Osteoporoza - objawy, czynniki ryzyka, rodzaje, złamania kości, leczenie

Osteoporoza to patologiczne zredukowanie masy kostnej w odniesieniu do norm płci, rasy oraz wieku. Została uznana przez WHO za chorobę cywilizacyjną. Prowadzi do występowania nieprawidłowości w obrębie szkieletu. Jest najczęściej występującą dolegliwością kości, borykają się z nią zarówno kobiety jak i mężczyźni. Objawy osteoporozy, mimo że choroba ta występuje często w naszym społeczeństwie i doskonale jest znana lekarzom, nadal nastręcza pewnych trudności diagnostycznych. Głównym problemem jest to, że do czasu wystąpienia pierwszego złamania przebiega ona bezobjawowo. Często nawet złamanie daje objawy osteoporozy tak niecharakterystyczne, że początkowo nasuwa podejrzenie zupełnie innych schorzeń. Osteoporoza może mieć tragiczne skutki, wg. badań złamanie kości szyjki udowej sprawia, że w ciągu jednego roku umiera co piąta osoba, a ponad połowa nigdy nie wraca do swojej dawnej sprawności.

Zobacz film: "Dieta na mocne kości"

1. Objawy osteoporozy

Osteoporoza sprawia, że mocne dotychczas, twarde kości, zaczynają być miękke jak gąbka. Najczęściej atakuje kobiety, a także osoby, które ukończyły 60. rok życia, nie jest to jednak regułą. Polega na zrzeszotnieniu tkanki kostnej, co można zaobserwować jako zmniejszenie i ścieńczenie ilości belek kostnych kości gąbczastej i ścieńczeniem kości korowej. Badając tą tkankę pod mikroskopem możemy zauważyć ilościową różnicę miedzy kością nie tkniętą osteoporozą, a chorobowo zmienioną. Przez to osłabienie łatwo dochodzi do jej złamań.

Najbardziej cierpią na tym kręgi, głównie w odcinku piersiowo-lędźwiowym, żebra, szyjki kości udowej oraz obwodowe części kości promieniowej - najczęściej to te właśnie kości ulegają złamaniom.

Objawy osteoporozy zależą od obszaru i liczby złamań, np. złamanie przedniej krawędzi kręgu może przebiegać zupełnie bezobjawowo, chora osoba nie odczuwa bólu, ewentualnie delikatny dyskomfort w pozycji stojącej bądź siedzącej.

Choroba może także objawić się ostrym, nagłym bólem, przy wykonywaniu codziennych czynności nie wymagających wielkiego wysiłku. Ruchy kręgosłupa są wtedy bardzo ograniczone, ból może wzmagać się przy odruchach fizjologicznych, jak kichanie czy kaszel. Osoba chora jest w stanie dokładnie zlokalizować miejsce, w którym odczuwa ból. Może także cierpieć na brak apetytu i mieć wzdęcia brzucha. Po jedzeniu odczuwa pełność w nadbrzuszu i zwiększa się ból w miejscu złamania.

2. Bezobjawowy przebieg osteoporozy

Bezobjawowy przebieg osteoporozy może trwać wiele lat. Przez ten czas podejrzewać chorobę można właściwie tylko na podstawie występowania u danej osoby czynników ryzyka osteoporozy, do których należą:

• predyspozycja rodzinna,
• rasa biała i żółta,
• płeć żeńska,
• zaawansowany wiek,
• drobna budowa i niska masa ciała,
• niedobór żeńskich hormonów płciowych (estrogenów) u kobiet po menopauzie,
• nierodzenie,
• przedłużony brak miesiączki,
• niedobór męskich hormonów płciowych (androgenów) u mężczyzn,
• siedzący tryb życia lub przymusowe unieruchomienie,
• niewystarczająca ilość wapnia w diecie,
• niedobór witaminy D,
• zbyt duża ilość fosforu w diecie,
• zbyt małe lub zbyt duże spożycie białka,
• palenie tytoniu,
• uzależnienie od alkoholu,
• nadmierne spożycie kawy,
• obecność chorób lub przyjmowanie leków mogących powodować tzw. osteoporozę wtórną.

Jeżeli występuje jeden lub kilka czynników z tych, które zostały wymienione powyżej, możemy wysunąć podejrzenie osteoporozy.

3. Złamania kości

Objawami osteoporozy, które są bezwzględnym wskazaniem do diagnostyki w kierunku osteoporozy są złamania niskoenergetyczne (złamania na skutek urazów, które u zdrowego człowieka nie spowodowałyby żadnej szkody) u osób po 45. roku życia.

Charakterystycznymi miejscami dla złamań będącymi objawem osteoporozy są:

• trzony kręgów kręgosłupa – występują tu najczęściej złamania kompresyjne, to znaczy złamania wynikające ze zbyt dużego obciążenia, przez co kręg ulega jakby „zmiażdżeniu”. Ból występujący w tego typu złamaniu charakteryzuje się nagłym początkiem, zwykle brakiem promieniowania, nasileniem bólu podczas dźwigania i bolesnością uciskową w miejscu złamania, jednak po tygodniu objawy te najczęściej zaczynają się wycofywać,
• złamania dalszej części kości przedramienia (złamania kości przedramienia w okolicy nadgarstka,
• złamania bliższej części kości udowej (złamanie kości udowej lub rzadziej złamanie przezkrętarzowe, czyli zewnątrzstawowe).

O ile złamania bliższej części kości udowej i dalszej części przedramienia zwykle nie przysparzają trudności diagnostycznych, ponieważ ich objawy osteoporozy są charakterystyczne (powstają na skutek urazu, występuje ból w okolicy złamania, obrzęk i zaczerwienienie tej okolicy, upośledzenie ruchomości chorej kończyny), to złamania trzonów kręgów często są bagatelizowane przez samych chorych. Przez to nie zgłaszają się oni z tego powodu do lekarza.

Dzieje się tak dlatego, że uraz prowadzący do osteoporotycznego złamania trzonu kręgu może być na tyle mały, że chory nie zwraca na niego uwagi (np. zeskoczenie z wysokości dwóch schodków czy silniejszy wstrząs podczas jazdy samochodem). Pojawiający się po urazie ból bywa często bagatelizowany i określany jako „przodźwignięcie”, tym bardziej że ból po około tygodniu zaczyna ustępować.

Często jednak na skutek jednego lub wielu złamań osteoporotycznych trzonów kręgów pacjent odczuwa przewlekłe bóle kręgosłupa lub nawet imitujące ból brzucha czy klatki piersiowej. Taki charakter bólu nasuwa lekarzowi podejrzenie choroby zwyrodnieniowej i dopiero zdjęcie rentgenowskie kręgosłupa ujawnia prawdziwą przyczynę, jaką jest złamanie kompresyjne trzonu kręgu w przebiegu osteoporozy.

4. Rodzaje osteoporozy

Chorobę tą możemy podzielić na dwa rodzaje:

4.1. Osteoporoza pierwotna

Ma związek ze starzeniem się szkieletu. Najczęściej dotyka kobiety po menopauzie oraz mężczyzn w wieku starczym. Wraz z biegiem lat kości tracą swą gęstość mineralną, co jest bezpośrednio związane z procesem starzenia. Rozpoczyna się u kobiet po 40. roku życia, u mężczyzn po 45. Oprócz przyczyn naturalnych, wpływ na to mają również inne czynniki, takie jak:

• palenie papierosów,
• nadużywanie alkoholu,
• zbyt mało witaminy D w diecie,
• mała aktywność fizyczna,
• mała ekspozycja na światło słoneczne.

4.2. Osteoporoza wtórna

Spowodowana jest schorzeniami, na które cierpi pacjent oraz przyjmowaniem pewnych leków, takich jak glikokortykosteroidy, leki przeciwpadaczkowe czy też heparyna. Może dotknąć ludzi w każdym wieku. Wśród czynników ryzyka wyróżniane są:

• cukrzyca,
• nadczynność tarczycy,
• nadczynność przytarczyc,
• przedwczesny okres przekwitania,
• dolegliwości układu pokarmowego,
• choroby reumatyczne.

5. Rozpoznanie osteoporozy

Diagnostyka osteoporozy polega na przeprowadzeniu wywiadu z pacjentem (pod kątem złamań z przeszłości), a także na analizie czynników rozwoju tej choroby. Na podstawie tych danych lekarz określa, jaki jest poziom zagrożenia złamania osteoporotycznego u pacjenta, a także dobiera odpowiednie postępowanie. Aby ułatwić sobie diagnostykę, specjaliści pomocniczo stosują poniższe metody:

• badanie laboratoryjne - morfologia, gospodarka wapniowo-fosforowa, badanie pracy wątroby oraz nerek. Oceniany jest poziom wapnia i fosforu we krwi, a także poziom eliminowania wapnia z moczem. Czasem są wykonywane badania oznaczające poziom witaminy D czy też markery obrotu kostnego,
• badanie radiologiczne - gdy jest podejrzenie złamania, pozwala określić jego rodzaj. Wśród innych badań obrazowych, które bywają pomocne są m.in. rezonans magnetyczny i tomografia komputerowa,
• kalkulator FRAX - technika, dzięki której jesteśmy w stanie ocenić ryzyko złamań osteoporotycznych na najbliższe 10 lat. Metoda łatwo dostępna, można ją znaleźć nawet w sieci, dzieli pacjentów na trzy grupy: z małym, średnim i dużym ryzykiem złamań. Dzięki tej metodzie można łatwo dobrać właściwą drogę postępowania,
• densytometria kości techniką DEXA - pozwala określić gęstość mineralną kości pacjenta. Na jej podstawie jednak nie zostaje podjęta decyzja o rozpoczęciu terapii, gdyż nie dostarcza żadnych danych na temat ryzyka złamań.

6. Leczenie choroby

Celem leczenia osteoporozy jest zachowanie masy kości, tak aby była powyżej progu złamań. Bez właściwego leczenia ryzyko złamań kształtuje się na poziomie 50%. Chorzy w trakcie leczenia muszą być pod stałą opieką lekarza, bardzo ważna jest dobra współpraca specjalisty z chorym.

Prawidłowo dobrany sposób leczenia pozwala całkowicie wyeliminować ryzyko złamań i zachować sprawny układ ruchu do końca życia. Warunkiem powodzenia terapii jest stałe, regularne stosowanie leków i zaleceń, które dotyczą trybu życia, diety i aktywności. Efekty są widoczne po kilku miesiącach, czasem latach.

W przebiegu leczenia objawów osteoporozy warto wyeliminować wszelkie czynniki zwiększające jej ryzyko. Chorzy powinni suplementować się witaminą D i wapnem, zwykle nie jest wystarczająca tylko odpowiednia dieta. Należy co jakiś czas kontrolować poziom wapnia we krwi, a także ilość która jest wydalana z moczem. Jeżeli chodzi o suplementację witaminą D - dawka powinna być zmniejszona o połowę w okresie letnim. Należy mieć to na uwadze, ponieważ przedawkowanie tej witaminy może skutkować uszkodzeniem nerek.

Podział leków na objawy osteoporozy zależą od tego, w jaki sposób działają, a także aktywności fizycznej zależnej także od płci, wieku itd. Każdy pacjent ma dobierany indywidualnie preparat leczniczy, aby leczenie przyniosło pozytywne działanie. Najczęściej są to preparaty zapobiegające złamaniom.

Kuracja taka powinna trwać nie dłużej niż badania kliniczne, w czasie których określana jest skuteczność oraz bezpieczeństwo przyjmowania leków.

W leczeniu osteoporozy stosuje się m.in. Teryparatyd, Ranelinian strontu, Kalcytonina łososiowa, Bisfosfoniany Raloksyfen, Denozumab czy też Hormonalną Terapię Zastępczą.

W przypadku osteoporozy spowodowanej reumatoidalnym zapaleniem stawów najważniejsze jest jak najszybsze zahamowanie jej rozwoju. W tym celu podawane są preparaty, które mają za zadanie zmienić jej przebieg, ponieważ zapalenie to skutkuje stopniowym niszczeniem kości.

W przypadku tocznia rumieniowatego powinno się leczyć chorobę we wczesnym etapie i przyjmować jak najmniej glikokortykosteroidów.

U pacjentów cierpiących na zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa warto pamiętać o aktywności fizycznej oraz leczeniu tego schorzenia, przepisywane są bisfofoniany.

7. Profilaktyka osteoporozy

Struktury kostne człowieka budują się oraz regenerują przez całe życie, jednakże po 30. roku życia procesy naprawcze ulegają spowolnieniu. Po osiągnięciu tego wieku co rok masa kości zmniejsza się o 1%. Aby nie dać się osteoporozie, warto wcześniej zadbać o jak najmocniejszy szkielet. Istnieje na to kilka sposobów:

• aktywność fizyczna - poprzez umiarkowane, systematyczne obciążanie kości, stymulowany jest wzrost ich masy, ponad to rozwijane są mięśnie podtrzymujące cały szkielet,
• dieta bogata w witaminę D oraz wapń - są konieczne do wzrostu i budowy kości. Warto dołączyć do dziennego menu mleko, przetwory mleczne, sardynki, sok pomarańczowy, produkty sojowe czy też rośliny strączkowe,
• nie stosować drastycznych diet odchudzających - powodują niedobory, w tym wit. D i wapnia, a więc osłabiają kości.

Objawy osteoporozy i złamania opisane powyżej, mimo że wydają się niegroźne, mogą prowadzić do bardzo poważnych konsekwencji, takich jak przemijające lub trwałe inwalidztwo, czy nawet śmierć. W żadnym wypadku nie należy ich bagatelizować i konieczne jest zasięgnięcie opinii lekarza w każdym przypadku, kiedy podejrzewamy, że ten problem może nas dotyczyć.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.