Łysienie telogenowe - przyczyny, objawy, leczenie

Łysienie telogenowe należy do najczęstszych przyczyn wypadania włosów zarówno u kobiet jak i u mężczyzn. Ten typ łysienia ma miejsce gdy dochodzi do zaburzenia proporcji ilości włosów w fazie wzrostu i w fazie spoczynku. Oznacza to, że łysienie nie jest spowodowane w pierwszym rzędzie zanikiem mieszków włosowych, ale wydłużeniem się fazy spoczynku włosów. Stan taki może być wynikiem stosowania niektórych leków, zatruć, ciężkich infekcji ale także np. zaburzeń hormonalnych. Jak leczyć łysienie telogenowe?

Łysienie telogenowe jest chorobą o łagodnym przebiegu, która prowadzi do przerzedzenia się owłosienia skóry głowy, a w mniejszym stopniu także innych okolic ciała. Choroba generalnie nie powoduje całkowitego wyłysienia, a częstokroć po ustaleniu i wyeliminowaniu przyczyny dochodzi do regeneracji włosów. Niestety pomimo łagodnego przebiegu możliwości terapii są bardzo ograniczone, zwłaszcza u pacjentów, u których łysienie tego typu ma postać przewlekłą.

1. Cykl wzrostu włosa

Włosy człowieka podlegają ciągłej, cyklicznej wymianie. Cykl wzrostu włosa dzieli się na 3 części: fazę wzrostu (anagen), która trwa około 2-5 lat, trwającą kilka tygodni fazę spoczynku (telogen) i krótką fazę przejściową (katagen). U zdrowej osoby zdecydowana większość włosów (ponad 80%) znajduje się w fazie anagenu.

Zobacz film: "Agnieszka Staszak o pracy w fundacji. Wspiera osoby łysiejące"

Co ciekawe różne włosy znajdują się w różnych fazach tego cyklu. W telogenie, fazie spoczynku włosa, dochodzi do jego osłabienia, zahamowania wzrostu i wypadania. Zachowane zostają natomiast komórki macierzyste włosa, które mają zdolność do podziału. Faza wzrostu jest najdłuższą fazą rozwojową włosa - dla skóry głowy trwa ona około 2-5 lat i u człowieka 20-letniego znajduje się w niej 90% włosów.

Dla porównania faza spoczynku i regeneracji, która następuje po okresie wzrostu zajmuje zaledwie kilka tygodni. Oznacza to, że w normalnych warunkach w fazie tej znajduje się nie więcej niż co dziesiąty włos.

Niestety, wskutek zaburzeń hormonalnych, przebytych chorób lub po okresie przekwitania udział włosów w fazie telogenu rośnie nawet do 50-80%. Takie zaburzenie proporcji staje się zauważalne gołym okiem. Co więcej, ta postać łysienia dotyczyć może nie tylko skóry głowy, ale także innych rejonów ciała.

2. Przyczyny łysienia telogenowego

Od dawna wiadomo, że stan przydatków skóry (czyli np. włosów lub paznokci) odzwierciedla stan ogólny organizmu. Oznacza to, że czynniki zaburzające równowagę ustroju mogą także spowodować zahamowanie wzrostu i wypadanie włosów.

Do najczęstszych przyczyn łysienia telogenowego należą:

• Stany będące obciążeniem dla organizmu: urazy, zabiegi operacyjne, poród).
• Czynniki psychogenne - stres, stan wzmożonego napięcia nerwowego.
• Niedobory żywieniowe np. drakońska dieta, niedobór żelaza.
• Przyjmowane leki: przeciwzakrzepowe (np. heparyna), retinoidy.
• przeciwpadaczkowe (np. karbamazepina), niektóre leki stosowane w chorobach krążenia (tzw. beta-blokery).
• Zaburzenia hormonalne: nad- i niedoczynność tarczycy, niedoczynność przysadki.
• Przewlekłe procesy zapalne - np. toczeń układowy.
• Choroby zakaźne: ostre infekcje, przewlekłe choroby np. zakażenie wirusem HIV.
• Zatrucia np. metalami ciężkimi.

Powyższe czynniki stanowią zaledwie przykłady potencjalnych przyczyn łysienia telogenowego. Warto zauważyć, że wiele z wymienionych powyżej czynników jest odwracalnych np. niedobory czy przyjmowane leki. W takich wypadkach wypadanie włosów ma miejsce około 3 miesiące po zadziałaniu przyczyny i jeżeli problem zostanie zażegnany włosy odbudowują się (po ok. 6 miesiącach).

Przyczyny łysienia telogenowego obejmują liczne czynniki zarówno dziedziczne jak i środowiskowe, które zaburzają stan równowagi panujący w organizmie. Zaburzenia te powodują wydłużenie się fazy spoczynkowej włosa (zwanej telogenem), czego widoczne efekty można zaobserwować około 3 miesięcy po wystąpieniu przyczyny. W części przypadków, gdy działający czynnik był jednorazowy (np. silna sytuacja stresowa) lub jest odwracalny (np. niedobór hormonów tarczycy) wypadanie włosów ma charakter przejściowy i dochodzi do ich regeneracji.

2.1. Stres a łysienie telogenowe

Stresem dla organizmu jest nie tylko stan zwiększonego napięcia emocjonalnego ale także wszelkiego rodzaju obciążenia natury biologicznej jak np. choroba z gorączką, stan po urazie, zabieg operacyjny czy poród. Oznacza to, że sytuacje te będą miały negatywny wpływ na porost włosów i ich kondycję.

W takich przypadkach dochodzi zazwyczaj do przerzedzenia włosów, ich wypadania i osłabienia, które obserwuje się ok. 3-6 miesięcy po przebytym urazie.

Łysienie telogenowe w związku ze stresem ma miejsce nie tylko w następstwie przypadków nagłych (np. stan zagrożenia życia) ale także w wyniku przewlekłego, wysokiego napięcia emocjonalnego. Stany takie u wielu pracujących osób nie należą do rzadkości, a powodują przestrojenie się organizmu i wydzielanie substancji mających negatywny wpływ na stan włosów.

Co ciekawe, długotrwała sytuacja stresowa nasila także łysienie androgenowe. Warto zauważyć, że łysieniu na tle stresu można skutecznie zapobiegać poprzez zmianę trybu życia wysypianie się i unikanie napięć emocjonalnych.

2.2. Niedobory żywieniowe w łysieniu

Warunkiem dobrego stanu włosów i paznokci jest prawidłowa, zrównoważona dieta. O ile w dzisiejszych czasach niedobory witaminowe spotyka się rzadko, należy zauważyć, że stosowanie drakońskich diet a także niedobory mikroelementów, takich jak żelazo czy cynk, odbija się na stanie włosów i paznokci. Jeżeli chodzi o mikroelementy, to wydaje się, że łysienie telogenowe może mieć związek zwłaszcza z niedoborem żelaza.

Co ważne, niedobór tego pierwiastka może być spowodowany nie tylko jego niewystarczającą ilością w pożywieniu, ale także zaburzeniami wchłaniania lub obecnością źródła krwawienia w przewodzie pokarmowym. Stan taki, zwłaszcza u ludzi starszych, wymaga zweryfikowania przyczyny, gdyż może być objawem poważnej choroby.

2.3. Łysienie telogenowe a stosowanie leków

Do leków będących najczęstszą przyczyną łysienia telogenowego należy heparyna - preparat przeciwkrzepliwy stosowany u osób unieruchomionych (np. po operacji). Udowodniono także związek między tą chorobą a stosowaniem leków z grupy tzw. retinoidów (środki przypominające witaminę A) - stosowanych np. w łuszczycy).

Przypadki choroby odnotowano także po stosowaniu beta-blokerów (często stosowane w chorobach krążenia), niektórych leków przeciwpadaczkowych (np. karbamazepina) czy leków przeciwtarczycowych. Leki stosowane w chemioterapii) nowotworów są częstą przyczyną łysienia, jednak nie jest to łysienie telogenowe ale łysienie anagenowe - włosy wypadają w fazie wzrostu.

2.4. Łysienie związane z zaburzeniami hormonalnymi

Zaburzenia hormonalne muszą być zawsze brane pod uwagę jako przyczyna przewlekłego łysienia telogenowego. Do najczęstszych zaburzeń tej grupy mających wpływ na włosy należą patologie tarczycy - zarówno nad- jak i niedoczynność tego gruczołu oraz nierównowaga hormonalna u pacjentek w okresie okołoporodowym.

2.5. Zatrucia metalami ciężkimi a łysienie telogenowe

Metale ciężkie z powodu swoich właściwości odkładają się w organizmie człowieka upośledzając pracę wielu narządów (zwłaszcza układu nerwowego i krwiotwórczego). Typowymi substancjami mogącymi prowadzić do łysienia jest selen, arsen, tal i ołów. Zatruciu się tymi pierwiastkami towarzyszą częstokroć poważniejsze objawy niż tylko wypadanie włosów.

3. Czynniki ryzyka zachorowania na łysienie telogenowe

Łysienie telogenowe należy do jednych z najczęstszych dolegliwości związanych z wypadaniem włosów. Chociaż choroba występuje u obu płci u osób w różnym wieku, można wyodrębnić pewne grupy osób bardziej podatne na zachorowania. Czynnikami mogącymi wpływać na tę skłonność są płeć, wiek, wykonywany zawód i ekspozycja na czynniki drażniące. Łysienie dla większości osób na nie cierpiących stanowi poważny problem w znacznym stopniu obniżający pewność siebie i satysfakcję z własnego wyglądu.

3.1. Płeć a łysienie telogenowe

Chociaż z powodu wypadania włosów do lekarza częściej zgłaszają się kobiety ciężko ocenić skalę tego zjawiska, jako że u kobiet wypadanie włosów powoduje znacznie większy dyskomfort psychiczny. Bezdyskusyjny jest jednak fakt, że to kobiety są częściej narażone na różnego rodzaju wahania hormonalne.

Ma to związek z ciążą (przerzedzenie włosów jest stosunkowo częstą dolegliwością 2-3 miesiące po porodzie), ze stosowaniem doustnych środków antykoncepcyjnych, częstszym stosowaniem diet odchudzających a także większą częstością występowania zaburzeń hormonalnych (np. choroby tarczycy).

Wydaje się, że zwłaszcza przewlekły rodzaj łysienia telogenowego, o trudnych do zdiagnozowania przyczynach częściej dotyka kobiet. Należy przy tym pamiętać, że najczęstsza postać łysienia - łysienie androgenowe występuje częściej u meżczyzn.

3.2. Wiek a łysienie telogenowe

Łysienie telogenowe może wystąpić u ludzi w każdym wieku, nie wyłączając małych dzieci, u których jest to jedna z najczęstszych przyczyn utraty włosów (co samo w sobie należy u dzieci do rzadkości). Chociaż zachorowanie może wystąpić zarówno u młodych jak i u starszych osób, wydaje się, że najbardziej narażeni są ludzie powyżej 30-40 roku życia. Ma to związek z częstszym współwystępowaniu innych patologii, a także ze zwiększonym narażeniem na zabiegi obciążające organizm - np. zabiegi operacyjne, stres.

Okazuje się, że rasa człowieka wydaje się nie mieć żadnego wpływu na prawdopodobieństwo rozwinięcia łysienia telogenowego.

3.3. Łysienie telogenowe związane z pracą

W swoim otoczeniu człowiek napotyka wiele czynników mogących zaburzyć równowagę jego organizmu. Niektóre zawody cechują się zwiększoną ekspozycją na tego typu sytuacje lub substancje i mogą w ten sposób predysponować do wystąpienia epizodu utraty włosów.

Przykładowo, zwiększoną szansę na rozwinięcie łysienia telogenowego będą mieli przedstawiciele zawodów związanych ze zwiększonym napięciem emocjonalnym, złą dietą i szeroko pojętym szkodliwym trybem życia. Już dawno wykazano, że uogólniona reakcja stresowa dotyczy także mieszków włosowych, włącznie z miejscowym wydzielaniem substancji i przekaźników (jak np. substancja P), które powodują osłabienie i wypadanie włosów. Innym czynnikiem ryzyka jest miejsce pracy, które wiąże się ze stałym kontaktem z toksycznymi substancjami chemicznymi.

Mogą to być zarówno metale ciężkie - które oprócz łysienia powodują także liczne objawy ze strony ośrodkowego układu nerwowego i które mogą być nawet przyczyną utraty życia, jak i związki chemiczne wykorzystywane w przemyśle np. tekstylnym. Wypadanie włosów jest częstym objawem pojawiającym się przy przekroczeniu bezpiecznych stężeń takich substancji.

3.4. Łysienie telogenowe współistniejące z innymi chorobami

Przyczyną łysienia telogenowego jest szeroko pojęte rozchwianie równowagi organizmu. Sytuacja taka ma miejsce u pacjentów, którzy cierpią z powodu innych chorób.

Taki wpływ mogą mieć zwłaszcza choroby zakaźne, z autoagresji, a także te dotyczące układu hormonalnego. Zarówno ostre choroby zakaźne przebiegające z gorączką jak i choroby przewlekłe (np. zakażenie wirusem HIV) mają konsekwencje dla całego ustroju człowieka.

Stan zapalny i odpowiedź układu odpornościowego wiąże się z wydzieleniem całego arsenału różnych substancji i przekaźników, które przystosowują organizm do walki z patogenem. Wydzielanie tych substancji jest pewnego rodzaju szokiem dla organizmu i może spowodować wypadanie włosów i zahamowanie cyklu wzrostu włosa.

Podobna sytuacja ma miejsce u pacjentów cierpiących z powodu przewlekłych stanów zapalnych jak np. w chorobach z autoagresji takich jak toczeń układowy czy reumatoidalne zapalenie stawów. Schorzenia z tej grupy dotyczą głównie kobiet, a ich przyczyna nie jest dobrze poznana. Wypadanie włosów w tym przypadku może być jedną z konsekwencji przedłużającego się stanu zapalnego.

Na łysienie telogenowe narażone są także osoby leczące się z powodu zaburzeń hormonalnych. Wydaje się, że do wystąpienia tego schorzenia szczególnie usposabiają zwłaszcza gwałtowne zmiany w stężeniu hormonów - np. nagłe odstawienie doustnych leków antykoncepcyjnych czy zmiana dawek hormonów tarczycy.

4. Objawy łysienia telogenowego

Objawy łysienia telogenowego nie ograniczają się wyłącznie do przerzedzenia się owłosienia na głowie, ale pociągają za sobą znaczne obniżenie komfortu życia pacjentów i niepokój.

Niesłusznie, choćby z tego względu, że w przeciwieństwie do najczęstszej przyczyny utraty włosów - łysienia androgenowego, łysienie telogenowe ma zazwyczaj swoją odwracalną przyczynę. Po jej wykryciu i usunięciu włosy regenerują się w ciągu 6-12 miesięcy nie pozostawiając śladu po ich wcześniejszej utracie.

Pierwszym objawem łysienia telogenowego jest zauważalne, wzmożone wypadanie włosów. Pacjenci najczęściej obserwują tą patologię przy czesaniu i kąpieli, kiedy zauważają większą niż zwykle ilość włosów na szczotce czy grzebieniu. Fizjologicznie każdego dnia wypada nam około 100 włosów co wobec ich całkowitej liczby rzędu 100 000 pozostaje praktycznie niezauważalne, jednak w przypadku łysienia telogenowego ubytek ten staje się stopniowo widoczny w postaci przerzedzenia się włosów.

Co ważne, w tej postaci choroby nie dochodzi do całkowitego wyłysienia, a zmiany dotyczą całej skóry głowy. Jeżeli mamy do czynienia z całkowitą utratą włosów lub zmianami ograniczonymi do jednego miejsca na głowie, przyczyną najprawdopodobniej nie jest łysienie telogenowe ale inne schorzenie.

Cechą charakterystyczną łysienia telogenowego jest to, że ubytek włosów ma miejsce nie tylko na głowie, ale dotyczy także brwi czy pozostałych części ciała jak np. owłosienie pachowe. Co więcej, przy uważnym oglądaniu skóry głowy można zaobserwować krótkie odrastające włosy. Wiąże się to z tym, że w łysieniu telogenowym zachowane zostają mieszki włosowe, co umożliwia regenerację włosów.

5. Diagnostyka łysienia telogenowego

Lekarz podejrzewający łysienie telogenowe powinien wypytać pacjenta o wszelkie stany będące znacznym obciążeniem dla organizmu w ciągu ostatnich 2-6 miesięcy. Ma to istotne znacznie z dwóch powodów.

Po pierwsze, łysienie telogenowe jest wynikiem zaburzenia równowagi panującej w organizmie, a po drugie zmiany takie nie występują natychmiast po zadziałaniu czynnika ale z kilkumiesięcznym opóźnieniem. Jakie wydarzenia mogą powodować telogenowe wypadanie włosów?

W diagnostyce łysienia telogenowego ważne jest także zebranie informacji na temat współwystępujących chorób, przyjmowanych leków a także diety i stylu życia. Wszystkie te czynniki, a zwłaszcza ich nagłe zmiany (np. przejście na drakońską dietę) w ciągu ostatniego półrocza mogą dostarczyć istotnych informacji co do istoty problemu.

Badania dodatkowe obejmują wykonanie trichogramu skóry głowy (wyrwanie dwóch próbek po 30-50 włosów z dwóch miejsc owłosionej skóry głowy) oraz ewentualnie zlecenie badań dodatkowych mających na celu wykrycie możliwych przyczyn choroby. Trichogram pozwala na szczegółową ocenę fazy wzrostu włosów.

Dla łysienia telogenowego charakterystyczny jest wzrost ilości włosów w fazie spoczynku (telogenu) do nawet 70% wszystkich włosów (normalnie 10-15%). Badania laboratoryjne umożliwiają natomiast ocenę czy wypadanie włosów może być efektem np. niedoboru żelaza lub chorób metabolicznych.

6. Łysienie telogenowe a inne choroby

Najczęstszym schorzeniem (chociaż w zasadzie to jest proces fizjologiczny) mogącym przypominać łysienie telogenowe jest łysienie androgenowe. Łysienie androgenowe wbrew nazwie dotyczy zarówno kobiet jak i meżczyzn i jest wynikiem działania androgenu dihydrotestosteronu.

Substancja ta powoduje nieodwracalne wypadanie włosów, w niektórych przypadkach aż do całkowitego wyłysienia. Charakterystyczna dla tej postaci łysienia jest typowa lokalizacja na skroniach i w okolicy czołowej. Istnieją skuteczne leki przeciwko tej postaci nadmiernego wypadania włosów jednak wiążą się one z efektami ubocznymi, a ich skuteczność nie zawsze jest zadowalająca.

Inną patologią, o dotychczas nieustalonej przyczynie, mogącą dawać podobny obraz chorobowy co łysienie telogenowe jest łysienie plackowate. Wypadanie włosów może dotyczyć w nim nie tylko skóry głowy ale i innych części ciała. Istotną różnicą jest jednak praktycznie całkowita utrata włosów na zazwyczaj ograniczonym obszarze ciała, podczas gdy łysienie telogenowe nie powoduje całkowitej utraty włosów i jest rozsiane na całą owłosioną skórę.

7. Leczenie łysienia telogenowego

Większość z przyczyn łysienia telogenowego jest efektem konkretnych zaburzeń w równowadze ustroju. W wielu przypadkach takie przyczyny są odwracalne i poprawa następuje samoistnie po usunięciu przyczyny (np. łysienie po urazie lub stresie psychicznym). Niestety u pozostałych pacjentów możliwości terapii są ograniczone.

Dostępne są wprawdzie liczne preparaty na wzmocnienie włosów jednak ich skuteczność pozostawia wiele do życzenia. Także transplantacja włosów wydaje się być mało skuteczną opcją terapeutyczną w tym przypadku. Warto jednak zauważyć, że nazwa "łysienie telogenowe" może wprowadzać w błąd, gdyż ta postać utraty włosów generalnie nie prowadzi do całkowitego wyłysienia, a jedynie do przerzedzenia włosów.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.