Izotretynoina - wskazania, działanie, bezpieczeństwo, fakty i mity

Izotretynoina (kwas 13-cis-retinowy) jest pochodną witaminy A, która wywiera korzystne działanie na wszystkie mechanizmy patogenetyczne trądziku, a mianowicie produkcję łoju, rogowacenie ujść mieszków włosowych, liczebność bakterii beztlenowych Propionibacterium acnes oraz odczyn zapalny. Bolesne wykwity skórne stają się współcześnie problemem coraz większej liczby osób. Na trądzik uskarża się nie tylko młodzież w okresie dojrzewania, ale także dorośli. Istnieje wiele metod walki z tym problemem. Jednym z nich jest stosowanie izotretynoiny. Co warto wiedzieć na jej temat?

1. Co to jest izotrtynoina?

Izotretynoina to syntetyczna pochodna witaminy A, która znalazła zastosowanie w leczeniu różnych postaci trądzikowych zmian skórnych. Może być przyjmowana doustnie lub miejscowo.

Choć dokładny mechanizm działaniaizotretynoiny nie został dotychczas dokładnie wyjaśniony, udowodniono, że substancja ta sprzyja zahamowaniu nadmiernej produkcji łoju, w dużym stopniu odpowiedzialnego za powstawanie nieestetycznych wykwiów. Dodatkowo, wchłaniając się z przewodu pokarmowego, działa przeciwzapalnie.

Zobacz film: "Odstawienie nabiału – antidotum na trądzik?"

Stosowanie izotretynoiny zaleca się przede wszystkim osobom zmagającym się z ciężką postacią trądziku (przede wszystkim trądziku guzkowatego i skupionego) w sytuacji, kiedy tradycyjne leczenie za pomocą środków o działaniu przeciwbakteryjnym okazało się nieskuteczne.

Dzięki szeregowi prowadzonych badań izotretynoina coraz częściej jest wykorzystywana jednak także w przypadku schorzeń o nieco mniejszym nasileniu, zwłaszcza jeżeli istnieje ryzyko powstania blizn.

2. Kiedy nie stosować izotretynoiny?

Chociaż lek uchodzi za niezwykle skuteczny, nie każdy może skorzystać z takiej formy terapii. Podstawowym przeciwwskazaniem jest oczywiście nadwrażliwość na izotretynoinę lub którykolwiek inny składnik leku.

Stosowania zawierających izotretynoinę preparatów zabrania się kobietom spodziewającym się dziecka (substancja może spowodować uszkodzenie płodu) oraz karmiącym piersią. W czasie trwania leczenia, a także na miesiąc przed i po jego zakończeniu istotne jest także stosowanie skutecznej terapii antykoncepcyjnej.

Izotretynoiny powinny unikać również osoby cierpiące na depresję i niewydolność wątroby. Nie jest wskazane łączenie go z antybiotykami. Zarówno w czasie trwania kuracji, jak i przez sześć miesięcy po jej zakończeniu należy wystrzegać się depilacji woskiem, a także innych zabiegów prowadzących do ścierania naskórka, np. peelingów – lek nie może być stosowany, jeżeli skóra jest podrażniona lub uszkodzona.

Z tych samych względów zażywając preparaty z izotretynoiną zaleca się unikanie długotrwałej ekspozycji na oddziaływanie szkodliwego promieniowania słonecznego.

3. Możliwe skutki uboczne

Izotretynoina uchodzi niestety za lek bardzo niebezpieczny – jej stosowanie może wiązać się wystąpieniem licznych efektów ubocznych, których nasilenie jest uzależnione od dawkowania. Do najczęściej występujących komplikacji zalicza się wysuszenie i swędzenie skóry, skutkujące krwawieniami, suchość błony śluzowej nosa, a także zapalenie błon śluzowych warg oraz spojówek.

Ponadto naskórek często ulega złuszczeniu, skóra staje się nadwrażliwa, na jej powierzchni zaś może wystąpić wysypka rumieniowa. Niejednokrotnie jako skutek uboczny przyjmowania izotretynoiny pojawiają się bóle kostno-stawowe oraz bóle pleców – dotyczy to przede wszystkim pacjentów w okresie dojrzewania.

Nieco rzadziej występującymi skutkami ubocznymi spowodowanymi przez izotretynoinę są bóle głowy, zwiększenie poziomu cholesterolu oraz glukozy we krwi, a także białkomocz oraz krwiomocz.

Lekarze zwracają uwagę na możliwy negatywny wpływ izotretynoiny na psychikę pacjenta. Odnotowano przypadki rozwoju depresji, wahań nastroju czy stanów lękowych, a nawet agresji, chociaż środowisko medyczne nie jest w pełni zgodne co do tego, czy na rozwój zaburzeń tego typu faktycznie wpłynęła izotretynoina.

Do grupy innych komplikacji występujących rzadko, a więc u 0,1–0,01 proc. pacjentów, zalicza się skórne reakcje alergiczne oraz anafilaktyczne, a także łysienie.

Najrzadziej natomiast odnotowuje się przypadki, kiedy to stosowanie izotretynoiny powoduje zaostrzenie zmian skórnych. Może wystąpić ponadto nadmierne owłosienie w nietypowych miejscach, osłabienie paznokci, które stają się kruche i łamliwe, a także przebarwienia skórne.

W przypadku niektórych pacjentów zażywających izotretynoinę jest możliwe wystąpienie nadwrażliwości na światło, nadpotliwości oraz powiększenia węzłów chłonnych. Do wymienionych efektów ubocznych dodać należy problemy z widzeniem, drgawki, kłopoty ze słuchem oraz zapalenie jelit.

Izotretynoinę należy stosować pod ścisłym nadzorem lekarza. Wiele osób decyduje się podjąć leczenie na własną rękę, zakupując preparaty z izotretynoiną w niesprawdzonych źródłach, przez co w jeszcze większym stopniu narażają się na wystąpienie niebezpiecznych dla zdrowia komplikacji.

Pamiętajmy, że trądzik nie jest jedynie defektem urody – często świadczy o chorobie, dlatego konsultacja z dermatologiem przed rozpoczęciem zażywania jakichkolwiek preparatów jest po prostu konieczna.

4. Stosowanie izotretynoiny a kontrowersje dotyczące wpływu na psychikę pacjentów

Izotretynoina została dopuszczona do stosowania przez Agencję ds. Żywności i Leków (Food and Drug Administration) w 1982 roku do leczenia ciężkich postaci trądziku. Obecnie jednak lek ten stosowany jest przez lekarzy dermatologów także w lżejszych postaciach trądziku.

Odnotowanie kilku przypadków depresji i samobójstw u osób stosujących ten lek skłoniło zarówno FDA, jak również Światową Organizację Zdrowia (WHO - World Health Organisation) do zalecenia jego producentom podawania potencjalnym pacjentom informacji o podwyższonym ryzyku wystąpienia podczas jego stosowania niepożądanych działań psychiatrycznych.

Gorące dyskusje, których celem jest wyjaśnienie możliwych związków przyczynowych między stosowaniem tego leku a stymulacją przez niego psychiatrycznych działań niepożądanych, są ciągle aktualne. Sytuacja powyższa skłania nawet dermatologów do obrony przysłowiowymi "rękami i nogami" przed zaproponowaniem pacjentowi doustnej izotretynoiny, gdy oczywiście stan kliniczny do tego upoważnia.

4.1. Wyniki badań naukowych a stosowanie izotretynoiny

Większość badań wskazuje na brak ewidentnych dowodów świadczących o występowaniu depresji podczas stosowania izotretynoiny. Warto pamiętać, że odsetek występowania depresji w populacji ogólnej to 8-10%, a odsetek ten w różnych badaniach wśród pacjentów przyjmujących doustną izotretynoinę wynosi jedynie od 1 do 11%.

Podkreślenia wymaga fakt, że poprawa stanu klinicznego pacjenta przyjmującego doustną izotretynoinę wielokrotnie jest wręcz piorunująca, wydatnie prowadząc do znacznej poprawy ogólnego samopoczucia chorego, jego poczucia własnej wartości i skuteczności, lepszego funkcjonowania w społeczeństwie, ogólnie lepszej jakości życia związanej z chorobą.

Kolejnym nieporozumieniem, niestety silnie zakorzenionym wśród lekarzy, jest przekonanie o niekorzystnym wpływie izotretynoiny na narządy wewnętrzne, w szczególności wątrobę. I tu również badania kliniczne nie potwierdzają obiegowych poglądów - w przebiegu terapii nie dochodzi bowiem do rozwoju trwałych zmian w wątrobie, a obserwowany wzrost aktywności enzymów wątrobowych, zwanych transaminazami, ma charakter przejściowy i ustępuje bardzo szybko po zakończeniu leczenia.

Faktem jest teratogenność izotretynoiny, czyli możliwość wywoływania wad rozwojowych w przypadku zażywania leku przez kobiety ciężarne.

Z tego powodu wprowadzone zostały rygory polegające na konieczności stosowania skutecznych metod zapobiegania ciąży w okresie poprzedzającym leczenie (w celu wykluczenia ciąży u kobiet rozpoczynających terapię), przez cały okres przyjmowania leku oraz 1 miesiąc po zakończeniu leczenia.

Niestety, zdarza się, że słyszymy konieczności zapobiegania ciąży przez okres 2 lat po leczeniu, co wynika z faktu mylenia izotretynoiny z innymi retinoidami - acytretyną i etretynatem, których okres półtrwania jest niewspółmiernie długi w porównaniu z izotretynoiną.

Kontrowersje wokół leku budzi też możliwość stosowania izotretynoiny w okresie letnim. Zdarza się, że dermatolodzy nie podejmują leczenia bądź przerywają je w okresie wakacyjnym, z obawy przed możliwością poparzeń. Suchość skóry wynikająca z zahamowania produkcji łoju pod wpływem izotretynoiny, w połączeniu z intensywną ekspozycją na ultrafiolet oraz brakiem stosowania filtrów ochronnych może faktycznie powodować poparzenia słoneczne.

Nie oznacza to jednak braku możliwości prowadzenia terapii izotretynoiną w okresach dużego nasłonecznienia. Wystarczy odrobina rozsądku, a więc unikanie opalania się oraz stosowanie preparatów zapewniających fotoprotekcję, by bez ryzyka poparzeń przejść leczenie w okresie wakacji (podobnie, jak ma to miejsce w krajach na innych szerokościach geograficznych).

Pamiętajmy, że podczas stosowania izotretynoiny dochodzi do rozwoju tzw. objawów właściwych dla tej grupy leków, czyli hiperwitaminozy witaminy A, i jest to jak najbardziej normalny stan rzeczy. Najważniejsza jest pełna współpraca pacjenta z lekarzem prowadzącym, a wtedy efekty leczenia są najlepsze, a objawy uboczne najmniej odczuwalne.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.