Kleszczowe zapalenie mózgu - rejony endemiczne, przebieg, zapobieganie
Kleszczowe zapalenie mózgu i borelioza – obie te choroby przenoszą kleszcze. Nie są to jednak choroby powodowane przez samego kleszcza, ale przez drobnoustroje, którymi ten pajęczak jest zainfekowany. Kleszczowe zapalenie opon mózgowych, nazywane również kleszczowym zapaleniem mózgu jest więc de facto zapaleniem odkleszczowym. Jak wygląda przebieg kleszczowego zapalenia mózgu? W jaki sposób należy zapobiegać temu odklszczowemu zapaleniu? Szczegóły znajdziecie poniżej.
1. Czym jest kleszczowe zapalenie mózgu?
Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) znane także jako wczesnoletnie lub wiosenno-letnie zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych to wirusowa choroba sezonowa przenoszona za pośrednictwem Flavivirusa z rodziny Togaviridae, zaliczanego kiedyś do grupy arbowirusów. Kleszczowe zapalenie mózgu jest chorobą odkleszczową, oznacza to, że możemy się nią zarazić w sytuacji, w której zostaniemi ugryzieni przez kleszcza (głównie Ixodes ricinus oraz Ixodes persulcatus z rodziny kleszczy tarczowatych).
Kleszcze przekazują wirusa swojemu potomstwu, które także może zarażać, lub nabywają wirusa po żerowaniu na gryzoniach, które wcześniej zaatakowały. Gdy wirusy trafią do organizmu człowieka, namnażają się najpierw w węzłach chłonnych, a potem przechodzą do krwi i wraz z nią do różnych narządów. Mają one właściwości neurotropowe, co oznacza, że lokalizują się głównie w komórkach nerwowych mózgu i rdzenia kręgowego. Ponieważ kwas solny obecny w żołądku nie jest w stanie zniszczyć wirusów, zarażenie tą chorobą może nastąpić także na skutek spożywania surowego mleka od zwierząt hodowanych naterenach endemicznych.
Na terenie naszego kontynentu występują dwa podtypy tego wirusa:
- zachodni (powoduje tzw. środkowoeuropejskie zapalenie mózgu)
- wschodni (wywołujący rosyjskie wiosenno-letnie zapalenie mózgu; bardziej wirulentny i częściej powodujący zgon pacjenta).
2. Tereny endemiczne kleszczowego zapalenia mózgu
Nie wszędzie na świecie istnieje takie samo ryzyko zarażenia się kleszczowym zapaleniem mózgu. Są jednak tereny, zwane endemicznymi, gdzie wirus krąży pomiędzy jego żywicielami, którymi są głównie gryzonie, a przenosicielami – kleszczam. Tam właśnie można łatwiej nabyć tę chorobę.
Terenami endemicznymi kleszczowego zapalenia mózgu są kraje Europy Środkowej, a także kraje Europy Wschodniej aż po Ural. Na kleszczowe zapalenie opon mózgowych narażeni są przede wszystkim mieszkańscy Węgier, Polski, Austrii, Niemec, Czech, Słowacji, Szwajcarii, Ukrainy, Łotwy, Białorusi, Serbii, Rumunii, Litwy, Estonii. Dodatkowo, do terenów endemicznych kleszczowego zapalenia mózgu zalicza się kraje skandynawskie m.in. Finlandię, Szwecję i Norwegię.
W Polsce rejony endemiczne to głównie województwa warmińsko-mazurskie i podlaskie, a także zachodniopomorskie i lubelskie. Występują dwa szczyty zachorowalności ściśle związane z okresami żerowania kleszczy – jeden na przełomie czerwca i lipca i drugi w październiku. W przypadku naszego kraju, zapalenie mózgu wywołane ukłuciem kleszcza stanowi 1/3 wszystkich zapaleń mózgu i szacuje się, że jest to ok. 250 przypadków rocznie.
Dla własnego bezpieczeństwa, warto poddać się szczepieniom ochronnym, które stanowią środek profilaktyczny przed zachorowaniem na kleszczowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. Specjaliści zalecają pacjentom wykonanie pełnego cyklu szczepienia ochronnego.
3. Objawy i przebieg kleszczowego zapalenia mózgu
Kleszczowe zapalenie mózgu ma przebieg dwufazowy. Początkowo objawia się niespecyficznymi dolegliwościami (lub w przypadku niektórych pacjentów przebiega bezobjawowo), z tego powodu może być trudne do zdiagnozowania. Choroba ma najcięższy przebieg u osób, które skończyły już 40 rok życia, najłagodniejszy u dzieci.
Miejsca ukłucia przez kleszcze są zazwyczaj trudno widoczne, a ich ślina ma właściwości znieczulające, dlatego wiele osób nie przypomina sobie samego momentu ukłucia. Początkowo wirus namnaża się w miejscu ukłucia, a później za pomocą naczyń limfatycznych przedostaje się do okolicznych węzłów chłonnych i układu siateczkowo-śródbłonkowego, skąd może trafić do ośrodkowego układu nerwowego. Jest to tzw. okres wylęgania choroby i wynosi on od 7 do 28 dni. W przypadkach klinicznie objawowychkleszczowe zapalenie mózgu ma przebieg dwufazowy i trwa od 1 do 8 dni.
W przebiegu kleszczowego zapalenia mózgu możemy skarżyć się na gorączkę, osłabienie, bóle mięśni i stawów, uczucie rozbicia, bóle głowy, infekcję gardła, katar, a także nudności, wymioty, bóle brzucha. Objawy te mogą trwać do 7 dni, po czym u większości chorych (około 2/3) samoistnie zanikają i choroba ulega wyleczeniu.
U pozostałych po kilkudniowym okresie dobrego samopoczucia pojawiają się gorączka i objawy związane z zajęciem przez wirusa układu nerwowego. Mogą one być różne, w zależności od tego, jaka struktura mózgu czy rdzenia kręgowego została zaatakowana. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest najczęstsze, przebiega stosunkowo łagodnie i zazwyczaj nie pozostawia trwałych następstw. Obserwujemy światłowstręt, sztywność karku, nudności, wymioty. Jeśli dojdzie do zajęcia mózgu, jest to zdecydowanie bardziej niebezpieczne dla chorego.
Zazwyczaj objęte procesem zapalnym są tzw. zwoje podstawy mózgu, które odpowiadają za wiele funkcji neurologicznych, m.in. takich jak czuwanie i stan przytomności organizmu oraz kontrola nad mięśniami. Może skutkować to zaburzeniami świadomości, śpiączką, napadami padaczkowymi, porażeniem mięśni, ich nadmiernym napięciem czy drżeniami. Jeśli zajęty jest pień mózgu, pojawiają się zaburzenia oddychania.
Gdy wirusy wnikną do rdzenia kręgowego i jego korzeni, następuje porażenie mięśni, z czasem włókna mięśniowe mogą zanikać, dołączają się silne bóle. Poważne powikłania, jakie mogą wystąpić, to krwawienia spowodowane zaburzeniami krzepnięcia, zapalenie wątroby i zapalenie mięśnia serca.
Zazwyczaj rokowanie kleszczowego zapalenie opon mózgowych jest dobre, niekiedy objawy neurologiczne (zaburzenia czucia, zmniejszenie aktywności fizycznej, porażenia i niedowłady nerwów czaszkowych i obwodowych - zaniki mięśni pasa barkowego oraz uszkodzenie móżdżku, trudności w koncentracji, osłabienie pamięci) przewlekają się wiele miesięcy. Śmiertelność w tej chorobie dotyczy jednak blisko 2% pacjentów. W niektórych przypadkach powikłaniem choroby może być depresja.
Rozpoznanie kleszczowego zapalenia opon mózgowych stawia się na podstawie badania płynu mózgowo-rdzeniowego, który wykazuje cechy zapalenia wirusowego, oraz stwierdzenia we krwi przeciwciał zwalczających wirusa odkleszczowego zapalenia mózgu. W diagnostyce choroby wykorzystuje się testy wirusologiczne (np. badanie serologiczne z użyciem techniki immunofluorescencyjnej (ELISA).
4. Leczenie kleszczowego zapalenia mózgu
W przypadku kleszczowego zapalenia mózgu nie ma skutecznego leczenia przyczynowego. Stosuje się jedynie leczenie objawowe – zapobiegające obrzękowi mózgu i przeciwzapalne. Dlatego bardzo ważne jest szczepienie osób, które będą przebywać na terenach, gdzie duże jest ryzyko nabycia tej choroby, czyli osób dorosłych zamieszkałych na terenach endemicznych i wyjeżdżających tam w celu turystycznym lub do pracy. Szczepionka może być stosowana od 2. roku życia. Zalecane są 3 dawki, druga w odstępie 1–3 miesięcy od pierwszej, trzecia po 9–12 miesiącach od drugiej.
Optymalnym czasem na rozpoczęcie szczepienia podstawowego jest zima, by zapewnić odporność przed początkiem sezonu żerowania kleszczy na wiosnę. Ewentualnie lekarz może zalecić schemat przyspieszony, kiedy pozostały co najmniej 3 tygodnie do wyjazdu lub wakacji.
Etapy szczepienia ochronnego:
- I dawka - podawana najlepiej w zimie,
- II dawka - podawana po 1-3 miesiącach po pierwszym szczepieniu,
- III dawka - podawana po 9-12 miesiącach po drugim szczepieniu.
Szczepionki podawane są w ilości 0,5 ml.
By zapewnić długotrwałą ochronę, niezbędne są pojedyncze szczepienia przypominające podawane w odstępach 3-letnich. Preparaty zawierają zawiesinę oczyszczonych, zabitych, inaktywowanych wirusów Flavi i mogą być stosowane u dzieci od 2. roku życia i u dorosłych. Zaleca się także szczepienie kobiet ciężarnych, zabezpieczona jest wtedy i matka, i dziecko.
5. Kleszczowe zapalenie opon mózgowych a profilaktyka
W przypadku kleszczowego zapalenia opon mózgowych niezwykle istotna jest profilaktyka!!! Brońmy się przede wszystkim przed ugryzieniem przez kleszcza, stosując odpowiednie ubrania przy wychodzeniu do lasu, pomocne mogą być także repelenty, czyli środki odstraszające owady i kleszcze z dodatkiem DEET w stężeniach od 30 do 50%. Zmniejszymy w ten sposób ryzyko zakażenia zarówno bakteriami Borrelia, jak i wirusami kleszczowego zapalenia mózgu. Chociaż tylko 50% pacjentów z boreliozą obserwuje u siebie rumień, w kleszczowym zapaleniu mózgunie ma żadnych początkowych, charakterystycznych objawów mówiących o rozwijającym się zakażeniu wirusowym i nakazującym rozpoczęcie leczenia.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.
