Łysienie bliznowaciejące
Łysienie bliznowaciejące jest określeniem opisującym całą grupę chorób, których wspólną cechą jest utrata włosów związana z pojawieniem się zbliznowaciałej tkanki łącznej. Tkanka ta zastępuje ubytki powstałe w wyniku różnych chorób i patologii i charakteryzuje się brakiem zdolności do wytworzenia mieszków włosowych, które są konieczne do porostu włosów. Łysienie bliznowaciejące ma wiele przyczyn i może być efektem dużo poważniejszych chorób ogólnoustrojowych lub wad wrodzonych.
- 1. Przyczyny łysienia bliznowaciejącego
- 1.1. Łysienie bliznowaciejące uwarunkowane genetycznie
- 1.2. Łysienie bliznowaciejące a infekcje
- 1.3. Podrażnienia i urazy a łysienie bliznowaciejące
- 1.4. Chroroby autoimmunologiczne a łysienie bliznowaciejące
- 1.5. Utrata włosów na tle nowotworowym
- 2. Objawy łysienia bliznowaciejącego
- 3. Diagnostyka łysienia bliznowaciejącego
- 4. Leczenie łysienia
- 4.1. Leczenie farmakologiczne
- 4.2. Leczenie chirurgiczne
- 4.3. Inne sposoby leczenia łysienia bliznowaciejącego
1. Przyczyny łysienia bliznowaciejącego
Jak już wspomniano, łysienie bliznowaciejące nie jest jednorodną grupą chorób, ale raczej zbiorem różnych patologii. Ze względu na przyczyny możemy podzielić je na dwa główne rodzaje łysienia - samoistne lub wtórne (kiedy przyczyna bliznowacenia nie jest zlokalizowana w mieszku włosowym a na zewnątrz np. uraz lub stan zapalny).
1.1. Łysienie bliznowaciejące uwarunkowane genetycznie
Warto zauważyć, że łysienie bliznowaciejące, zwłaszcza występujące samoistnie w młodym wieku, może wiązać się z obecnością innych, poważnych schorzeń, na przykładowo podłożu autoimmunologicznym (nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego skierowana przeciwko własnemu organizmowi).
Na powstanie tej postaci choroby mają wpływ czynniki dziedziczne. Łysienie tego rodzaju może być wrodzone (np. na tle nieprawidłowego rozwoju skóry) lub nabyte w późniejszym okresie życia. Wspólną cechą tych wszystkich schorzeń jest nieodwracalne uszkodzenie mieszków włosowych i bezpowrotna utrata włosów na danym obszarze. Niektóre przyczyny łysienia bliznowaciejącego uwarunkowanego genetycznie:
Wrodzony niedorozwój skóry.
Wrodzony ogniskowy niedorozwój chrząstek.
Nietrzymanie barwnika.
Pęcherzowe oddzielanie się naskórka.
Genodermatozy (tzw. rybia łuska).
Zespół KID, Goltza.
Choroba Dariera.
Trzeba pamiętać, że wrodzonym postaciom choroby towarzyszyć mogą inne wady rozwojowe np. rozszczep kręgosłupa czy nieprawidłowa budowa serca; postacie ujawniające się później np. na tle choroby Dariera mają pochodzenie autoimmunologiczne i skłaniają do zachowania czujności, gdyż mogą im towarzyszyć inne patologie tego typu.
Patologie te mogą dotyczą całej powłoki ciała a nie tylko skóry głowy, cechują się raczej ciężkim przebiegiem. Dwie pierwsze jednostki, tzw. wrodzony niedorozwój skóry głowy i ogniskowy niedorozwój chrząstek są niezwykle rzadkie, a wiążą się z zanikiem skóry na danym obszarze. Ubytek taki goi się z wytworzeniem blizny) na głowie. Nietrzymanie barwnika jest rzadką chorobą polegającą na gromadzeniu się barwnika melaniny z towarzyszącym odczynem zapalnym ze strony makrofagów. Patologia ta cechuje się licznymi zmianami w układzie nerwowym, skórze, zębach, paznokciach itd. Grupa chorób tzw. genodermatoz zazwyczaj charakteryzuje się szpecącym, spektakularnym obrazem klinicznym, a to z powodu masywnego łuszczenia się skóry przypominającej rybie łuski. W zasadzie ta niejednorodna grupa chorób wywoływana jest przez różnego typu wady genetyczne, a łysienie bliznowaciejące jest zaledwie elementem złożonego obrazu chorobowego.
Do wrodzonych przyczyn miejscowych łysienia blizowaciejącego można zaliczyć:
Znamię łojowe.
Naczyniaki jamiste.
Znamię naskórkowe.
Wspólną cechą wymienionych powyżej zmian jest ich pochodzenie z przydatków skóry (lub naczyń), łagodny charakter i ograniczone umiejscowienie. Oznacza to, że taka zmiana nie wykazuje skłonności do powiększania się ani cech nowotworu. Jest natomiast problemem natury kosmetycznej - zazwyczaj małych rozmiarów i powoduje miejscowy ubytek włosów.
Znamię łojowe wyglądem przypomina żółto zabarwioną brodawkę. Chociaż samo w sobie nie ma tendencji do wzrostu, drażnione może rozwinąć się w raka kolczystokomórkowego. Z tego powodu zmiana ta powinna być usuwana chirurgicznie.
Naczyniak jamisty jest małą zmianą wywodzącą się z naczyń włosowatych. Naczyniaki mogą być zlokalizowane w różnych miejscach, nie tylko na skórze, ale także w narządach wewnętrznych. Zmiana ta choć nie wykazuje skłonności do zezłośliwienia w początkowych miesiącach (do około roku) życia ma zdolność do wzrostu i może osiągnąć duże rozmiary. Leczenie naczyniaków polega na ich chirurgicznym wycięciu, chociaż czasem ustępują samoistnie.
Znamię naskórkowe jest to zmiana o charakterze twardej brodawki, która może występować w różnych miejscach na skórze. Zmiana nie wykazuje skłonności do transformacji nowotworowej, ale może dawać miejscowy odczyn zapalny z takimi objawami jak zaczerwienie i świąd. Zmiany te można usuwać ze wskazań kosmetycznych.
1.2. Łysienie bliznowaciejące a infekcje
Łysienie bliznowaciejące może być także powikłaniem miejscowej infekcji bakteryjnej, grzybiczej lub wirusowej. Przykładem może być chociażby powszechnie występujący czyrak, półpasiec czy też infekcje skóry głowy wywoływane przez dermatofity. Niezależenie od rodzaju drobnoustroju chorobotwórczego infekcja zapoczątkowuje stan zapalny, który obejmuje mieszki włosowe. Sam stan zapalny wiąże się z naciekiem komórek układu odpornościowego - limfocytów oraz neutrofilów] i wytwarzaniem przez nie licznych substancji pomagających zwalczać zakażenie. Niestety, w wyniku ich działania uszkadzane są także zdrowe tkanki i dochodzi do powstania blizny (co ciekawe gojenie się rany z powstawaniem blizny jest także formą procesu zapalnego). Bliznowacenie jest procesem nieodwracalnym dlatego niemożliwa jest późniejsza regeneracja włosów.
Wypadanie włosów w takim przypadku zależy od rozległości stanu zapalnego i zazwyczaj jest ograniczony do jednego miejsca na skórze głowy.
1.3. Podrażnienia i urazy a łysienie bliznowaciejące
Czynniki fizyczne należą do jednych z najczęstszych powodów łysienia bliznowaciejącego. Co ciekawe reakcja skóry głowy na kontakt z takim uszkodzeniem jej tkanki nie różni się specjalnie od bliznowacenia skóry zlokalizowanej w innych częściach ciała. Na głowie przebudowa taka staje się jednakże bardziej widoczna z powodu braku owłosienia w miejscu blizny.
Czynniki fizyczne wywołujące łysienie bliznowaciejące:
Urazy.
Oparzenia II i III stopnia.
Odmrożenia.
Oparzenia chemiczne.
Promieniowanie rentgenowskie.
Prąd elektryczny.
Łysienie bliznowaciejące należy do chorób często występujących wśród osób mających zawodową styczność z promieniem rentgenowskim. Ma to związek z uszkadzającym działaniem promieni rentgenowskich na tkanki. Na szczęście przy nawet wielokrotnym wykonywaniu zdjęcia dawka promieniowania jest mała, a zagrożenie rozwinięcia choroby pojawia się dopiero po wielu latach ekspozycji. Oznacza to, że dla przeciętnego pacjenta ryzyko wystąpienia łysienia bliznowaciejącego jako efektu badania Rtg jest praktycznie zerowe.
Skóra owłosiona głowy pod wieloma względami jest bardzo podobna do skóry pozostałych części ciała i co za tym idzie, gojenie się jej uszkodzeń po większych urazach czy oparzeniach także następuje z wytworzeniem się blizny.
1.4. Chroroby autoimmunologiczne a łysienie bliznowaciejące
Proces zapalny, który prowadzi do zniszczenia i zbliznowacenia tkanek nie musi wcale być wywołany inwazją drobnoustrojów chorobotwórczych, ale może być efektem nieprawidłowej reakcji "autoagresji" własnego organizmu. O stanach takich mówimy "choroby autoimmunologiczne". Patologie te polegają na mylnym rozpoznaniu przez komórki układu odpornościowego własnych tkanek jako obce i wrogie. W rezultacie dochodzi do ich "zaatakowania", wytworzenia stanu zapalnego i zniszczenia. Łysienie bliznowaciejące w takich wypadkach jest rezultatem umiejscowienia się takiego ogniska chorobowego na owłosionej skórze głowy.
Niektóre, rzadkie przyczyny autoagresji:
Twardzina - postać miejscowa obejmująca skórę głowy.
Liszaj twardzinowy i zanikowy.
Sarkoidoza.
Postać skórna tocznia rumieniowatego).
1.5. Utrata włosów na tle nowotworowym
Do utraty włosów z powstaniem blizny dochodzi także w wyniku rozwoju miejscowego procesu nowotworowego - lub rzadziej, przerzutów nowotworowych do skóry głowy. Do nowotworów które najczęściej są przyczyną bliznowacenia zaliczamy:
Raki kolczystokomórkowe.
Nabłoniaki podstawnokomórkowe (guz miejscowo złośliwy).
Naczyniaki krwionośne i chłonne.
Guzy przerzutowe.
Nowotwory te naciekając okoliczne tkanki prowadzą do ich zniszczenia i zastąpienia zbliznowaciałą tkanką łączną. W takim wypadku pierwszorzędną sprawą staje się walka z procesem nowotworowym.
2. Objawy łysienia bliznowaciejącego
Do podstawowych objawów łysienia bliznowaciejącego należy utrata włosów o charakterze zazwyczaj ogniskowym, z wytworzeniem szpecących blizn. Typowo pomiędzy poszczególnymi ogniskami chorobowymi widoczne są kępki włosów - jest tzw. objaw pędzla.
W zależności od przyczyny choroby, obecne mogą być dodatkowe objawy takie, jak wykładniki stanu zapalnego: zaczerwienienie tkanek, obrzęk tkanek, łuszcząca się skóra czy obrzęknięta tkanka. Patologiom tym może towarzyszyć świąd lub dolegliwości bólowe.
Łysienie bliznowaciejące może być także uwarunkowane naciekiem nowotworowym - w takim przypadku obecna są komórki nowotworowe obecne we wrzodziejącej ranie lub polipie. Co więcej, należy pamiętać, że łysienie bliznowaciejące może być elementem ciężkich, wrodzonych wad rozwojowych, w której dochodzi do nieprawidłowości w rozwoju tkanki łącznej i nabłonkowej.
3. Diagnostyka łysienia bliznowaciejącego
Diagnostyka składa się z 3 elementów: rozmowy z pacjentem, badania przedmiotowego i badań dodatkowych. W rozmowie z pacjentem lekarz stara się uchwycić wszystkie wydarzenia mogące mieć bezpośredni (np. uraz, oparzenie) lub pośredni wpływ na powstanie zmian chorobowych. W przypadku podejrzenia samoistnego łysienia bliznowaciejącego konieczne jest także zebranie wywiadu w kierunku współwystępujących chorób o podłożu autoimmunologicznym.
W badaniu przedmiotowym lekarz ogląda zmiany chorobowe. Użyteczny w lepszym ich określeniu jest dermatoskop umożliwiający obejrzenie tkanek w powiększeniu. Już na tym etapie daje się zauważyć charakterystyczna cecha łysienia bliznowaciejącego - zanik mieszków włosowych.
Konieczne do potwierdzenie diagnozy łysienia bliznowaciejącego jest pobranie wycinka tkanki - biopsji i jej badaniu mikroskopowym. Badania laboratoryjne pełnią raczej drugorzędną rolę i mogą być przydatne w celu wykluczenia innych postaci nadmiernego wypadania włosów.
4. Leczenie łysienia
Leczenie łysienia bliznowaciejącego sprawia wiele trudności, gdyż nie jest to jednorodna grupa chorób, a raczej zbiór patologii o różnych mechanizmach. Opcje terapii są w przypadku łysienia bliznowaciejącego ograniczone. Ma to związek głównie z nieodwracalnym charakterem zniszczeń w obrębie mieszków włosowych. Oznacza to, że raz mających miejsce zmian nie sposób już odwrócić. Próbuje się natomiast zahamować ich postęp i w miarę możliwości usunąć przyczynę powstania.
4.1. Leczenie farmakologiczne
Leczenie farmakologiczne łysienia bliznowaciejącego polega na zahamowaniu postępu zmian i w miarę możliwości usunięciu przyczyny ich występowania. Warto zauważyć, że jego celem nie jest odwrócenie efektów choroby, gdyżzniszczenie mieszków włosowych jest procesem nieodwracalnym. Nie zmienia to faktu, że dla wielu pacjentów zatrzymanie rozwoju zmian i ustąpienie innych dolegliwości (np. świąd, zaczerwienienie) skóry głowy jest już samo w sobie zadowalającym efektem.
Możliwości farmakoterapii dotyczą przede wszystkim pacjentów o infekcyjnej i zapalnej przyczynie łysienia. W pierwszym przypadku w zależności od rodzaju drobnoustroju chorobotwórczego stosuje się środki przeciwgrzybicze (np. w terapii podskórnej dermatofitozy) lub antybiotyki (w zależności od nasilenia zmian miejscowo lub systemowo) oraz środki przeciwzapalne (np. sterydy). W niektórych przypadkach korzystne może miejscowe użycie leku izotretioniny.
Jeżeli łysienie bliznowaciejące występuje na tle autoagresji lub towarzyszy ogólnoustrojowym chorobom tkanki łącznej (np. toczniowi rumieniowatemu) skuteczne może się okazać leczenie immunomodulujące. Terapia taka polega na przyjmowaniu leku mającego osłabić aktywność układu odpornościowego np. cyklosporynę, doustnie podawane sterydy. W takich wypadkach łysienie jest jednak zaledwie elementem obrazu chorobowego i niekoniecznie największym problemem zdrowotnym pacjenta. Takie leczenie łysienia u mężczyzn obarczone jest niestety licznymi skutkami niepożądanymi. Jako, że w przebiegu choroby dochodzi do zniszczenia mieszków włosowych stosowanie wszelkich środków "na porost włosów" nie przynosi pożądanego efektu.
4.2. Leczenie chirurgiczne
Interwencja chiurgiczna, wchodząca w obręb medycyny estetycznej, jest w zasadzie najlepszą metodą leczenia łysienia bliznowaciejącego. Terapia taka może polegać na:
Usunięciu zbliznowaciałej tkanki i naciągnięciu otaczającej ubytek zdrowej skóry.
Przeszczepieniu płata skóry owłosionej.
Przeszczepieniu włosów.
Sposobem na łysienie jest leczenie chirurgiczne, które podejmuje się zwłaszcza u osób młodych, u których blizna ma stabilny charakter i nie przekracza 30% powierzchni owłosionej skóry głowy. Wykonywanie operacji na większej powierzchni skóry jest możliwe, jednak wiąże się z dłuższym pobytem w szpitalu, koniecznością powtarzania zabiegów operacyjnych i obarczone jest większym ryzykiem niepowodzenia.
Jak dotychczas większość przeprowadzonych operacji dotyczy osób po przebytym oparzeniu lub urazie skóry, a także po miejscowym wycięciu guza nowotworowego. Niestety metody te cechują się pewnymi ograniczeniami. Po pierwsze w wielu przypadkach (wyłączywszy te gdzie działający czynnik miał charakter jednorazowy np. uraz) nie można być pewnym, czy nie nastąpi wznowa zmian i że proces chorobowy nie rozwinie się ponownie na zoperowanej tkance. Co więcej dostępność klinik wykonujących zabiegi tego typu, a także koszt tego rodzaju leczenia łysienia stanowią barierę zniechęcającą do podjęcia tej formy walki z łysieniem.
4.3. Inne sposoby leczenia łysienia bliznowaciejącego
Mało spektakularną ale nierzadko wystarczającą formą działania jest zasłonięcie szpecących blizn przez noszenie peruki. Jest to opcja dostępna i niewymagająca dużych nakładów finansowych. Na rynku dostępne są peruki z włosów naturalnych lub sztucznych skutecznie imitujące naturalne owłosienie pacjenta.
Wreszcie należy pamiętać, że u pacjentów z ubytkiem włosów dyskomfort i obniżenie poczucia własnej wartości, i co za tym idzie, obniżenie jakości życia wynika nie tyle z obiektywnych przyczyn biologicznych, ale jest odczuciem subiektywnym, zdeterminowanym przez wzorce kulturowe i środowisko. Oznacza to, że dobre efekty lecznicze i podnoszące samopoczucie pacjenta (co jest tak naprawdę najważniejsze) może przynieść wsparcie rodziny i otoczenia chorego a także psychoterapia. W wielu przypadkach pogodzenie się z utratą włosów jest zdecydowanie najprostszym, najtańszym i najbardziej dostępnym środkiem leczniczym.
Źródła: Przegląd Dermatologiczny, maj 2009.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.