Próchnica - klasyfikacja, przyczyny, objawy, leczenie, profilaktyka, próchnica a prawidłowa higiena jamy ustnej, próchnica wczesna
Próchnicą nazywamy proces demineralizacji zęba, prowadzący do całkowitego rozpadu jego struktury. Próchnica powodowana jest przez bakterie streptokoki( S. salivarius, S. mitior, S. sanguis). Bakterie te są zdolne do wytwarzania kwasów w wyniku metabolizowania cukrów pochodzenia zewnątrz- i wewnątrzustrojowego. Kwaśne środowisko powoduje demineralizację szkliwa, co pozbawia zęby naturalnej ochrony, a bakterie wnikają w głąb zęba. Bakterie te przyczyniają się też do powstania płytki nazębnej, która doprowadza do stanów zapalnych przyzębia. Jest to stosunkowo częsty problem stomatologiczny.
- 1. Klasyfikacja próchnicy
- 2. Przyczyny próchnicy
- 3. Objawy próchnicy
- 4. Leczenie próchnicy
- 5. Zapobieganie chorobom zębów
- 6. Próchnica a prawidłowa higiena jamy ustnej
- 6.1. Dieta w profilaktyce próchnicy
- 6.2. Profilaktyka fluorkowa
- 6.3. Lakowanie zębów
- 7. Próchnica wczesna (butelkowa)
- 7.1. Skutki próchnicy wczesnej
- 7.2. Zapobieganie próchnicy wczesnej
1. Klasyfikacja próchnicy
Wyróżniamy próchnicę:
- Ostrą – dotyka ona szczególnie osób młodych, z szerokimi kanalikami zębinowymi, u których nie doszło jeszcze do pełnej mineralizacji szkliwa.
- Przewlekłą – ta postać próchnicy częściej dopada osoby dorosłe.
- Zatrzymaną – czasem pod wpływem intensywnych zabiegów higienicznych uzębienia udaje się powstrzymać rozwój choroby.
Podział ze względu na obraz kliniczny:
- Próchnica pierwotna – pojawiająca się pierwszy raz.
- Próchnica wtórna – występuje obok wypełnienia lub korony protetycznej.
- Nawrót próchnicy – występuje pod wypełnieniem lub koroną protetyczną.
- Próchnica nietypowa – występuje w zębie pozbawionym żywej miazgi, a więc w takim, w którym miazga uległa martwicy lub została usunięta w toku leczenia. Z powodu braku miazgi nie występują procesy obronne.
- Próchnica ukryta – rozwija się na powierzchni żującej pod makroskopowo zdrowym szkliwem, a wykrywana jest radiologicznie na zdjęciach.
- Kwitnąca próchnica – jest to niebezpieczna postać próchnicy, gdyż objawia się jednoczesnym występowaniem zmian patologicznych na wielu zębach. Ubytki wówczas są rozległe i powodują nadwrażliwość na bodźce zimna i gorąca.
- Próchnica butelkowa – jest szczególną postacią próchnicy kwitnącej w zębach mlecznych niemowląt i małych dzieci. Stwierdza się ją u dzieci, które zasypiają z butelką wypełnioną słodzonym napojem (w tym mlekiem), a także u dzieci używających smoczka zanurzonego w słodkim produkcie lub z nawykiem przedłużonego karmienia piersią na żądanie. Najbardziej narażone na rozwój próchnicy są zęby sieczne górne.
- Próchnica korzenia – rozwija się w obnażonych korzeniach na powierzchniach policzkowych, językowych i stycznych. Odsłonięte korzenie zębów sprzyjają gromadzeniu się płytki nazębnej wzdłuż brzegu dziąsłowego.
Podział ze względu na stadium rozwoju:
- Próchnica początkowa – pierwszy etap rozwoju próchnicy. Jest ona odwracalna.
- Próchnica powierzchniowa – powstaje ubytek w szkliwie – nieodwracalne zniszczenie tkanki.
- Próchnica średnia – próchnica dochodzi do zębiny, która przybiera brązowy lub czarny kolor.
- Próchnica głęboka – ubytek dociera do miazgi zębowej, powodując ból i w dalszej konsekwencji może dojść do obumarcia zęba i do stanu zapalnego przyzębia przyszczytowego.
Podział próchnicy ze względu na zaawansowanie zmian:
- D1 – zmiana występująca w szkliwie z nienaruszoną powierzchnią, tj bez ubytku.
- D2 – zmiana w szkliwie z minimalnym jego ubytkiem.
- D3 – zmiana w obrębie zębiny z ubytkiem tkanek lub bez ubytku.
- D4 – zmiana sięgająca miazgi.
2. Przyczyny próchnicy
Przy obecnym stanie wiedzy stwierdzono, że rozwój zmian próchniczych jest uwarunkowany czterema czynnikami:
- Dietą próchnicotwórczą, która dostarcza substratu (cukrów) do przemian enzymatycznych.
- Obecnością drobnoustrojów, które przerabiają w płytce nazębnej (bakteryjnej) węglowodany na kwasy.
- Wrażliwością powierzchni szkliwa na odwapnienie, wynikającą ze składu chemicznego tej powierzchni.
- Czasem i częstością działania czynników 1 i 2.
Czynniki te współdziałają ze sobą w następujący sposób: niektóre bakterie zawarte w płytce nazębnej mają zdolność fermentowania dostarczanych z dietą węglowodanów (głównie sacharozy i glukozy), tworząc kwasy, które powodują spadek pH poniżej 5 (nawet już w ciągu 5 minut). Zakwaszenie płytki utrzymuje się przez pewien czas, ok. 30-60 min, zanim powróci do wartości prawidłowych. Powtarzające się spadki pH w odpowiednio długim czasie doprowadzają do demineralizacji podatnego miejsca na powierzchni zęba, a zatem inicjują proces próchnicowy. Próchnica rozwinie się tylko wtedy, gdy jednocześnie zadziałają wspólnie wszystkie wyżej wymienione czynniki. Można zatem powiedzieć, że próchnica to choroba wynikająca z zaburzenia równowagi procesów demineralizacji i remineralizacji, przebiegających naprzemiennie w środowisku ślina/płytka nazębna/szkliwo.
3. Objawy próchnicy
Próchnica może objawiać się w następujący sposób:
- wrażliwość na ciepło, zimno oraz słodki i kwaśny smak,
- tkliwość przy szczotkowaniu i żuciu,
- ubytki w zębach,
- przykry zapach z ust, nieświeży oddech,
- ból zęba lub zębów,
- przebarwienia.
4. Leczenie próchnicy
Sposób leczenia zęba determinuje jego stan – im większe zniszczenie tkanek zęba, im silniejsza jest próchnica, tym głębsze i bardziej radykalne leczenie. Głównie polega ono na usunięciu chorej tkanki zęba i zastąpieniu jej wypełnieniem. Jeżeli proces próchniczy postępuje głębiej i dochodzi do stanu zapalnego miazgi zęba lub jej martwicy, konieczne jest leczenie kanałowe lub czasami nawet usunięcie zęba.
Ostatnio modną metodą profilaktyczną stało się żucie gumy bez cukru, podnoszącej poziom pH. Żucie powoduje zwiększone wydzielanie śliny, która mechanicznie oczyszcza zęby. Nie należy jednak żuć dłużej niż 5-10 minut. Trzeba jednak jasno powiedzieć, że podstawową zasadą jest zapobieganie próchnicy, również w sposób profesjonalny, który jest w ofercie gabinetów stomatologicznych.
5. Zapobieganie chorobom zębów
Zapobieganie próchnicy koncentruje się na:
- zmianie nawyków żywieniowych,
- zmianie szkodliwego środowiska jamy ustnej, aby zredukować tworzenie się kwasów,
- zwiększeniu odporności powierzchni szkliwa na rozpuszczanie.
Przedstawione wyżej kierunki zapobiegania wydają się proste, jednak są bardzo trudne do zrealizowania. Nie jest możliwe wyeliminowanie dwóch najważniejszych czynników, jakimi są cukry i bakterie w jamie ustnej. Drobnoustroje są stale obecne w jamie ustnej, a z codziennej diety nie można wyeliminować węglowodanów. Tak więc powierzchnie zębów są stale narażone na działanie szkodliwych czynników. Dotyczy to szczególnie bruzd, powierzchni stycznych i okolicy przydziąsłowej zębów. Słuszne jest określenie profilaktyki próchnicy jako profilaktyki małych kroków - polega ona na równoczesnym wdrażaniu wszystkich dostępnych sposobów.
Zapobieganie próchnicy możemy podzielić na zapobieganie zbiorowe i indywidualne. Zapobieganie zbiorowe polega na stosowaniu związków fluoru w wodzie do picia lub produktach takich jak sól czy mleko. Najczęściej w tym celu stosuje się fluorek sodu lub fluorokrzemian sodu. Profilaktyka grupowa dotyczy dzieci przedszkolnych oraz szkolnych i polega na szczotkowaniu zębów z użyciem żelu fluorkowego. Zabiegi te są nadzorowane przez opiekujący się dziećmi personel. Profilaktyka osobnicza – to jest właściwa higiena uzębienia i jamy ustnej, odpowiednia dieta, stosowanie preparatów fluorkowych oraz laków szczelinowych.
Zobacz także:
6. Próchnica a prawidłowa higiena jamy ustnej
Podstawą w zapobieganiu rozwojowi próchnicy zębów jest odpowiednia higiena jamy ustnej. Należy posiadać kilka niezbędnych informacji, aby szczotkowanie i czyszczenie zębów przeprowadzać należycie i skutecznie.
Należy szczotkować zęby co najmniej dwa razy dziennie pastą do zębów z fluorem, zwłaszcza po śniadaniu i przed snem.
Należy codziennie czyścić zęby nicią dentystyczną.
Należy ograniczyć liczbę spożywanych dziennie posiłków.
Należy regularnie odwiedzać dentystę.
Nie można zapominać o prawidłowej technice mycia zębów. Najpierw ustawiamy szczoteczkę pod kątem 45° względem linii zębów, a następnie ruchami wymiatającym od dziąseł do brzegów siecznych i powierzchni żujących - czyścimy tak powierzchnie zewnętrzną i wewnętrzną zęba, a żującą - poziomo wykonując krótkie ruchy do przodu i tyłu. Na koniec czyścimy szczoteczką lub specjalnymi skrobaczkami język, aby usunąć znajdujący się na nim nalot, zawierający bakterie. Prawidłowe szczotkowanie zębów trwa co najmniej 2-3 minuty. Większość osób dorosłych myje zęby dużo krócej. Aby przekonać się, jaka powinna być odpowiednia długość szczotkowania, przed jego rozpoczęciem włącz stoper. Prawidłowe czyszczenie zębów polega na wykonywaniu krótkich, łagodnych pociągnięć szczoteczką, przy szczególnym uwzględnieniu linii dziąseł, trudno dostępnych zębów tylnych oraz miejsc wokół wypełnień, koron i innych uzupełnień. Należy skupić się na dokładnym szczotkowaniu wszystkich partii zębów według następującego schematu:
Czyszczenie zewnętrznych powierzchni zębów górnych, a następnie dolnych;
Czyszczenie wewnętrznych powierzchni zębów górnych, a następnie dolnych;
Czyszczenie powierzchni żujących;
W celu odświeżenia oddechu, należy również pamiętać o oczyszczeniu języka i stosowaniu specjalnych płynów do płukania jamy ustnej.
Bardzo ważny jest również dobór szczoteczki do zębów. Każdy powinien indywidualnie dobrać sobie kształt i wielkość szczoteczki. Większość stomatologów podziela pogląd, że szczoteczki o miękkich włóknach są najlepsze w usuwaniu z zębów płytki nazębnej i resztek pokarmowych. Zaleca się także stosowanie szczoteczek o niewielkich główkach, które ułatwiają dotarcie do wszystkich obszarów jamy ustnej, w tym trudno dostępnych zębów tylnych. Dla osób, które nie lubią ręcznego szczotkowania zębów, a także w przypadku osób mających trudności ze szczotkowaniem lub z ograniczoną sprawnością manualną, dobrym rozwiązaniem jest szczoteczka elektryczna, dzięki której mogą dokładnie oczyścić powierzchnie zębowe. Szczoteczkę do zębów należy wymienić, gdy widać na niej pierwsze oznaki zużycia lub co 3 miesiące. Zaleca się również, aby wymieniać szczoteczkę po przeziębieniu, ponieważ w jej włóknach gromadzą się drobnoustroje, które mogą być przyczyną reinfekcji. Stosowanie odpowiedniej dla siebie pasty do zębów jest bardzo ważne. Obecna oferta past obejmuje szeroki wachlarz produktów ze wskazaniem dla różnych problemów stomatologicznych - takich jak: skłonność do próchnicy, do stanów zapalnych dziąseł, jeżeli często występuje kamień nazębny, przebarwienia i nadwrażliwość zębów.
6.1. Dieta w profilaktyce próchnicy
Zasady dietetyczne polegają na:
- ograniczeniu spożywania słodyczy i słodkich napojów. Dieta wysokocukrowa jest mniej szkodliwa w warunkach codziennej dostawy fluorków w pastach do zębów i właściwej kontroli płytki nazębnej. Częste spożycie cukru jest bardziej szkodliwe dla uzębienia mlecznego niż stałego;
- zwalczaniu bardzo szkodliwego przyzwyczajenia spożywania słodyczy i napojów między posiłkami i ograniczenie ich spożycia najwyżej do deseru po głównym posiłku, gdy istnieje możliwość oczyszczania zębów bezpośrednio po jedzeniu;
- w jadłospisie powinny przeważać pokarmy twarde, ziarniste, nawet włókniste, w tym świeże owoce i warzywa, a między posiłkami zaleca się jabłka, orzechy, marchew oraz kanapki z serem, twarogiem, wędliną;
- żuciu gumy bezcukrowej w ciągu 10-20 minut po spożyciu posiłku.
6.2. Profilaktyka fluorkowa
W Polsce najczęściej stosuje się profilaktykę fluorkową egzogenną, tzn. stosowanie związków fluoru bezpośrednio na zęby, a nie przyjmowanie ich wraz z pokarmem czy wodą. Ten rodzaj profilaktyki nazywany jest inaczej profilaktyką kontaktową. Zalicza się do niej: pędzlowanie zębów, okłady, jonoforezę, szczotkowanie czy płukanie jamy ustnej.
Pędzlowanie wykonywane jest w gabinetach stomatologicznych poprzez wcieranie w zęby roztworów, żeli i lakierów fluorkowych. Do przeprowadzenia tego zabiegu konieczne jest wcześniejsze mechaniczne oczyszczenie zębów odpowiednią pastą za pomocą obrotowej szczoteczki. Pędzlowanie roztworami i żelami wykonuje się 5 do 10 razy w roku w odstępach dwutygodniowych, zaś przy użyciu lakierów przynajmniej 2 razy w roku. Lakiery fluorkowe utrzymują się na powierzchni zęba od kilku godzin do kilku dni, w ten sposób zapewniając lepsze wchłanianie preparatu. Takie zabiegi redukują próchnicę w zakresie 20-75%.
Inna metodą jest szczotkowanie zębów roztworami fluoru lub żelami. Szczotkowanie przeprowadza się 5 do 10 razy w ciągu roku w odstępach dwutygodniowych, zbiorowo wśród dzieci w wieku szkolnym i przedszkolnym. Dzieci, otrzymując 6-8 kropel aminofluorku lub trochę żelu na szczoteczkę, szczotkują zęby okrężnymi ruchami przez 3 minuty. Metoda ta jest bardzo pożyteczna, gdyż łączy profilaktyczne wcieranie fluoru w zęby z nauką ich prawidłowego mycia. Pięciokrotne szczotkowanie w ciągu roku zapewnia redukcję próchnicy o 25-30%.
Jonoforeza fluorkowa to profesjonalny zabieg wykonywany w gabinetach stomatologicznych za pomocą specjalnego aparatu. Stosuje się ją 4-5 razy w roku, co 1-2 tygodnie, używając 2% NaF. Uzyskuje się wtedy redukcję próchnicy od 40 do 70%.
6.3. Lakowanie zębów
Lakowanie zębów polega na profilaktycznym wypełnianiu bruzd i zagłębień na powierzchniach żujących zębów trzonowych i przedtrzonowych. W praktyce klinicznej przeprowadza się najczęściej lakowanie bruzd powierzchni żujących pierwszych zębów trzonowych stałych, możliwie szybko po ich wyrżnięciu, ze względu na bardzo częste ich zagrożenie próchnicą i szybką ich utratę. Powinno się także lakować bruzdy drugich zębów stałych trzonowych w wieku 11-13 lat. Skuteczność prawidłowo przeprowadzonej metody lakowania bruzd jest wysoka. Po 2 latach osiąga się redukcję próchnicy bruzd nawet do 90%, a po 5-7 latach jeszcze ok 50%. Odsetki te można zwiększyć uzupełnieniem laku w razie jego utraty.
7. Próchnica wczesna (butelkowa)
Niemowlęta są tak samo narażone na próchnicę, jak dzieci starsze i osoby dorosłe. Próchnica we wczesnym wieku może wręcz stanowić bardzo poważny problem. Należy jednak zdawać sobie sprawę z tego, iż próchnica u małych dzieci jest chorobą, której można zapobiec. Najlepiej nie podawać dziecku butelki do łóżeczka. Jeśli jednak trzeba podać niemowlęciu butelkę do łóżeczka, powinna w niej znajdować się tylko czysta woda. Każdy płyn oprócz wody, nawet mleko lub sok, może powodować próchnicę. Można używać butelki do karmienia dziecka w regularnych odstępach czasu, jednak pozwalanie na użycie butelki jako „uspokajacza” może także przyczynić się do powstania próchnicy.
7.1. Skutki próchnicy wczesnej
- Utrata zębów,
- Problemy ze słuchem i mową,
- Wykrzywienie zębów stałych,
- Ostry ból,
- Niskie poczucie własnej wartości.
7.2. Zapobieganie próchnicy wczesnej
- Mama malucha powinna wyrobić w sobie zwyczaj układania dziecka do snu bez butelki.
- Nigdy nie układać dziecka do snu z butelką wypełnioną mieszanką mleczną, mlekiem, sokiem, wodą z cukrem albo napojem gazowanym. Jeżeli dziecku do zasypiania jest potrzebna butelka, wypełnić ją wodą.
- Nie pozwalać, aby dziecko spacerowało sobie z butelką.
- Pomiędzy 6. a 12. miesiącem życia trzeba zacząć uczyć dziecko pić z kubka. Przed ukończeniem 1. roku życia zastąpić butelkę kubkiem do nauki samodzielnego picia.
- Zapytać lekarza pediatrę lub stomatologa, jakie należy przedsięwziąć zabiegi profilaktyczne.
Wszystkie wyżej wymienione zabiegi i czynności pozwolą maluchowi cieszyć się zdrowymi zębami i promiennym uśmiechem!
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.