Neurastenia - przyczyny, objawy, rodzaje, leczenie
Neurastenia to choroba z grupy zaburzeń lękowych, która znajduje się w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 pod kodem F48 – inne zaburzenia nerwicowe. Neurastenię można określić inaczej jako zespół zmęczenia. To najczęściej występujący rodzaj nerwicy, do którego powstania przyczyniają się realia XXI wieku – ciągły stres, presja czasu, szybkie tempo życia, napięcie psychiczne i brak regeneracji sił witalnych. Czy zespół neurasteniczny to poważne zaburzenie nerwowe, czy po prostu przemęczenie pracą? Jakie są objawy nerwicy neurastenicznej i jak ją leczyć?
1. Przyczyny neurastenii
Pojęcie „neurastenia” nie jest zbyt często używane przez psychiatrów w środowisku medycznym ze względu na nieprecyzyjność terminologiczną i ciągłe zmiany nazewnictwa psychiatrycznego. Antoni Kępiński, polski psychiatra, mówił o tym zaburzeniu jako o nerwicy neurastenicznej, objawiającej się w postaci poczucia zmęczenia nieadekwatnego do sytuacji oraz spowolnieniem procesów poznawczych. W literaturze można znaleźć też takie określenia, jak osobowość neurasteniczna. Czasami błędnie neurastenię uznaje się za nerwicę wegetatywną.
Lecząc neurastenię, należy oddziaływać na zmianę w środowisku i trybie funkcjonowania pacjenta, gdyż one często są wystarczającą przyczyną powstania zaburzenia. Dodatkowo można prowadzić psychoterapię i psychoedukację, a także farmakoterapię, gdyby do powstania zespołu objawowego dołączały się przyczyny o charakterze psychologicznym.
Do tej pory nie ma określonego stanowiska co do etiologii choroby. Zdaje się, że neurastenia wiąże się z nadmierną produkcją [ katecholamin – adrenaliny i noradrenaliny – hormonów stresu, produkowanych przez nadnercza. Aminy katecholowe działają pobudzająco na układ nerwowy, podwyższają poziom glukozy we krwi, przyspieszają tętno i pracę serca. W literaturze wymienia się wiele czynników, które mogą przyczynić się do powstania neurastenii. Wśród nich znajdują się m.in.:
- życie w ciągłym pośpiechu,
- permanentny stres,
- stany napięcia psychicznego,
- konieczność podejmowania szybkich decyzji,
- presja czasu,
- wyczerpanie pracą zawodową,
- pragnienie szybkiego awansu zawodowego,
- konflikty rodzinne,
- trudne sytuacje życiowe, np. rozwód, choroba,
- czynniki astenizujące, np. poród, przemęczenie, brak odpoczynku.
Przyczyną nerwicy mogą być zarówno urazy natury organicznej, jak i psychicznej. Neurastenia może pojawić się na wskutek długotrwałych napięć, wyczerpania pracą zawodową czy konfliktów w domu. Objawy nerwicy tego rodzaju mają jednak podłoże organiczne. Dość często występują po upojeniu alkoholowym, w przebiegu chorób zakaźnych oraz somatycznych, np. w wyniku zaburzeń miażdżycowych, działania substancji toksycznych (przy ostrym zatruciu tlenkiem węgla). Przyczyną nerwicy neurastenicznej jest również długotrwałe przebywanie w warunkach nadmiernego hałasu i niewłaściwe odżywianie. Zaburzeniu sprzyjają również nastawienie negatywne na światło oraz cechy osobowościowe, jak np.: łatwe zniechęcanie się, rezygnacja z celów życiowych, bierność zawodowa.
2. Rodzaje i objawy neurastenii
W obrazie klinicznym neurastenii istnieją znaczące różnice kulturowe. Występują dwie podstawowe odmiany choroby zachodzące na siebie. W pierwszej, dominującą cechą są skargi na wzmożone zmęczenie po wysiłku umysłowym, często związane z obniżeniem sprawności zawodowej i efektywności w wykonywaniu codziennych zadań. Męczliwość psychiczna jest najczęściej opisywana jako nieprzyjemne dla przeżywającego pojawienie się rozpraszających skojarzeń czy wspomnień, trudności w koncentracji uwagi i ogólnie mniej efektywne myślenie. Drugi typ charakteryzuje się cielesnym uczuciem osłabienia fizycznego i wyczerpania nawet po minimalnym wysiłku, któremu towarzyszy uczucie bólów mięśniowych i niemożność odprężenia się.
Objawy nerwicy neurastenicznej to głównie drażliwość i osłabienie. Chory jest przez większość czasu zmęczony i apatyczny, ma trudności z koncentracją uwagi. Dolegliwościom tym mogą towarzyszyć objawy somatyczne, jak np. bóle mięśni i głowy. Dodatkowo może pojawić się permanentne rozdrażnienie. Neurastenia oznacza dosłownie „słabość nerwów” – termin ten został wprowadzony na określenie stanu wywołanego wyczerpaniem komórek nerwowych w wyniku braku czynności odżywczych.
Inne dolegliwości fizyczne, jakie mogą występować w obu rodzajach neurastenii, to:
- zawroty i napięciowe bóle głowy,
- bóle brzucha,
- poczucie ogólnego rozchwiania i stałego zmęczenia,
- martwienie się pogarszaniem samopoczucia psychicznego i fizycznego,
- drażliwość, irytacja, wybuchy gniewu,
- anhedonia – niezdolność odczuwania przyjemności,
- nastrój depresyjny i lęk,
- zaburzenia pierwszej i środkowej fazy snu (trudności z zasypianiem, sen płytki, przerwany, nie przynoszący wypoczynku),
- nadmierna senność (hipersomnia),
- ciągły niepokój,
- problemy z koncentracją uwagi,
- problemy z pamięcią,
- kołatanie serca,
- bóle w klatce piersiowej,
- bóle mięśni w okolicy krzyżowo-lędźwiowej,
- zaburzenia jelitowe,
- spadek libido, trudności seksualne, problemy z erekcją, oziębłość seksualna, pochwica, brak orgazmu podczas stosunku seksualnego,
- nadwrażliwość na bodźce zewnętrzne, np. światło i hałas.
Ponadto, chory ma poczucie nieustannego wyczerpania organizmu, które jest szczególnie odczuwane rano tuż po przebudzeniu. Zmęczenie to maleje dopiero wieczorem. Męcząca staje się nie tylko praca, ale i rozrywka, np. kino czy spotkania ze znajomymi – to typowe objawy nerwicy neurastenicznej.
Inne pozycje literaturowe wskazują na występowanie trzech rodzajów neurastenii:
- hipostenia – objawia się niepokojem, obniżeniem sprawności, zmęczeniem i ogólnym osłabieniem;
- hiperstenia – charakteryzuje się drażliwością, wybuchami gniewu, nadwrażliwością na bodźce, objawami somatycznymi; jest to tzw. nerwica dyrektorska, na którą chorują osoby na kierowniczych stanowiskach;
- neurastenia asteniczna – przejawia się w postaci szybkiej męczliwości.
3. Rozpoznanie i leczenie neurastenii
Do zdiagnozowania neurastenii konieczne jest stwierdzenie następujących elementów:
- albo uporczywe i męczące skargi na zwiększone zmęczenie po wysiłku umysłowym, albo poczucie wyczerpania i osłabienia fizycznego po minimalnym wysiłku fizycznym;
- co najmniej dwóch symptomów spośród podanych: bóle mięśniowe, zawroty głowy, napięciowe bóle głowy, zaburzenia snu, niezdolność odprężenia się, drażliwość, niestrawność.
Żadne z występujących objawów autonomicznych lub depresyjnych nie mogą być na tyle trwałe i nasilone, by móc postawić inne rozpoznanie, np. epizod depresyjny czy zespół wypalenia. W wielu krajach neurastenia w zasadzie nie jest używaną kategorią diagnostyczną. Wiele spośród rozpoznawanych tak przed laty stanów spełniało kryteria zaburzenia depresyjnego lub lękowego. W praktyce klinicznej spotyka się jednak przypadki odpowiadające opisowi neurastenii bardziej niż jakiemukolwiek innemu zaburzeniu. Wydaje się, że w wielu kulturach przypadki te są częstsze niż w innych. Jeśli kategoria diagnostyczna „neurastenia” jest stosowana, należy najpierw dążyć do wykluczenia zaburzeń lękowych oraz zaburzeń depresyjnych. Ponadto, neurastenię należy różnicować z zaburzeniami somatoformicznymi, w obrazie których dominują skargi cielesne i koncentracja na chorobie fizycznej. Neurastenii nie wolno mylić z astenią, zespołem złego samopoczucia i przemęczenia, zespołem przemęczenia powirusowego czy psychastenią. Jeśli zespół neurasteniczny rozwija się w następstwie choroby somatycznej, np. grypy), wirusowego zapalenia wątroby czy mononukleozy zakaźnej, należy uwzględnić również to drugie rozpoznanie.
W celu uporania się z neurastenią zaleca się odpoczynek, by zregenerować siły, zmianę trybu życia, ćwiczenia relaksacyjne, hydroterapię, fizykoterapię i preparaty wzmacniające, np. na bazie żeń-szenia czy kofeiny. Rzadko kiedy pacjenci z neurastenią są hospitalizowani. Męczliwość psychiczną najlepiej „zwalczać” modyfikacją własnego podejścia do życia – należy dać sobie czas na odpoczynek, pozwolić sobie na chwilę relaksu, nie ignorować oznak zmęczenia i nie dać się wciągnąć w chory i destrukcyjny „wyścig szczurów”.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.