Niedobór jodu – objawy, przyczyny i leczenie

Niedobór jodu wpływa na stan zdrowia fizycznego i psychicznego. Ma to związek z tym, że choć jest zaliczany do mikroelementów, a organizm potrzebuje go w minimalnej ilości, życie bez niego nie jest możliwe. To jeden z najważniejszych pierwiastków niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania człowieka.

Dostarczany ustrojowi jod jest wchłaniany w jelitach do krwi i transportowany do tarczycy. Ta wychwytuje go w ilości niezbędnej do produkcji hormonów. Nadmiar pierwiastka jest usuwany wraz z moczem, choć jego niewielka ilość jest magazynowana w śliniankach, piersiach oraz błonie śluzowej żołądka.

Jod jest składnikiem mineralnym niezbędnym do syntezy hormonów tarczycy: trójjodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4). Oznacza to, że ma ogromny wpływ na pracę gruczołu. Hormony tarczycy wpływają na dojrzewanie morfologiczne i czynnościowe wielu tkanek i narządów, między innymi układu nerwowego i sercowo-naczyniowego. Biorą udział w regulacji stałej temperatury ciała, erytropoezy, motoryki przewodu pokarmowego.

W rejonach nadmorskich jod jest dostarczany do organizmu wraz z wdychanym powietrzem. Ponadto na tych terenach spora ilość pierwiastka jest obecna w glebie, skąd czerpią go rośliny, a następnie pozyskują zwierzęta. W takiej sytuacji trudno o niedobór.

Im dalej od morza, tym zawartość przyswajanego jodu zmniejsza się. To dlatego w Polsce niedobór jodu może zagrażać osobom mieszkającym zwłaszcza na południu kraju, z dala od Bałtyku. W większości regionów niezbędne jest zatem jego uzupełnianie drogą pokarmową, wraz z pożywieniem i wodą.

Tym samym przyczyną niedoboru jodu może być niedostateczna ilość pierwiastka w diecie. Oznacza to, że w grupie ryzyka znajdują się osoby przebywające na diecie bezsolnej oraz unikające w posiłkach ryb i owoców morza (np. wegetarianie, weganie).

Jeszcze inną przyczyną niedoboru jodu w organizmie jest spożywanie tzw. związków wolotwórczych, które uniemożliwiają wbudowywanie jodu do hormonów tarczycy. Rodanki, czyli związki wolotwórcze są zawarte w szpinaku, kapuście, brukselce i rzepie.

Warto pamiętać, że do zmniejszenia wchłaniania jodu w przewodzie pokarmowym może prowadzić nadmiar wapnia w wodzie pitnej.

Dzienne zapotrzebowanie na jod jest zróżnicowanie i zależy od wieku oraz stanu fizjologicznego. Przyjmuje się, że:

• niemowlęta i dzieci w wieku przedszkolnym (0-5 lat) potrzebują 90 µg/dzień,
• dzieci w wieku szkolnym (6-12 lat) – 120 µg/dzień,
• młodzież i dorośli - 150 µg/dzień,
• kobiety w ciąży i karmiące – 250 µg/dzień.

Niedostateczne spożycie jodu prowadzi do zaburzeń z powodu niedoboru jodu (ang. iodine deficiency disorders – IDD). Główne grupy ryzyka to: kobiety w ciąży, noworodki oraz dzieci i młodzież w okresie dojrzewania.

Objawy niedoboru jodu są zróżnicowane i zależą od wieku oraz stanu fizjologicznego, a ich nasilenie zależy od czasu trwania tego typu niedostatku. Symptomy wynikają przede wszystkim z nieprawidłowej pracy tarczycy i zależą od okresu życia, w którym osoba została narażona na niedobór pierwiastka.

Przy niedoborze jodu najczęściej obserwuje się:

• tycie,
• zmęczenie, brak energii, zniechęcenie
• uczucie chłodu,
• suchą, podatną na uszkodzenia, często zaczerwienioną skórę,
• obniżenie wyższych funkcji mózgu: zdolności uczenia się, zapamiętywania i kojarzenia, obniżenie w istotnym stopniu ilorazu inteligencji,
• zaburzenia funkcji poznawczych u dzieci i dorosłych,
• zmniejszoną produktywność,
• opóźnienie rozwoju fizycznego u dzieci i młodzieży,
• pojawianie się guzków tarczycy,
• niedoczynności tarczycy.

Przewlekły niedobór jodu powoduje powstawanie wola u dorosłych. To objaw powiększającej się tarczycy, która zwiększa swoją powierzchnię, aby móc lepiej wchłaniać ten pierwiastek. Wiąże się z nim również zwiększone ryzyko zachorowania na schorzenia tarczycy oraz raka żołądka.

Niedobór jodu w czasie ciąży może być przyczyną:

• wad rozwojowych płodu,
• przedwczesnego porodu, poronień samoistnych i martwych urodzeń,
• śmierci noworodka w okresie okołoporodowym,
• kretynizmu endemicznego, czyli upośledzenia umysłowego, nieodwracalnego uszkodzenia mózgu u płodu i noworodków.

Uzupełnianie jodu w organizmie polega na spożywaniu produktów, które są jego bogatym źródłem. To:

• ryby morskie (jod występuje w wodzie morskiej): świeży dorsz, halibut, mintaj,
• wędzony łosoś,
• wodorosty,
• kawior,
• owoce morza,
• ser gouda,
• kefiry, maślanka, mleko,
• brązowy ryż, chleb żytni,
• sól jodowana,
• woda lecznicza o wysokim stężeniu jodu,
• warzywa: sałata, rzepa, biała fasola, pomidory, kukurydza,
• owoce: pomarańcze, jabłka,

Leczenie niedoboru jodu polega na zażywaniu jodu w tabletkach (jod występuje w postaci jodku potasu). Dawka lecznicza u dorosłych wynosi około 300-500 µg. Terapia trwa kilka miesięcy. W niektórych przypadkach wola miąższowego podaje się dodatkowo tyroksynę.