Ospa prawdziwa – objawy, warianty, leczenie
Ospa prawdziwa była niegdyś chorobą bardzo groźną, nazywaną wręcz plagą. Swojego czasu powodowała najwięcej zgonów, biorąc pod uwagę choroby epidemiologiczne. Wysiłek włożony w wyeliminowanie jej był ogromny. Od roku 1977 ospa prawdziwa już nie zagraża naszemu zdrowiu.
1. Charakterystyka ospy prawdziwej
Ospa prawdziwa, znana także jako czarna ospa, była jedną z najgroźniejszych chorób zakaźnych, jakie kiedykolwiek nawiedziły ludzkość. Jej historia sięga tysięcy lat, a skutki jej epidemii były druzgocące, powodując miliony zgonów na całym świecie. Dzięki ogromnym wysiłkom międzynarodowej społeczności medycznej choroba ta została całkowicie wyeliminowana pod koniec XX wieku.
Ospa prawdziwa była wywoływana przez wirusa Variola major i Variola minor. Wariant Variola major był znacznie bardziej zabójczy, ze śmiertelnością sięgającą od 20-30% zakażonych, podczas gdy śmiertelność Variola minor sięgała 1%. Zakażenie następowało głównie drogą kropelkową, przez bezpośrednik kontakt z chorym lub przez skażone przedmioty.
Po okresie inkubacji, który trwał od 7 do 17 dni, pojawiały się pierwsze objawy, takiej jak gorączka, ból głowy, bóle mięśniowe i ogóle osłabienie. Następnie na skórze zaczynały się pojawiać charakterystyczne zmiany - najpierw jako plamy, które stopniowo przekształcały się w grudki, a potem w pęcherze wypełnione płynem, które z czasem ropiały i przekształcały się w strupy. Wysypka rozprzestrzeniała się na całe ciało, w tym na twarz, ręce, nogi i tułów, powodując głębokie blizny u tych, którzy przeżyli.
1.1. Historia walki z ospą prawdziwą
Pierwsze próby ochrony przed ospą prawdziwą datowane są na starożytne Chiny i Indie, gdzie stosowaną tzw. wariolizację - świadome zakażanie zdrowych osób niewielką ilością materiału pochodzącego od osób chorych. Choć metoda ta była ryzykowna, mogła obniżać śmiertelność w porównaniu do naturalnego przebiegu choroby.
Przełom w walce z ospą nastąpił w 1796 roku, kiedy angielski lekarz Edward Jenner opracował pierwszą skuteczną szczepionkę przeciwko ospie prawdziwej. Wykorzystał on wirusa krowianki (łac. vaccinia), który wywoływał łagodną chorobę u bydła, ale zapewniał ludziom odporność na wirusa ospy prawdziwej. To odkrycie było przełomem w historii medycyny i zapoczątkowało erę szczepień ochronnych.
2. Ospa prawdziwa – objawy
Zachorowanie na ospę prawdziwą zaczynało się od przedostania się wirusa do górnych dróg oddechowych. Następnym etapem był okres inkubacji. To specyficzny czas w rozwoju ospy prawdziwej, ponieważ to właśnie wtedy wirus zaczynał się niebezpiecznie szybko namnażać. To był bardzo niebezpieczny okres, ponieważ na tym etapie tworzyła się podwójna, ale bezobjawowa wiremia.
Pierwszy okres trwał nawet do siedemnastu dni, po nim pojawiały się pierwsze objawy, w tym:
- bardzo wysoka gorączka, skutkiem której mogą być nawet zaburzenia świadomości,
- osłabienie organizmu,
- gorsze samopoczucie,
- dokuczliwe bóle głowy,
- bóle pleców.
Następnym etapem ospy prawdziwej była wysypka]. Zaczynała się pojawiać w jamie ustnej i w gardle, następnie przechodziła na twarz, ramiona i dekolt, by w końcu objąć całe ciało – łącznie ze stopami. Zmiany skórne miały charakter plamisto-grudkowy.
Po krótkim czasie (około doby lub dwóch) zmiany skórne były już bardzo głęboko zakorzenione w skórze, ale po kilku dniach obsychały, pozostawiając po siebie znamiona, potocznie nazywane strupami. Zmiany te odpadały same, ale pozostawiały po sobie na ciele pacjenta wiele blizn.
3. Ospa prawdziwa – warianty
Ospa prawdziwa była wywoływana przez wirus Variola, który występował w dwóch głównych wariantach: Variola major i Variola minor. Te dwa warianty różniły się od siebie zarówno w zakresie ciężkości przebiegu choroby, jaki i jej śmiertelności, co miało kluczowe znaczenie dla zdrowia publicznego oraz strategii leczenia i zapobiegania tej chorobie.
3.1. Variola major
Variola major był najgroźniejszym wariantem wirusa ospy prawdziwej. Charakteryzował się wysoką śmiertelnością, która wynosiła od 20% do 30% wśród zakażonych, w zależności od regionu i dostępności do opieki medycznej. Choroba miała ciężki przebieg i była bardzo zakaźna, co czyniło ją szczególnie niebezpieczną.
Poza wymienionymi wcześniej objawami, zakażeni często cierpieli na poważne powikłania, takie jak zapalenie płuc, posocznica, czy zapalenie mózgu, co dodatkowo zwiększało ryzyko zgonu.
W ramach Variola major wyróżniano kilka odmian klinicznych, które charakteryzowały się różnymi wzorcami przebiegu choroby. Do najgroźniejszej odmiany należała postać krwotoczna. Był to bardzo rzadki, ale niezwykle śmiertelny typ choroby, w którym dochodziło do masywnych krwotoków wewnętrznych i zewnętrznych. Śmierć następowała zwykle w ciągu kilku dni od pojawienia się pierwszych objawów.
Inną niebezpieczną odmianą tego wariantu była postać złośliwa. Charakteryzowała się wolniejszym rozwojem wysypki, która pozostawała miękka i nie przekształcała się w typowe krosty. Choroba często kończyła się śmiercią, chociaż nie tak szybko, jak w przypadku postaci krwotocznej.
3.2. Variola minor
Variola minor była łagodniejszym wariantem ospy prawdziwej, ze znacznie niższą śmiertelnością, która wynosiła około 1% zakażonych. Choroba miała podobny przebieg do Variola major, ale objawy były znacznie mniej intensywne, a wysypka mniej rozległa. Z tego względu Variola minor była postrzegana jako mniej groźna, choć nadal wywoływała cierpienie chorego i mogła prowadzić do poważnych komplikacji.
Ten wariant był bardziej powszechny w niektórych regionach świata (np. w Ameryce Północnej). Mimo, że zgonów było znacznie mniej, choroba nadal stanowiła poważne zagrożenie zdrowotne, zwłaszcza dla dzieci i osób z obniżoną odpornością.
Różnorodność wariantów ospy prawdziwej miała istotne znaczenie dla rozwoju strategii leczenia i zapobiegania. Wysoka śmiertelność Variola major skłaniała do bardziej intensywnych działań profilaktycznych, takich jak masowe szczepienia, podczas gdy łagodniejsza natura Variola minor mogła prowadzić do osłabienia czujności, co z kolei mogło sprzyjać rozprzestrzenianiu się choroby.
4. Ospa prawdziwa – leczenie
Leczenie ospy prawdziwej sprowadzało się w zasadzie do łagodzenia objawów. Tak, jak w przypadku innych chorób tego typu, może dojść do nadkażenia bakteryjnego. W takiej sytuacji antybiotykoterapia jest konieczna, najlepiej przebiegająca pod okiem lekarza.
Ze względu na wysoką zakaźność ospy prawdziwej, jednym z najważniejszych elementów leczenia było izolowanie chorych. Osoby zakażone były odizolowane od reszty populacji w specjalnych szpitalach lub miejscach kwarantanny, aby zapobiec dalszemu rozprzestrzenianiu się wirusa. Opieka nad chorymi skupiała się na łagodzeniu objawów oraz zapobieganiu powikłaniom, takim jak wtórne infekcje bakteryjne, które mogły dodatkowo osłabić organizm pacjenta.
Ospa prawdziwa mogła prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zapalenie płuc, zapalenie mózgu, a także wtórne infekcje skórne, które wynikały z otwartych ran powstałych po pęcherzach. Leczenie tych powikłań wymagało stosowania antybiotyków (w miarę ich rozwoju i dostępności), a także odpowiedniej pielęgnacji ran, aby zapobiec zakażeniom.
Najważniejszym postępem w leczeniu i zwalczaniu ospy prawdziwej było odkrycie szczepionki (1796 r.). Prewencja w postaci szczepień stała się najskuteczniejszym sposobem ochrony przed ospą prawdziwą.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.