Osobowość narcystyczna - charakterystyka, diagnozowanie, przyczyny, leczenie

Osobowość narcystyczna wzięła swoją nazwę od mitycznego Narycyza. W mitologii greckiej, był on pięknym chłopcem, który spoglądając na swoje odbicie w lustrze wody, zakochał się w sobie i z powodu niespełnionej miłości popełnił samobójstwo wbijając sobie sztylet w serce. W dzisiejszych czasach narcyzem nazywamy kogoś, kto cały czas podziwia tylko siebie, stawia siebie na pierwszym miejscu i poza sobą, nie widzi nikogo innego. Jest to jednak potoczne rozumienie tego słowa, ale czy wiesz, że narcystyczne zaburzenie osobowości, to zaburzenie psychiczne, które można poddać psychoterapii?

1. Osobowość narcystyczna - charakterystyka

Narcyz to osoba, która potrafi zaczarować swoje otoczenie, ludzi, z którymi przebywa, tak, aby robili to co ona chce, a oni mogą tego nawet nie zauważać. Człowiek z osobowością narcystyczną to ktoś, kto swoje osiągnięcia wyolbrzymia, czuje się niepokonany i nieomylny, a także chce aby go podziwiać i żąda przywilejów, choć wcale nie zasłużył. Osoba z osobowością narcystyczną nie dostrzega, nie liczy się z uczuciami i potrzebami innych, a przy tym wykorzystuje ich, uważając, że to oni są problemem. Należy jednak pamiętać, że czasami osoby o cechach narcystycznych mogą funkcjonować w społeczeństwie bardzo dobrze i bez szkód dla innych.

Zobacz film: "Co wpływa na pewność siebie?"

W roku 2014, badacze z Kentucky opisali funkcjonowanie osób o cechach narcystycznych w związkach romantycznych. Wykazali oni, że poziom natężenia tych cech u jednego partnera jest związany z poziomem natężenia narcyzmu u drugiego partnera, a dokładnie, że partnerzy mieli podobny poziom natężenia narcyzmu. Badacze wyjaśnili tą zależność tym, że jako ludzie poszukujemy osób o podobnych przekonaniach i poglądach jeżeli zależy nam na długotrwałej relacji. Natomiast można się zastanawiać jak może funkcjonować związek, w którym dwie osoby mają poczucie wyższości nad otoczeniem i uważają się za najważniejsze. Przypuszczalnie, może to prowadzić do konfliktów w związkach partnerów z osobowością narcystyczną.

Inną ważną rzeczą, którą udało się zbadać w opisywanym badaniu, jest to, że osoba, która odznaczała się wyższym poziomem narcyzmu, częściej ujawniała zachowania agresywne wobec swojego partnera. Dlaczego? Według badaczy, takie zachowania pozwalały jej na utrzymanie swoich przekonań wielkościowych.

Jednak zachowania narcystyczne to nie to samo co narcystyczne zaburzenie osobowości. Narcyzm jako zaburzenie, jest ukształtowaną w ciągu życia strukturą osobowości, która niełatwo poddaje się zmianie.

2. Osobowość narcystyczna – diagnozowanie

Według Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych (ICD-10) wydanej przez Światową Organizację Zdrowia, aby uznać kogoś za osobę cierpiącą na narcystyczne zaburzenie osobowości, musi ona spełnić pewne kryteria diagnostyczne.

1. Trzeba rozpoznać wyższościowe poczucie własnej wartości, które może się przejawiać w wyolbrzymianiu osiągnięć i talentów czy nieproporcjonalnie wysokiemu ocenianiu siebie.
2. Drugim kryterium jest pochłonięcie przez wyobrażenia o nieograniczonym powodzeniu, mocy, wspaniałości czy piękności.
3. Człowiek z osobowością narcystyczną jest przekonany o tym, że jest „kimś specjalnym” i niepowtarzalnym, więc zrozumieć go mogą tylko inne specjalne osoby o wysokiej pozycji w społeczeństwie.
4. Kolejnym kryterium osobowości narcystycznej jest posiadanie przez narcyza potrzeby nadmiernego podziwu.
5. Człowiek z osobowością narcystyczną ma poczucie uprzywilejowania, nieuzasadnione nadzieje korzystnego traktowania i respektowania własnych oczekiwań przez innych.
6. Wyzyskuje ludzi i wykorzystuje ich do osiągania własnych celów.
7. Osobom z osobowością narcystyczną brak empatii. Niechętnie dostrzegają także uczucia i potrzeby innych osób.
8. Człowiek o osobowości narcystycznej jest zawistny, a paradoksalnie to innych ludzi postrzega jako zawistnych.
9. Zachowuje się często arogancko i bezceremonialnie.

Nieco inaczej narcystyczne zaburzenie osobowości definiowane jest w nowszej klasyfikacji stworzonej przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne- DSM-V. Tam podkreśla się uzależnienie samooceny osoby chorej od zachowania i aprobaty innych osób oraz szczególne zaburzenia w zakresie empatii, a także obecność przekonań wielkościowych i prób skupiania na sobie uwagi otoczenia w celu wzbudzenia podziwu.

Według danych z 1994r. na narcystyczne zaburzenie osobowości cierpi mniej niż 1% populacji i dotyka to częściej mężczyzn niż kobiety.

3. Osobowość narcystyczna - przyczyny

Jest wiele teorii wyjaśniających pochodzenie narcystycznego zaburzenia osobowości, wszystkie jednak upatrują jego przyczyn już w dzieciństwie.

Badania z 2011r. wykazały, że osoby, u których rozpoznano narcystyczne zaburzenie osobowości, cechowały się lękowo-ambiwalentnym stylem przywiązania w związku romantycznym. Styl taki kształtuje się poprzez doświadczanie niepewności co do opiekuna, który różnie reaguje na potrzeby dziecka - raz je odrzuca, a raz okazuje miłość. W konsekwencji dziecko nie ma poczucia bezpieczeństwa ani przekonania, że opiekun udzieli pomocy i wsparcia, a jednocześnie odczuwa silny lęk przed rozstaniem z nim.

Obecność tego typu przywiązania w związkach romantycznych u osób z narcystycznym zaburzeniem osobowości może wynikać z tego, że zawyżone poczucie własnej wyjątkowości oraz nierealistyczna samoocena i oczekiwanie podziwu, mogą stanowić obronę przed prawdziwymi odczuciami jakimi są lęk i brak poczucia bezpieczeństwa czy niechęci do siebie.

W psychologii poznawczej osobowość narcystyczną rozpatruje się w odniesieniu do specyficznych dla tego zaburzenia schematów poznawczych i zniekształceń w przetwarzaniu informacji. Uważa się, że narcyz jako dziecko nie otrzymywał informacji zwrotnych na temat podobieństwa do innych ludzi lub otrzymywał wyłącznie informacje krytyczne. Do kluczowych przekonań takich osób należy myśl „jestem kimś szczególnym” czy „nie muszę przestrzegać zasad, które muszą przestrzegać inni”, a ponieważ przekonania te tworzą się w kontekście aprobaty społecznej, prowadzą do „muszę odnieść sukces, aby udowodnić, że jestem lepszy” i „jeżeli nie odniosę sukcesu to jestem bezwartościowy”.

Analizując te przekonania, należy zwrócić uwagę na ich kompensacyjny charakter, w stosunku do poczucia niższości i nieważności. Dziecko nie uczy się doświadczeń porażki i frustracji i dlatego uruchamia mechanizmy mające mu pomóc w osiąganiu stabilności emocjonalnej. Utrzymanie pozytywnej samooceny możliwe jest tylko na skutek potwierdzania własnej wartości w oczach innych.

Osoby z osobowością narcystyczną postrzegają siebie i innych w kategoriach dychotomicznych - mogą wahać się między całkowicie dobrym, a złym obrazem siebie i innych w zależności od tego jak je postrzegają i jak potrafią im schlebiać. Natomiast ich sposobem na podtrzymanie poczucia wyjątkowości jest znajdowanie różnic pomiędzy sobą, a innymi.

4. Osobowość narcystyczna - leczenie

Terapia osobowości narcystycznej to długi i trudny proces, głównie ze względu na specyfikę zaburzenia. Po pierwsze osoba z osobowością narcystyczną często nie zauważa problemu w swoim funkcjonowaniu, więc sama nie zgłosi się na terapię. Ponadto pacjent uważający siebie za wszechwiedzącego i najważniejszego, może szybko dewaluować terapeutę, który będzie miał inne zdanie niż on. Może rzucać terapię i uważać, że jest niepotrzebna. Potrzeba więc doświadczonej i cierpliwej osoby, która pokaże narcyzowi, że empatia nie prowadzi do utraty statusu czy pozycji zawodowej.

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.