Nerki - funkcje, działanie, choroby nerek
Nerki to parzysty narząd układu moczowo-płciowego. Kształtem przypominają ziarno fasoli i leżą w przestrzeni pozaotrzewnowej jamy brzusznej po obu stronach kręgosłupa w niedalekiej odległości od wątroby i żołądka. Jeśli zegniemy rękę w łokciu, położymy delikatnie powyżej biodra i lekko przydusimy – wyczujemy je.
1. Charakterystka nerek
Nerki to podwójny narząd układu moczowo-płciowego o masie od 120 do 200 gramów każda. Ułożone są na wysokości dwóch ostatnich kręgów piersiowych kręgosłupa i trzech pierwszych kręgów lędźwiowych. Lewa nerka znajduje się nieco wyżej. Do górnej części narządu przystają gruczoły wydzielania wewnętrznego, czyli nadnercza. Każda z nerek ma 10-12 cm długości, 5-6 cm szerokości oraz 3-4 cm grubości.
2. Funkcje nerek
W organizmie nerki realizują następujące zadania:
- produkują mocz, usuwając wraz z nim szkodliwe i zbędne produkty przemiany materii, a także nadmiar wody (tzw. funkcja wydalnicza),
- utrzymują homeostazę wewnętrznego środowiska organizmu człowieka, czyli objętość płynów wewnątrz- i zewnątrzkomórkowych (nerki zatrzymują płyny lub zwiększają ich wydalanie z organizmu), jak również biorą udział w regulacji ciśnienia tętniczego krwi (funkcja regulacyjna),
- produkują i degradują hormony; odpowiadają za wytwarzanie erytropoetyny (stymulującej proces produkcji czerwonych krwinek) i produkcję aktywnej postaci witaminy D, która wpływa na stan kości (tzw. funkcja endokrynna).
Nerki to niezwykle ważne narządy. Bez nich nie byłoby możliwe prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Jeśli doszłoby do krańcowego upośledzenia ich funkcji, nastąpiłoby zagrożenie życia człowieka. Najważniejszą funkcją nerek jest oczyszczanie organizmu ze szkodliwych produktów przemiany materii. Nerki filtrują osocze i produkują mocz, z którym owe produkty są wydalane.
3. Jak działają nerki?
W organizmie człowieka (w zależności od masy ciała) krąży od około 4 do 6 litrów krwi, która dopływa do nerek tętnicą nerkową i powraca do krwiobiegu za pośrednictwem żyły nerkowej. Każdego dnia za sprawą miliona (dla każdej nerki z osobna) nefronów (zbudowanych z filtrów zwanych kłębuszkami nerkowymi, które usuwają zbędne substancje) w nerkach zostaje oczyszczone około 1500 litrów krwi.
Proces filtracji i resorpcji – ze względu na to, że substancje wartościowe dla organizmu człowieka zostają zatrzymane – odbywa się w nerkach około 300 razy dziennie! Nefrony oddzielają wodę, sole mineralne i zanieczyszczenia z krwi, a pozostawiają krwinki i białko.
Przefiltrowany i rozrzedzony mocz pierwotny jest transportowany do kanalika proksymalnego i dystalnego, w których część składników ulega wchłanianiu zwrotnemu, czyli do krwi powracają wartościowe substancje, takiej jak fosfor, magnez, glukoza, sód czy wapń oraz niezbędna do życia woda.
To, ile soli zostanie wchłoniętych, zależy od ciśnienia krwi i stężenia hormonów, które odpowiadają za funkcjonowanie komórek kanalika. Część składników przemieszcza się dalej na zasadzie dyfuzji, a część w sposób aktywny.
W tym czasie mocz zagęszcza się, by zostać wydalony z organizmu przez cewkę moczową w postaci moczu ostatecznego. Każdego dnia człowieka wydala około 1,5 litra moczu.
4. Choroby nerek
Zazwyczaj choroby nerek są podstępne. Mogą rozwijać się latami, nie dając przy tym żadnych symptomów, niszcząc narządy doszczętnie. Dlatego ważne jest, by raz do roku udać się do lekarza rodzinnego i poprosić o skierowanie na badanie moczu. Jest bezbolesne, a pozwoli wykryć rozwijającą się chorobę już w początkowym jej stadium.
Po otrzymaniu wyniku badania warto zwrócić uwagę na ilość białka w moczu. Już jego niewielka ilość może narządom zaszkodzić. Nie powinno być także krwinek białych i czerwonych, wałeczków, dużej ilości bakterii. Mocz powinien mieć za to klarowny kolor. Jeśli jest nieprzejrzysty, ma nieprzyjemny zapach znacznie różniący się od woni uryny oraz jest „gęsty” – lekarz pierwszego kontaktu przepisze specjalne leki lub wyda skierowanie do nefrologa.
Innymi objawami chorób nerek mogą być: bolesność w okolicy lędźwiowej, złe samopoczucie, apatia, senność, bladość skóry, gorączka, obrzęki nóg, podwyższone ciśnienie krwi, zaparcia. Zauważyć można również skąpomocz lub zbyt częste jego oddawanie. W każdym z tych przypadków warto zarejestrować się u internisty lub nefrologa. Jednak przed wizytą wykonać należy morfologię, badanie ogólne moczu, badanie poziomu mocznika, kreatyniny, glukozy oraz jonogram.
Lekarz powinien wykonać badania specjalistyczne. Może to być USG, czyli badanie falami dźwiękowymi, urografia – badanie układu moczowego promieniami RTG po podaniu kontrastu oraz scyntygrafia – dożylnie zostaje podany znacznik izotopowy, który śledzi połączona z komputerem gammakamera.
4.1. Kłębuszkowe zapalenie nerek
Ten typ zapalenia nerek pojawia się w odpowiedzi organizmu na zakażenia bakteryjne lub wirusowe. Dochodzi do niego często po przebytych infekcjach gardła lub skóry. Najczęściej wywołują je paciorkowce, gronkowce, wirus ospy wietrznej, meningokoki i pneumokoki. Choroba polega na gromadzeniu się w drobnych naczyniach kłębuszków nerkowych antygenów bakterii. Powoduje to reakcje immunologiczne, które bronią organizm przed nieproszonym intruzem i wytwarzają substancje, które mają za zadanie go zniszczyć. W ten sposób dochodzi do stanu zapalnego.
Kłębuszkowe zapalenie nerek często przebiega bezobjawowo i ustępuje samo. Zdarzają się jednak przypadki, gdy jego stan się zaostrza. Pojawia się ból, złe samopoczucie, utrudnione oddawanie moczu, sporadycznie gorączka. Należy wprowadzić leczenie farmakologiczne.
4.2. Odmiedniczkowe zapalenie nerek
W dużej liczbie przypadków jest wynikiem nieleczonego lub źle leczonego zapalenia dróg moczowych. W konsekwencji tego dochodzi do uszkodzenia tkanki śródmiąższowej nerek oraz komórek kanalików nerkowych. Chorobę należy jak najszybciej wyleczyć, by nie rozwinęła się w zagrażającą życiu niewydolność narządów.
Przyczyny odmiedniczkowego zapalenia nerek to w 80 procentach bakterie, w tym E. coli. Dostają się one do dróg moczowych i przez moczowody do nerek. Choroba może być również wywołana przez wirusy z rodziny Herpes, w tym wirusy opryszczki lub grzyby – najczęściej u pacjentów po antybiotykoterapii i z obniżoną odpornością.
Do głównych objawów tego typu zapalenia nerek należy wysoka gorączka, ból podczas oddawania moczu, częstomocz, krwiomocz, nadciśnienie tętnicze, osłabienie, nudności, wymioty.
4.3. Śródmiąższowe zapalenie nerek
Przez lata może przebiegać bezobjawowo, a do jego wystąpienia może przyczynić się długotrwające przyjmowanie leków takich jak aspiryna, ibuprofen czy penicylina. Są to substancje nefrotoksyczne, które w dużych ilościach prowadzą do zaburzeń funkcjonowania całego narządu, chociaż stan zapalny obejmuje zazwyczaj tkankę miąższu oraz cewki nerkowe.
Objawami śródmiąższowego zapalenia nerek mogą być: stan podgorączkowy lub gorączka, wysypka, skąpomocz, ból w okolicy lędźwi.
4.4. Wodonercze
Wodonercze to schorzenie wywołane nagromadzeniem się moczu w nerce. Dochodzi do niego poprzez utrudniony odpływ moczu. Z wodonerczem mogą wiązać się objawy takie jak brak łaknienia, biegunki, wzdęcia, mdłości, wymioty lub gorączka. Najczęściej jednak choroba przebiega bezobjawowo. U dorosłych czasem pojawia się tępy ból w okolicy lędźwiowej.
4.5. Kolka nerkowa
Do kolki nerkowej dochodzi na skutek wzrostu ciśnienia w drogach moczowych. Powodem tego zjawiska jest zalegający kamień moczowy, który uniemożliwia przepływ moczu. Kolka nerkowa objawia się silnym bólem w okolicach nerek, który promieniuje w stronę cewki, pęcherza oraz uda. Dodatkowo kolce nerkowej towarzyszą wzdęcia, wymioty oraz parcie na mocz.
Kolka nerkowa, dzięki swoim charakterystycznym objawom jest łatwa do zdiagnozowania. W diagnostyce pomaga między innymi RTG jamy brzusznej oraz badanie USG, które pomaga ocenić lokalizację i wielkość kamieni.
Kolkę nerkową leczy się poprzez usunięcie zalegających kamieni nerkowych. Stosuje się do tego zabiegi takie jak:
- litotrypsja pozaustrojowa – polega na rozbijaniu kamieni za pomocą fal piezoelektrycznych lub elektromagnetycznych. Zabieg przeprowadzany jest w znieczuleniu ogólnym. Nie można go wykonywać u kobiet w ciąży lub osób z zaburzeniami krzepnięcia;
- litotrypsja ureterorenoskopowa – kamienie są usuwane za pomocą endoskopu, który jest wprowadzany do dolnej części moczowodu przez cewkę moczową;
- litotrypsja przezskórna – kamienie usuwane są za pomocą endoskopu, który wprowadzany jest do górnej części moczowodu;
- zabieg operacyjnego usunięcia kamieni – jest wykonywany rzadko, czasem podczas operacji usuwana jest cała nerka.
Aby zapobiec kolce nerkowej, należy zadbać o odpowiednie nawodnienie organizmu, aktywność fizyczną oraz zdrową dietę.
4.6. Torbiel nerki
Torbiel nerki to płynowa przestrzeń zlokalizowana w miąższu nerek. Szacuje się, że torbiele nerek mogą występować u około 30% dorosłych. Zachorowalność wzrasta wraz z wiekiem. Wielkość torbieli wynosi od kilku milimetrów do kilkunastu centymetrów. Najczęściej u chorych występuje pojedyncza torbiel nerki. Zazwyczaj diagnozuje się ją przypadkowo.
Leczenie torbieli zależy od jej wielkości i dolegliwości, które towarzyszą schorzeniu. Z reguły torbiele nie wymagają leczenia, a jedynie regularnej kontroli. Przyczyny ich powstawania nie są w pełni znane. Wiadomo, że do ich powstawania przyczyniają się czynniki genetyczne. Pozostałych przyczyn tworzenia się torbieli nie zbadano.
Torbiele najczęściej nie wywołują żadnych objawów. Te o średnicy większej niż 5 cm mogą powodować m.in. dolegliwości bólowe okolicy lędźwiowej, uczucie dyskomfortu, nudności i ucisk w brzuchu. Torbiele dużych rozmiarów może wykrywać lekarz podczas badania palpacyjnego. Najlepszym sposobem na ich zdiagnozowanie jest USG jamy brzusznej.
Zazwyczaj torbiele nie wymagają leczenia, a jedynie regularnej kontroli. Jeśli natomiast wiążą się z nimi uciążliwe objawy, wykonywany jest zabieg usunięcia torbieli lub opróżnienia jej zawartości.
4.7. Rak nerki
Rak nerki najczęściej dotyka kobiety w wieku 55-74 lat oraz mężczyzn po 45. roku życia. Do przyczyn rozwoju nowotworu nerki można zaliczyć palenie papierosów, długotrwały kontakt z substancjami takimi jak azbest, kadm lub dwutlenek toru. Do rozwoju choroby może przyczynić się nadciśnienie, niezdrowa dieta i otyłość.
Nowotwór nerki długo rozwija się bez żadnych objawów, dlatego najczęściej wykrywany jest przypadkowo. Przy dużych rozmiarach guza konieczne jest usunięcie nerki. Najskuteczniejszym sposobem leczenia nowotworu nerki jest zabieg usunięcia guza. Operacja polega na wyłuszczeniu samego guza lub usunięciu nerki, nadnercza i części moczowodu.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.