Manipulowanie uczuciami
Poczucie winy, szczególnie to nieuzasadnione i wywołane manipulacją, może poważnie zaburzyć życie emocjonalne. Oczywiście pamiętajmy, że poczucie winy w pewnych sytuacjach prowadzi do rozwoju emocjonalnego, lepszego rozpoznawania dobra i zła, stabilizowania systemu wartości. Dzieje się tak jednak tylko i wyłącznie wtedy, kiedy poczucie winy jest uzasadnione, to znaczy – kiedy wina rzeczywiście leży po stronie osoby poczuwającej się do winy. Czasami jednak poczucie winy jest sztucznie indukowane, to znaczy wzbudzane po to, by manipulować uczuciami, wzbudzić strach, uległość i zrealizować niecne cele. Wzbudzanie poczucia winy to jeden z mechanizmów manipulacji, często wykorzystywany jako narzędzie przemocy psychicznej w domu.
1. Poczucie winy w psychologii
Poczucie winy to trudny i nieprzyjemny stan emocjonalny, pojawiający się u osoby, która zrobiła coś wbrew zasadom – moralnym, prawnym czy społecznym. To negatywne uczucie pojawia się w momencie uświadomienia sobie swojej odpowiedzialności, niekoniecznie w momencie zrobienia czegoś przekraczającego normy. Poczucie winy objawia się także innymi emocjami, np.:
- wstydem,
- żalem,
- lękiem,
- niepokojem.
Poczucie winy w normalnej sytuacji wiąże się z czynem popełnionym przez osobę je odczuwającą. Może jednak pojawić się w wyniku różnych okoliczności u osób, które nie są odpowiedzialne za przekroczenie norm, np.:
- poczucie winy może pojawić się w wyniku szoku, kiedy zginie bliska osoba;
- nieuzasadnione poczucie winy często odczuwają osoby z bardzo niską samooceną lub osoby wyznające nierealistycznie sztywne zasady moralne;
- poczucie winy może być wywołane manipulacją, co najczęściej zdarza się w przypadku przemocy domowej.
2. Wywoływanie poczucia winy
Manipulacja, czyli wywieranie wpływu na innych, to sposób na wywołanie w kimś poczucia winy, ale nie tylko. Psychologia manipulacji to psychologia wykorzystywania ludzi do własnych celów, często wbrew ich interesom. Osoba poczuwająca się do winy jest uległa i, już raz zmanipulowana, bardzo podatna na kolejne manipulacje.
Wywołanie poczucia winy u osoby, która nie jest w żaden sposób winna, zdarza się najczęściej, jak już zostało wspomniane, w przypadku przemocy rodzinnej. Katująca współmałżonka osoba tłumaczy swoją agresję zachowaniem tej drugiej, zupełnie niewinnej osoby. Manipulacja pozwala na utrzymanie istniejącej sytuacji.
Bardzo często osoby doświadczające przemocy ze strony bliskiego mają bardzo silne poczucie winy, mimo że jedynym sprawcą zła jest ktoś inny. Manipulacja uczuciami niewinnej osoby sprawia, że sprawca może czuć się bezkarny. To ona weźmie na siebie odpowiedzialność za wszystko, czego manipulator się dopuszcza i nie zadziała w jedyny racjonalny sposób – nie zgłosi nadużyć, nie opuści osoby ją krzywdzącej.
Jak działa manipulator? Wykorzystuje różne argumenty i formy szantażu emocjonalnego:
- złe zachowanie ofiary wpływa na samopoczucie oprawcy, więc sam manipulator robi tylko to, co musi i na przykład bije żonę;
- manipulator jest słabą osobą (może także sugerować chorobę), którą trzeba się opiekować i nie można zwracać uwagi na jej „drobne” uchybienia;
- jeśli maltretowana osoba zgłosi gdziekolwiek przemoc w rodzinie, oprawca się zabije;
- jeśli ofiara opuści swojego kata, ten się zabije;
- jeśli ofiara broni się przed przemocą fizyczną, oprawca może twierdzić, że gdyby się nie broniła, jej urazy byłyby mniejsze.
Aby uchronić się przed takim zmanipulowaniem, trzeba zdać sobie sprawę, że każdy z nas sam decyduje o tym, co robi. Nie można więc odpowiadać za coś, co zrobił ktoś inny lub na co nie ma się wpływu. Nawet w przypadku, kiedy szantaż emocjonalny dotyczy samobójstwa, jest to decyzja manipulatora, a nie ofiary.
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.