Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Mgr Marta Bednarska

Odporność na antybiotyki

Avatar placeholder
13.12.2022 13:37
Odporność na antybiotyki
Odporność na antybiotyki (Zdjęcie autorstwa: Jonathan Silverberg / CC BY 2.0)

Odporność na antybiotyki, inaczej oporność na antybiotyki, to cechy drobnoustrojów, dzięki którym uniemożliwiają one działanie antybiotyków. Może to być cecha naturalna lub nabyta, a więc odpowiednio – oporność pierwotna lub oporność nabyta. Bakterie mogą wytwarzać enzym rozkładający antybiotyk, może występować u nich brak receptora dla antybiotyku czy też oporność pojawia się w wyniku mechanizmów zmieniających przepuszczalność ściany komórkowej dla antybiotyków. Przyczyna oporności na antybiotyki najczęściej jest skutkiem nadmiernego stosowania terapii antybiotykowej.

spis treści

1. Co to jest odporność na antybiotyki?

Odporność, a dokładniej oporność na antybiotyki, to cecha szczepów bakterii, która pozwala na przeciwstawienie się działaniu antybiotyków. Możemy ja podzielić na:

  • oporność pierwotną,
  • oporność nabytą.
Zobacz film: "Stosowanie antybiotyków u dzieci"

Pierwotna oporność na antybiotyki, to cechy naturalnie występujące u bakterii. Odporność nabyta, to cechy uniemożliwiające działanie leku, na skutek nabycia przez bakterię genu oporności od innych bakterii lub w wyniku spontanicznych mutacji.
Inny podział oporności na antybiotyki to:

  • oporność mikrobiologiczna – mechanizm, dzięki któremu mikroorganizm może przeżyć w stężeniach wyższych leku niż taki sam lub pokrewny mikroorganizm;
  • oporność farmakologiczna – mikroorganizm może przeżyć w dawkach leku wyższych niż stosowane w leczeniu.
  • oporność kliniczna – jest to rodzaj odporności na antybiotyk, przy braku występowania oporności farmakologicznej i/lub mikrobiologicznej. Prawdopodobnie zależy od osobniczej wrażliwości do zwiększonego rozkładu leku niż normalnie w populacji, czy też zażywania innych leków.

2. Oporność naturalna, nabyta i krzyżowa

Oporność naturalna to inaczej oporność pierwotna, jest to mechanizm uwarunkowany genetycznie, który zapobiega działaniu antybiotyku. Może on wynikać z braku receptora dla danego leku, z wytwarzania enzymów rozkładających antybiotyk, np. enzym penicylinaza rozkładająca pierścień beta-laktamowy penicylin, czy w wyniku braku przepuszczalności ściany komórkowej dla antybiotyku.

Oporność nabyta, inaczej wtórna, wynika, jak sama nazwa wskazuje, z uzyskania cechy oporności na dany antybiotyk czy całą grupę antybiotyków. Bakteria może uzyskać oporność poprzez spontaniczną mutację lub w wyniku nabycia genów od innej bakterii, np. na drodze koniugacji bakterii. Przyczyną tego rodzaju oporności jest głównie nadmierna antybiotykoterapia lub stosowanie zbyt dużych ilości antybiotyków w przemyśle spożywczym. Zbyt częste stosowanie antybiotyków powoduje nabieranie przez bakterie oporności na nie. Należy więc pamiętać, że w leczeniu chorób infekcyjnych podawanie antybiotyków powinno być ostatecznością.

Oporność krzyżowato szczególny rodzaj oporności polegający ma tym, iż bakteria oporna na jeden antybiotyk, wykazuje także takie właściwości na lek o podobnej budowie chemicznej. Często taki rodzaj oporności pojawia się przy grupie antybiotyków – makrolidów.

3. Mechanizmy nabywania przez bakterie odporności na antybiotyki

Wyróżniamy wiele różnych mechanizmów występujących u bakterii, dzięki którym nie są one wrażliwe na działanie konkretnych antybiotyków.

- Enzymy rozkładające antybiotyki.
Występowanie enzymów rozkładających lub inaktywujących działanie antybiotyków to najczęstszy typ oporności na antybiotyki. Są to tzw. beta-laktamazy, do których zaliczamy: penicylinazy, cefalospotynazy czy plazmidowe beta-laktamazy. Penicylinazy to enzymy o wąskim spektrum działania, które wpływają tylko na penicyliny, powodując rozerwanie ich wiązań amidowych.

Cefalosporynazy to grypa enzymów chromosomalnych, która jest aktywna wobec wszystkich antybiotyków z grupy beta-laktamów (oprócz karbapenemów i IV grupy cefalosporyn). Mogą być one konstytuowane, tzn. wytwarzane stale przez bakterię w stałej ilości, lub indukowane, a więc syntetyzowane przez bakterię tylko przy obecności antybiotyku.

Plazmidowe beta-laktamazy to enzymy, które kodowane są przez gen na plazmidzie. W procesie koniugacji gen na plazmidzie przenoszony jest do innej bakterii, w wyniku czego nabywa ona cech oporności.

- Enzymy modyfikujące działanie antybiotyku.
Są to związki, które powodują fosforylację, acetylację lub nukleotydację antybiotyków, głównie aminoglikozydów.

- Zmiana miejsca działania antybiotyku.
Polega to na:

  • modyfikacji lub syntezie nowych białek ściany komórkowej bakterii;
  • modyfikacji podjednostki rybosomu;
  • zmianie sekwencji aminokwasów w ścianie komórkowej;
  • mutacji w genach kodujących enzymy biorące udział w replikacji materiału genetycznego organizmu.

- Inne mechanizmy to zmiana przepuszczalności ściany komórkowej dla antybiotyku, aktywne usuwanie leku z wnętrza komórki bakterii lub zaburzenia transportu leku do jej wnętrza.

Nie wszystkie bakterie posiadają daną oporność na antybiotyki. Niektóre z nich mogą wykazywać odporność na działanie konkretnych antybiotyków, a na innych nie. Leczenie antybiotykami rozpoczyna się podaniem leku o szerokim spektrum działania. W międzyczasie należy wykonać tzw. antybiogram, aby była możliwość zastosowania bardziej specyficznego antybiotyku, a więc skuteczniejszego leczenia.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.

Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze