Otyłość to nie tylko nadmierna masa ciała. Różnice płci, codzienne życie i konsekwencje zdrowotne

Otyłość jako choroba przewlekła, a nie wybór stylu życia

Otyłość to złożona choroba przewlekła, która według definicji Światowej Organizacji Zdrowia związana jest z nieprawidłowym i nadmiernym nagromadzeniem się tkanki tłuszczowej w organizmie [4] . Prowadzi do ponad 200 różnych powikłań, a najczęstszymi z nich są choroby układu sercowo-naczyniowego [5]. Otyłość pogarsza ogólną jakość życia, skraca jego oczekiwaną długość i wywołuje wiele niekorzystnych następstw, w tym społecznych, psychologicznych i ekonomicznych [6]. Nie jest – jak się powszechnie uważa – jedynie wynikiem niezdrowego stylu życia. Szacuje się, że czynniki genetyczne, pochodzenie etniczne oraz środowisko rodzinne odpowiadają za 40 proc. do 70 proc. ryzyka rozwoju otyłości [7].

Specjaliści od lat alarmują, że liczba pacjentów z chorobą otyłościową przybywa w lawinowym tempie [8]. Mówi się nawet, że ma charakter pandemiczny. Szacuje się, że liczba dorosłych żyjących z otyłością wzrośnie z 0,81 miliarda w 2020 roku do 1,53 miliarda w 2035 roku [9].

Otyłość w Polsce dotyczy 9 milionów dorosłych [10] i blisko 12 mln Polaków w wieku 20 lat i więcej ma nadwagę (wskaźnik masy ciała - BMI w zakresie 25,0-29,99 kg/m2) [11]. Oznacza to, że ponad 20 milionów Polaków ma nadmierną masę ciała [12]. Prognozuje się, że w 2035 roku liczba chorujących na otyłość wzrośnie do 12 milionów, co będzie stanowić 33 proc. populacji. Oznacza to, że co trzeci Polak będzie się mierzył z otyłością [13]. Problem nadmiernej masy ciała częściej dotyczy mężczyzn - nadwagę odnotowano u 62,1 proc. mężczyzn i 42,6 proc. kobiet, natomiast otyłość rozpoznano odpowiednio u 15,7 proc. mężczyzn i 11,7 proc. kobiet [14].

Chorzy z nadmierną masą ciała nie są leniwi i nie brakuje im silnej woli. To krzywdzące stereotypy, które są nie tylko niesprawiedliwe, ale też ignorują złożoność tej przewlekłej choroby i mogą prowadzić do stygmatyzacji. Skuteczne i kompleksowe leczenie jest możliwe tylko wtedy, gdy uwzględnia się indywidualne uwarunkowania metaboliczne, hormonalne i psychologiczne danej osoby.

Terapia otyłości wymaga skoordynowanych działań na wielu płaszczyznach. Obejmuje zmiany w sposobie odżywiania, zwiększenie aktywności fizycznej, wsparcie psychologiczne, farmakoterapię (jeżeli lekarz ją zaleci), a w uzasadnionych przypadkach również leczenie chirurgiczne (bariatryczne).

Kobiety i mężczyźni – różnice w przebiegu choroby i konsekwencjach otyłości

Na otyłość należy patrzeć także przez pryzmat różnic płciowych. Czynniki warunkujące zachorowanie na otyłość, u kobiet i mężczyzn mogą się różnić.

Kobiety częściej doświadczają depresji, która może sprzyjać rozwojowi otyłości (i odwrotnie: nadmierna masa ciała nierzadko prowadzi do zaburzeń psychicznych) [15]. Zwracają też większą uwagę na swoje ciało i wygląd zewnętrzny, co w przypadku niezadowolenia z sylwetki może prowadzić do jedzenia kompulsywnego [16]. Mężczyźni z kolei częściej sięgają po produkty bogate w tłuszcz i spożywają alkohol, który jest wysokokaloryczny [17].

Różnice biologiczne i hormonalne między płciami mają wpływ na rozmieszczenie tkanki tłuszczowej oraz ryzyko chorób towarzyszących otyłości [18]. U kobiet częściej obserwuje się powiązania z problemami metabolicznymi, hormonalnymi i ginekologicznymi, m.in. zespołem policystycznych jajników (PCOS) [19]. Z kolei u mężczyzn występuje wyższe ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych (choć i kobiety są nimi dotknięte) oraz cukrzycy typu 2 [20]. Choroby układu sercowo-naczyniowego należą do najczęstszych [21] powikłań otyłości. Zalicza się do nich m.in. nadciśnienie tętnicze, miażdżycę, chorobę niedokrwienną serca, zaburzenia lipidowe, zespół metaboliczny.

Codzienne życie osoby z otyłością – skutki fizyczne i psychiczne

Codzienne życie osoby z otyłością wiąże się z szeregiem wyzwań, zarówno fizycznych, jak i psychicznych. Trudności z poruszaniem się, chroniczne zmęczenie oraz uporczywe dolegliwości bólowe znacząco ograniczają aktywność i komfort życia. Dodatkowo, pojawiają się liczne wyzwania, które mogą obejmować m.in. poczucie bycia ocenianym, poczucie dyskomfortu w miejscach publicznych czy trudności ze znalezieniem odpowiednich ubrań.

Coraz głośniej mówi się też o tym, że otyłość pogarsza nie tylko zdrowie, ale i skraca życie [22]. Nadmiar tkanki tłuszczowej znacząco zwiększa ryzyko chorób układu sercowo-naczyniowego i zespołu bezdechu sennego. Obciąża układ kostno-stawowy i sprzyja rozwojowi stłuszczeniowej choroby wątroby związanej z zaburzeniami metabolicznymi. Prowadzi również do zaburzenia gospodarki węglowodanowej i lipidowej [23]. Te problemy zdrowotne stanowią poważne obciążenie dla systemu opieki zdrowotnej i wyłączają miliony osób z aktywności zawodowej [24].

Istnieje silna zależność między otyłością a zaburzeniami lękowymi i depresyjnymi. Skutkami nadmiernej masy ciała mogą być: obniżona samoocena, brak akceptacji własnego wyglądu i izolacja społeczna. Działa to również w drugą stronę: pocieszanie się jedzeniem i objadanie się w celu załagodzenia napięcia i stresu tylko pogłębiają problem [25].

Niezależnie od tego, czy otyłość przyczynia się do depresji, czy depresja do otyłości, ich jednoczesne występowanie znacząco zwiększa ryzyko przedwczesnej śmierci [26]. Dzieje się tak, ponieważ zarówno nadmierna masa ciała, jak i zaburzenia depresyjne stanowią niezależne czynniki ryzyka rozwoju chorób układu krążenia.

Życie seksualne i płodność – przemilczany temat

Niewiele mówi się o tym, że nadmierna masa ciała może negatywnie wpływać na libido i satysfakcję seksualną [27], a także na relacje partnerskie. Obserwuje się przy tym różnice między płciami. U kobiet otyłość może prowadzić do nieregularnych cykli menstruacyjnych, trudności z zajściem w ciążę oraz dyskomfortu podczas współżycia [28]. U mężczyzn natomiast częściej występują problemy z erekcją i obniżenie poziomu testosteronu (tkanka tłuszczowa u mężczyzn przekształca testosteron w estrogeny, co może prowadzić do pogorszenia sprawności seksualnej) [29].

Brak satysfakcjonującego życia seksualnego silnie obniża samoocenę i poczucie własnej atrakcyjności [30]. Może wywoływać uczucie smutku, porażki, starzenia się oraz prowadzić do rezygnacji z kontaktów seksualnych lub ich unikania. Problemów w sferze seksualnej nie należy jednak ignorować. Trzeba o nich rozmawiać i wraz z parterem/partnerką poszukać satysfakcjonujących rozwiązań. Od czego zacząć?

Wybierz spokojny moment, w którym oboje macie czas i czujecie się komfortowo. Zacznij od wyrażenia swoich uczuć i obaw. Skup się na tym, jak otyłość wpływa na Twoje samopoczucie. Podkreśl, że chcesz wspólnie poszukać rozwiązań i że zależy Ci na waszej bliskości. Jeśli otyłość dotyczy Twojego partnera, zapewnij go o swoim wsparciu. To wasz wspólny problem, a otwarta rozmowa o nim może być pierwszym krokiem do rozpoczęcia kompleksowego leczenia otyłości.

Co można zrobić? Gdzie szukać pomocy?

Stereotypy dotyczące otyłości są powszechne i obecne w wielu sferach życia: od szkoły i pracy, po komunikację miejską i przestrzeń publiczną. Osoby z otyłością nie tylko zmagają się z samym schorzeniem, ale z ciągłą oceną ze strony otoczenia – krytycznymi spojrzeniami, komentarzami i opiniami. Dlatego tak istotne jest prowadzenie otwartych rozmów o otyłości, wolnych od uprzedzeń i niesprawiedliwych ocen, oraz wykorzystywanie każdej okazji do zmiany społecznego postrzegania osób z tą chorobą.

W trudnych momentach zwątpienia, które często towarzyszą zmaganiom z otyłością, nieocenionym wsparciem jest psychoterapia. Rozmowa z psychologiem może wzmocnić motywację, pomóc wytrwać w postanowieniach i podjąć kolejne próby po niepowodzeniach, zwiększając tym samym skuteczność leczenia. Ważne jest też wsparcie od osób bliskich 31]. By jednak było ono efektywne, komunikacja z chorym powinna opierać się na zrozumieniu i faktach medycznych. Ma to ogromne znaczenie, bo to, jak mówimy o chorych i do chorych, realnie wpływa na efekty leczenia, samoocenę oraz stan psychiczny chorych na otyłość.

Uwagę na to zwraca kampania edukacyjna zainicjowana przez firmę Novo Nordisk "Porozmawiajmy szczerze o otyłości", której głównym celem jest zwiększenie świadomości społecznej na temat otyłości jako przewlekłej choroby wymagającej kompleksowego leczenia, a także promocja otwartej i empatycznej dyskusji na jej temat. W edukacji chorych i ich bliskich pomóc mogą materiały na stronie ootylosci.pl, m.in. opracowanie "Jak wspierająco mówić o chorobie otyłościowej? Praktyczny słownik" oraz mapa i lista ośrodków zajmujących się leczeniem otyłości.

Potrzebujemy zrozumienia, a nie oceniania

Choroba otyłościowa wymaga wieloaspektowego leczenia. Terapia jest kompleksowa i uwzględnia indywidualne potrzeby danej osoby, m.in. nawyki żywieniowe, zaburzenia odżywiania, poziom aktywności fizycznej oraz motywację do zmian. Jej nadrzędnym celem jest zapobieganie rozwojowi powikłań związanych z nadmiarem tkanki tłuszczowej, łagodzenie ich przebiegu oraz wydłużenie życia w zdrowiu. Na to jednak potrzeba czasu i wsparcia.

Materiał powstał w ramach kampanii "Porozmawiajmy szczerze o otyłości", której celem jest podniesienie świadomości na temat choroby otyłościowej. Organizatorem kampanii jest firma Novo Nordisk Pharma sp. z o. o. (PL25PA00032)

Źródła

1. [1] Zjazd PTBO: Otyłość ma swoją płeć. Inaczej tyją mężczyźni, inaczej kobiety, dostęp on-line: https://www.termedia.pl/gastroenterologia/Zjazd-PTBO-Otylosc-ma-swoja-plec-Inaczej-tyja-mezczyzni-inaczej-kobiety,18279.html [23.04.2025 r.]
2. [2] K. Czepczor-Bernat, A. Brytek-Matera, Psychologiczne aspekty otyłości. Teoria i praktyka, Difin, Warszawa 2020
3. [3] Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na otyłość 2024. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości.
4. [4] M. Bąk-Sosnowska i in., Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na otyłość 2024 – stanowisko Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości. Medycyna Praktyczna wydanie specjalne 2024, s. 9.
5. [5] A. Siniarski, G. Gajos, Leczenie otyłości a choroby układu sercowo-naczyniowego — gdzie jesteśmy i dokąd zmierzamy?, Choroby Serca i Naczyń 2021, tom 18, nr 4, s. 172.
6. [6] P. Antoszek-Jastrzębska, Nadwaga i otyłość – globalny problem, "Farmacja Praktyczna" 2024, nr 3 (145), s. 7.
7. [7] Trust for America’s Health. The State of Obesity 2020: Better Policies for a Healthier America. Available at: https://www.tfah.org/report-details/state-of-obesity-2020/. Last accessed: November 2021.
8. [8] P. Suchodolska, A. Orkusz, Otyłość – przyczyny, rodzaje, leczenie, skutki, Nauki Inżynierskie i Technologie 2018, 4(31), s. 66.
9. [9] M. Bąk-Sosnowska i in., Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na otyłość 2024 – stanowisko Polskiego Towarzystwa Leczenia Otyłości. Medycyna Praktyczna wydanie specjalne 2024, s. 10.
10. [10] Raport Naczelnej Izby Kontroli "Profilaktyka i leczenie otyłości u osób dorosłych", 2023
11. [11] Oszacowanie na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego: Odsetek osób w wieku powyżej 15 lat według indeksu masy ciała (BMI) [opublikowano 29.06.2020] oraz Rocznik Demograficzny 2024 [opublikowano 26.11.2024].
12. [12] GUS/Ludność. Stan i struktura oraz ruch naturalny wprzekroju terytorialnym w 2024, stan na 30 czerwca 2024.
13. [13], [14] Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na otyłość 2024. Stanowisko PTLO, s.10
14. [15] J. Suwalska, M. Skibińska, D. Łojko, P. Bogdański, Analiza wybranych czynników związanych ze współwystępowaniem nadwagi/otyłości i objawów depresji w grupie młodych kobiet, Neuropsychiatria i Neuropsychologia 2024, 19, s. 2.
15. [16] K. Kobrzyńska, M. D. Dębowska, Cechy zaburzeń osobowości a kompulsywne objadanie się u osób otyłych, Psychiatria 2021; 18, 1, s. 19.
16. [17] Zjazd PTBO: Otyłość ma swoją płeć. Inaczej tyją mężczyźni, inaczej kobiety, dostęp on-line: https://www.termedia.pl/gastroenterologia/Zjazd-PTBO-Otylosc-ma-swoja-plec-Inaczej-tyja-mezczyzni-inaczej-kobiety,18279.html [23.04.2025 r.]
17. [18] L. Siemińska, Tkanka tłuszczowa. Patofizjologia, rozmieszczenie, różnice płciowe oraz znaczenie w procesach zapalnych i nowotworowych, Endokrynologia Polska 2007, 58 (4), s. 336.
18. [19] A. Brończyk-Puzoń, K. Kulik-Kupka, A. Koszowska, J. Nowak, B. Zubelewicz-Szkodzińska, Wpływ dystrybucji tkanki tłuszczowej na stężenie wybranych parametrów biochemicznych w grupie kobiet z zespołem policystycznych jajników, (Forum Zaburzeń Metabolicznych 2016, tom 7, nr 3, s. 135.
19. [20] Zjazd PTBO: Otyłość ma swoją płeć. Inaczej tyją mężczyźni, inaczej kobiety, [dostęp: https://www.termedia.pl/gastroenterologia/Zjazd-PTBO-Otylosc-ma-swoja-plec-Inaczej-tyja-mezczyzni-inaczej-kobiety,18279.html, 17.04.2025].
20. [21] Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na otyłość 2024. Stanowisko PTLO, s.21
21. [22] . Bogdański i in., Otyłość. Założenia do stworzenia planu strategicznego redukcji otyłości w Polsce. Skala zjawiska i konsekwencje, Warszawa 2024, s. 6.
22. [23] K. Kłoda, Leczenie nadwagi i otyłości u dorosłych – praktyczne wskazówki dla lekarza POZ, Lekarz POZ 2019, nr 3–4, s. 282.
23. [24] P. Bogdański i in., Otyłość. Założenia do stworzenia planu strategicznego redukcji otyłości w Polsce. Skala zjawiska i konsekwencje, Warszawa 2024, s. 6.
24. [25] M. Lech, L. Ostrowska, Psychologiczne aspekty otyłości, (Forum Zaburzeń Metabolicznych 2017, tom 8, nr 2, 63–70.
25. [26] M. Olszanecka-Glinianowicz, Depresja : przyczyna czy skutek otyłości?, Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii : czasopismo Polskiego Towarzystwa Badań nad Otyłością 2008, t. 4, nr 2, s. 78.
26. [27] J. A. Haczyński, Otyłość i zaburzenia seksualne – co je łączy?, Warszawa 2024, [dostęp: https://ootylosci.pl/wp-content/uploads/2024/05/Otylosc-i-zaburzenia-seksualne-co-je-laczy.pdf, 17.04.2025 r.]
27. [28] Otyłość a zaburzenia seksualne – jak nadprogramowe kilogramy wpływają na poziom libido i płodność?, [dostęp on-line: https://ootylosci.pl/otylosc-a-zaburzenia-seksualne-jak-nadprogramowe-kilogramy-wplywaja-na-poziom-libido-i-plodnosc/, 23.04.2025 r.].
28. [29] J. A. Haczyński, Otyłość i zaburzenia seksualne – co je łączy?, Warszawa 2024, [dostęp: https://ootylosci.pl/wp-content/uploads/2024/05/Otylosc-i-zaburzenia-seksualne-co-je-laczy.pdf, 17.04.2025 r.]
29. [30] Sz. Kucharski, T. Rzepa, Samoocena i jej komponenty a satysfakcja z życia seksualnego, Psychoseksuologia 2017, nr 3, s. 61-67.
30. [31] M. Świderska, Rodzina we wspieraniu najbliższych z otyłością, "Pedagogika Rodziny" 2012, 2 (3), s. 53–59.