Parentyfikacja – czym jest i jak sobie pomóc w dorosłym życiu?
Parentyfikacja to sytuacja, kiedy dziecko przyjmuje role rodzica lub opiekuna wobec niego i innych członków rodziny. Ponieważ odpowiedzialność i zadania są ponad jego siły, aby realizować potrzeby innych, rezygnuje ze swoich. Destrukcyjna parentyfikacja wywiera wpływ na funkcjonowanie nie tylko w dzieciństwie, ale i dorosłym życiu. Jak sobie pomóc?
1. Co to jest parentyfikacja?
Parentyfikacja jest zjawiskiem psychosocjologicznym, które polega na odwróceniu ról w rodzinie. W rezultacie dziecko pełni rolę opiekuna, partnera i powiernika dla swoich rodziców lub rodzeństwa. Wiąże się to z wieloma zadaniami, obowiązkami i obciążeniem, które przerastają możliwości dziecka, są bowiem nieadekwatne do poziomu jego rozwoju i możliwości emocjonalnych.
Dziecko sparentyfikowane jest pozbawione poczucia bezpieczeństwa, beztroski i rodzicielskiej akceptacji, prawa do popełniania błędów i innych przywilejów dzieciństwa. Ponieważ poświęca swoje potrzeby egzystencjalne i emocjonalne po to, by zapewnić sobie opiekę i zainteresowania ze strony rodziców, staje się „niewidzialne”.
Zjawisko parentyfikacji opisują także takie pojęcia jak inwersja ról, odwrócenie ról, „dzieci rodzicielskie" czy „dorosłe dzieci". Termin parentyfikacja został stworzony przez Ivana Boszormenyi-Nagy’ego i Geraldine Spark w 1973 roku.
Parentyfikacja czasem nie ma charakteru patologii. Czynnikiem o tym decydującym jest głównie czas trwania okoliczności, w których dziecko musi spełniać role, do których nie czuje się dojrzałe oraz zakres zadań, do wykonywania których jest zobowiązywane.
2. Parentyfikacja – grupy ryzyka
Ofiarami parentyfikacji padają dzieci rodziców:
- chorych, zarówno fizycznie, jak i psychicznie,
- samotnych z powodu śmierci drugiego opiekuna lub rozwodu,
- skonfliktowanych lub w trakcie rozwodu,
- uzależnionych od alkoholu czy narkotyków,
- ubogich,
- imigrantów,
- mających jedno dziecko (jedynacy),
- wychowujących niepełnosprawne dziecko,
- bardzo młodych,
- niedojrzałych i niezaradnych.
3. Typy parentyfikacji
Wyróżnia się dwa typy parentyfikacji. To parentyfikacja emocjonalna i parentyfikacja instrumentalna.
Typ emocjonalny: mówi się o nim, gdy dziecko staje się powiernikiem, przyjacielem, partnerem, "terapeutą" rodzica, a także buforem i mediatorem w konfliktach rodzinnych. Dzieje się tak, gdy matka bądź ojciec cierpią na jakieś zaburzenia, w tym depresję lub gdy czują się samotni, rozczarowani i przygnębieni swoim życiem czy związkiem.
Typ instrumentalny: dziecko staje się opiekunem rodzica, dba o zaspokajanie potrzeb materialnych i fizycznych rodziny. Sytuacja zmusza je do pracy zarobkowej, załatwiania spraw urzędowych, dokonywania opłat czy opieka nad rodzeństwem bądź rodzicem.
Parentyfikacja dzieje się często na poziomie nieświadomym, jedynie w przekazie „jesteś lepszy niż twój ojciec”, „jestem taka samotna” czy „bez ciebie sobie nie poradzę”.
4. Parentyfikacja w dorosłym życiu
Specjaliści nie mają wątpliwości, że parentyfikacja to patologia i nadużycie, które przekłada się na brak poczucia bezpieczeństwa dziecka, a też swoje konsekwencje w przyszłości.
Dziecko, które wychowywało się w rodzinie o odwróconych rolach, w życiu dorosłym zwykle jest bardzo odpowiedzialne, empatyczne i uczynne. Niestety ma również tendencje do brania odpowiedzialności za innych, a nawet za realizację zadań wpracy. Gdy pójdzie coś nie tak, odczuwa wstyd i poczucie winy, stosuje też samokaranie się.
Konsekwencją parentyfikacji jest także przypisywanie sobie cech wymaganych przez otoczenie. Fałszywe „ja” wyraża się w myślach, emocjach i zachowaniu. Dorosłe dziecko, które było filarem rodziny w dzieciństwie, staje się siłaczem, Herkulesem, często zdradza cechy osobowości masochistycznej czy narcystycznej. Ale to nie wszystko.
Obserwuje się także zaburzenie regulacji i rozpoznawania emocji. Manifestuje się to także jako nieodczuwanie niektórych emocji, co odbierane jest jako zamrożenie. Typowa jest izolacja społeczna i poczucie osamotnienia, lęk i brak zaufania w relacjach z innymi, ale także depresja, zachowania autodestrukcyjne czy myśli samobójcze.
Ofiara wykorzystywania rodzicielskiego w dorosłym życiu często staje się własnym wrogiem. Zdarza się, że pojawiają się zaburzenia somatyczne, na przykład bóle głowy, brzucha czy kręgosłupa oraz choroby, takie jak astma, alergie, choroby kardiologiczne i dermatologiczne i wrzody.
Jak sobie pomóc? Każda dorosła osoba, która padła ofiarą parentyfikacji, powinna skorzystać z pomocy psychoterapeuty. Terapia prowadzona przez wykwalifikowanego specjalistę umożliwia rozwój i przepracowanie mechanizmów psychologicznych oraz doświadczenie traumy relacyjnej i jej konsekwencji w dorosłym życiu.
Zobacz także:
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.