mielopoezy (dla pozostałych rodzajów krwinek).
• Przechodząc kolejne podziały komórki krwi dojrzewają (różnicują się). Powstają szlaki rozwoju erytrocytów, płytek krwi oraz poszczególnych rodzajów leukocytów: granulocytów (neutrofili, eozynofili, bazofili, monocytów, mastocytów) oraz limfocytów (B, T, NK).
• Po kolejnych licznych podziałach z każdej linii rozwojowej powstają dojrzałe krwinki, czyli takie które już nie potrafią się dzielić. Na dojrzałych krwinkach znajdują się specjalne cząsteczki, dzięki którym mogą opuścić szpik i przedostać się do naczyń krwionośnych. To dlatego we krwi u zdrowych osób właściwie nie spotyka się form niedojrzałych.

Jak powstają komórki nowotworowe w białaczce?

Nowotwór rozpoczyna się od 1 nieprawidłowej komórki. To z niej tworzy się samoodnawiający się klon komórek białaczkowych. Taki klon powstaje zwykle z komórki macierzystej lub innych komórek na wczesnym etapie rozwoju krwinek. Wpływa na to wiele czynników rozpoznania białaczki.

Mutacje genowe 1 komórki białaczkowej

Zwykle pod wpływem jakiegoś nieznanego czynnika w DNA 1 komórki zachodzą nieodwracalne zmiany. Do przemiany w komórkę białaczkową muszą zaistnieć co najmniej 2 modyfikacje genetyczne. Z jednej strony powstaje mutacja, aktywująca liczne podziały komórki. Ponadto, blokowane są procesy różnicowania i dojrzewania. Taka komórka nowotworowa we wczesnym stadium rozwoju zaczyna się nieustannie dzielić, produkując wiele identycznych komórek potomnych (klon). Ponieważ nie dojrzewają, nie tracą zdolności do podziału. Następnie coraz liczniejsze komórki białaczkowe przedostają się do krwi. Mogą też naciekać inne narządy. W zależności od rodzaju białaczki mogą wyprzeć ze szpiku inne prawidłowe komórki lub z nimi współistnieć.

Czynniki supresyjne

Na rozwój białaczki mają też wpływ inne bodźce. W komórkach, zwłaszcza dzielących się, dość często dochodzi do uszkodzeń DNA. Jednak inne komórki naszego organizmu produkują czynniki (np. białko p53) eliminujące komórki, które uległy transformacji nowotworowej. U osób chorych na białaczkę dość często spotyka się mutacje w genach kodujących białko p53 i inne antyonkogeny.

Czynniki mutagenne

W naszym środowisku znajduje się wiele czynników ułatwiających zachodzenie przemian nowotworowych w komórkach. Zakażenia wirusowe, promieniowanie jonizujące i związki chemiczne mogą osłabić układ immunologiczny i zaburzyć kontrolę przeciwnowotworową naszego organizmu - są przyczyną białaczki.

Charakterystyka komórki białaczkowej

Komórki białaczkowe są bardzo specyficzne. Oczywiście w poszczególnych rodzajach białaczek różnią się między sobą, ale mają kilka cech wspólnych. Przede wszystkim komórki takie nie dojrzewają. Są niewrażliwe na czynniki hamujące ich namnażanie, co daje im nieograniczone zdolności do podziału. Ponadto ich czas przeżycia jest znacznie dłuższy niż prawidłowej krwinki. To dlatego, że w ich przypadku mechanizm genetycznie zaprogramowanej śmierci komórki (apoptoza) jest zaburzony.

Z drugiej strony część komórek białaczkowych, chociaż są niedojrzałe, przestaje się dzielić. Wówczas tylko pozostałe odpowiadają za zwiększanie się ich liczby. Komórki białaczkowe w przeciwieństwie do prawidłowych blastów (niedojrzałych form leukocytów) potrafią przechodzić ze szpiku kostnego do krwi. Prawdopodobnie posiadają specyficzne cząsteczki umożliwiające im przenikanie do naczyń krwionośnych a stamtąd do innych narządów organizmu.

Czynniki ryzyka rozwoju białaczki

Do tej pory znamy tylko kilka czynników potwierdzonych badaniami naukowymi, które wywołują białaczki. Są one odpowiedzialne za specyficzne zmiany w DNA komórek szpiku kostnego.

Należą do nich:

• promieniowanie jonizujące,
• zawodowe narażenie na benzen,
• stosowanie chemioterapii w innych chorobach.

Wyodrębniono również szereg czynników, które z dużym prawdopodobieństwem zwiększają ryzyko zachorowania na białaczkę:

• czynniki obecne w środowisku: palenie tytoniu, pestycydy, rozpuszczalniki,
• organiczne, produkty przerobu ropy naftowej, radon,
• choroby genetyczne: zespół Downa, zespół Fanconiego, zespół Shwachmana Diamonda,
• pozostałe choroby układu krwiotwórczego: zespół mielodysplastyczny, czerwienica prawdziwa, anemia plastyczna i inne.

Niestety nadal w wielu przypadkach nie znamy czynnika wywołującego chorobę i jej przyczyna pozostaje zagadką, co utrudnia leczenie białaczki.

Bibliografia

Stęplewska-Mazur K. Patologia układu krwiotwórczego, Śląska Akademia Medyczna, Katowice 2000, ISBN 83-87114-23-5
Dmoszyńska A., Robak T. Podstawy hematologii, Czelej, Lublin 2003, ISBN 83-88063-94-4
Chybicka A., Sawicz-Birkowska K. Onkologia i hematologia dziecięca, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2008, ISBN 978-83-200-3334-2
Szczeklik A. (red.), Choroby wewnętrzne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2011, ISBN 978-83-7430-289-0