Katecholaminy

Są wytwarzane głównie w rdzeniu nadnerczy oraz w mniejszych ilościach w ciałkach przyzwojowych współczulnych w przestrzeni zaotrzewnowej, na brzuszno-bocznej powierzchni aorty, na wysokości odejścia tętnicy krezkowej dolnej (tak zwany narząd Zuckerkandla).

Do najważniejszych amin katecholowych należy adrenalina, noradrenalina i dopamina. Uwolnione do krwi katecholaminy oddziałują na receptory adrenergiczne α1, α2 β1, β2 rozmieszczone w różnych narządach i wywołują przez to określone reakcje organizmu.

Następnie są metabolizowane i wydalane z moczem w postaci różnych metabolitów. Oznaczanie amin katecholowych i ich metabolitów tak w moczu, jak i we krwi ma przede wszystkim znaczenie w diagnostyce guza chromochłonnego nadnerczy.

Katecholaminy w ludzkim organizmie odpowiadają za szereg ważnych procesów, m..in tych związanych z koncentracją, zapamiętywaniem, prawidłowym funkcjonowaniem ukłądu nerwowego. To związki, które poprawiają nastrój, a także pomagają radzić sobie ze stresem.

Do wzrostu uwalniania katecholamin do krwi prowadzą różne stany związane ze stresem. Mogą to być zarówno stany emocjonalne (strach, lęk) jak i odpowiedź na stresory środowiskowe, takie jak na przykład hałas czy intensywne światło.

Działanie katecholamin jest związane z aktywacją układu współczulnego, co ma na celu przygotowanie organizmu do wysiłku fizycznego związanego z walką lub ucieczką.

Najbardziej charakterystyczne działania amin katecholowych to podwyższenie ciśnienia krwi, przyśpieszenie akcji serca, podniesienie poziomu glukozy we krwi oraz rozkurcz oskrzeli.

Oznaczanie poziomu katecholamin służy przede wszystkim do diagnostyki guza chromochłonnego nadnerczy.

Jest ono również przydatne w ocenie skuteczności leczenia u pacjentów, u których wykryto i usunięto guza chromochłonnego oraz w celu kontrolowania, czy nie doszło do nawrotu choroby.

Najbardziej charakterystycznym objawem guza chromochłonnego jest napadowo występujące wysokie nadciśnienie tętnicze. Ze względu na krótki okres półtrwania katecholamin we krwi (są one szybko metabolizowane i wydalane z moczem) należy dokonywać oznaczenia ich stężenia u tych pacjentów w trakcie trwania epizodu nadciśnienia.

W próbce krwi możemy badać stężenie samych katecholamin lub ich metabolitów (metoksykatecholamin) takich jak metanefryna, normetanefryna i 3-metoksytyramina. Dużą wartość diagnostyczną ma także oznaczanie wydalania katecholamin w dobowej zbiórce moczu.

Oznaczenie katecholamin w takiej 24-godzinnej zbiórce odzwierciedla całkowitą ilość tych hormonów wydalonych w ciągu doby. Ma to duże znaczenie ze względu na to, że ich stężenie w surowicy krwi w ciągu doby znacznie się zmienia i przy pojedynczym oznaczeniu we krwi możemy nie wykryć ich zwiększonych ilości.

Natomiast dzięki badaniu w dobowej zbiórce moczu można wykryć nadmierną produkcję katecholamin, nawet jeśli badanie krwi wypadnie prawidłowo. W moczu oznaczamy stężenie samych katecholamin (adrenalina, noradrenalina, dopomina), metoksykatecholamin (metanefryny, normetanefryny i 3-metoksytyraminy) oraz kwasu wanilinomigdałowego (pochodnej metanefryny i normetanefryny).

Stwierdzenie zwiększonego stężenia amin katecholowych i ich metabolitów w surowicy krwi i w dobowej zbiórce moczu sugeruje obecność guza chromochłonnego nadnerczy.

Rozpoznanie jest potwierdzone wykazaniem obecności guza w badaniach obrazowych oraz badaniem histopatologicznym fragmentu tkanki guza. Natomiast wzrost poziomu katecholamin u osoby, która miała usuniętego guza chromochłonnego może oznaczać, że operacja nie była doszczętna lub też, że doszło do miejscowej wznowy.

Należy także pamiętać, że oznaczenie poziomu katecholamin we krwi i w moczu jest pomocne w diagnostyce obecności guza chromochłonnego nadnerczy jednak nie ma większego znaczenia przy jego lokalizacji, a także o tym, że stężenie oznaczonych katecholamin niekoniecznie odpowiada wielkości guza, ponieważ ich wytwarzanie jest zależne nie od wielkości, ale od właściwości samej tkanki guza.

Ponadto na stężenie katecholamin ma wpływ wiele czynników interferujących, dlatego lekarze często spotykają się z wynikami fałszywie dodatnimi.

Na wyniki badań stężenia katecholamin mają wpływ takie czynniki jak stosowane leki, dieta i stres, zatem można się spodziewać pewnej liczby wyników fałszywie dodatnich.

Do najczęstszych przyczyn należy stosowanie takich leków jak metyldopa, lewodopa, labetalol, sotalol, chinidyna, niektóre antybiotyki (tetracyklina, erytromycyna, sulfonamidy), niektóre leki przeciwdepresyjne i przeciwpsychotyczne (inhibitory MAO, chlorpromazyna, imipramina), leki przeciwhistaminowe, jodowe środki cieniujące oraz spożycie przed badaniem orzechów, bananów czy cytrusów.

Z tego względu przed badaniem warto powiedzieć lekarzowi o przyjmowanych lekach, gdyż często analizują oni wyniki dodatnie, biorąc pod uwagę wpływ stresu, diety i leków przyjmowanych przez pacjenta.

Źródła

1. Chory z obustronnym guzem chromochłonnym i nerwiakowłókniakowatością typu 1 — opis przypadku
2. Solnica B., Badania laboratoryjne. Wartości referencyjne, Medycyna Praktyczna, Kraków 2010, ISBN 978-83-7430-267-8
3. Tomaszewski J., Diagnostyka laboratoryjna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001, ISBN 83-200-3591-0
4. Jakob M., Normy laboratoryjne, Via Medica, Gdańsk 2010, ISBN 978-83-7555-232-4