Seplenienie - przyczyny, rodzaje, metody. Jak leczyć seplenienie u logopedy oraz w domu?

Seplenienie jest jedną z najczęściej występujących wad wymowy. Może pojawić się zarówno u dzieci, jak i osób dorosłych. Może być wynikiem wrodzonych problemów z wymawianiem głosek, ale także pojawić się na skutek niedbalstwa w mowie i zaniedbywania prawidłowej artykulacji głosek. Jak poradzić sobie z seplenieniem i czy można wyleczyć wady wymowy w każdym wieku?

1. Co to jest seplenienie?

Seplenienie (sygmatyzm) to dość często pojawiająca się wada wymowy. Pojawia się, kiedy dziecko lub osoba dorosła nieprawidłowo wypowiada tzw. głoski dentalizowane, a więc te, które wymagają odpowiedniego ułożenia zębów.

Dzieje się tak, kiedy siekacze górne i dolne są ułożone nieprawidłowo względem siebie, przez co podczas zbliżania się do siebie uniemożliwiają odpowiednią artykulację, a w efekcie prawidłowe wypowiedzenie danej głoski.

Zobacz film: "Językołamacze: ćwiczenia wymowy głoski d i Demonicznie głodna dynia!"

Seplenienie może dotyczyć także innych rodzajów głosek, m.in. tylnojęzykowozębowych lub wybuchowych. Najczęściej jednak seplenimy przy wypowiadaniu głosek szczelinowych, a więc: s, z, c, dz, sz, ż, cz, dż, ś, ź, ć oraz dź.

1.1. Seplenienie wargowo-zębowe

Ten rodzaj seplenienia pojawia się, kiedy podczas wypowiadania głosek szczelinowych pomiędzy siekaczami tworzy się szczelina, a język w ogóle nie bierze udziału w artykulacji. W efekcie dźwięk jest rozproszony, a głoska przypomina spłaszczone lub ostro brzmiące "f". Ten rodzaj seplenienia jest niezwykle trudny do wyleczenia i wymaga wielu godzin ćwiczeń.

1.2. Seplenienie międzyzębowe

To najczęstsza forma seplenienia. O seplenieniu międzyzębowym, czyli sygmatyzmie interdentalnym, można mówić, kiedy dziecko lub osoba dorosła podczas mówienia wkłada język między zęby. Jest on lekko spłaszczony, a powietrze rozchodzi się po całej przestrzeni. Dolna szczęka jest opuszczona, a siekacze w ogóle się do siebie nie zbliżają.

Ten rodzaj seplenienia pojawia się bardzo często podczas wymiany zębów mlecznych na stałe. Brzmienie głosek przypomina wówczas angielskie "th". Czasem seplenienie międzyzębowe pojawia się podczas niektórych głosek tylkojęzykowych lub wybuchowych, jak t, d oraz n.

1.3. Seplenienie międzyzębowe boczne

Seplenienie międzyzębowe boczne występuje, kiedy podczas wymawiania głosek szczelinowych lub wargowo-zębowych końcówka języka wysuwa się między zęby trzonowe po jednej lub drugiej stronie jamy ustnej.

1.4. Seplenienie przyzębowe

O seplenieniu przyzębowym mówimy, kiedy końcówka języka jest bardzo spłaszczona i zbyt mocno dotyka tylnej części siekaczy. Powietrze przechodzi wówczas szerokim strumieniem, brzmienie głoski jest przytępione, a przy siekaczach powstaje bardzo słaby szmer.

1.5. Seplenienie boczne

Seplenienie boczne pojawia się najczęściej na skutek nieprawidłowej pozycji całego ciała. Podczas wymawiania głosek szczelina nie tworzy się w centralnej części zębów, ale po bokach - przy kłach lub trzonowcach. Wargi rozchylają się nie w centrum, ale w miejscu przechodzenia powietrza. Powoduje to znaczne zniekształcenie wymawianej głoski.

1.6. Seplenienie nosowe

Seplenienie nosowe jest również bardzo często spotykane. W tym przypadku większa część układu mowy ułożona jest prawidłowo, natomiast podniebienie miękkie nie jest wystarczająco opuszczone, przez co powietrze przechodzi jednocześnie przez usta oraz nos. Efektem jest lekko spłaszczony, "kaczy" lub przytłumiony dźwięk.

Ten rodzaj seplenienia może mieć swoją przyczynę w jakimś stanie chorobowym, np. w zapaleniu ucha środkowego, szczególnie u dzieci.

1.7. Seplenienie świszczące

O seplenieniu świszczącym mówimy wtedy, kiedy głoski brzmią bardzo ostro. Ten rodzaj wady powstaje na skutek wytworzenia silnego prądu powietrza wzdłuż rowka w środkowej części języka. Bardzo często towarzyszy diastemie lub nieprawidłowemu rozstawowi zębów.

1.8. Seplenienie krtaniowe

Seplenienie krtaniowe to szczególny rodzaj wady wymowy, który wiąże się z osłabieniem mięśni krtani i nagłośni. Efektem tego jest tzw. zwarcie krtaniowe, dochodzi do niedomykalności fałd głosowych, co z kolei skutkuje bardzo dużą ilością powietrza wypuszczanego wraz z wypowiadanymi głoskami.

2. Metody seplenienia

Seplenienie wynika z niewłaściwej artykulacji dźwięków, która może odbywać się na różne sposoby.

Najczęściej wady wymowy realizuje się poprzez:

• deformacje - wynikają ze zmiany prawidłowego, naturalnego miejsca artykulacji głosek, efektem czego jest zniekształcenie ich brzmienia.
• substytucje - pojawiają się często u dzieci na etapie nauki mowy i polega na zastępowaniu trudnego do zrealizowania miejsca artykulacji innym. Dzieje się tak najczęściej przy zmianie głosek sz na s, c na ć, dź na ś, etc.
• elizje - opuszczanie dźwięku, czyli całkowite pomijanie jego wypowiadania. Pojawia się na etapie rozwoju, ale nie powinno się utrzymywać.

3. Przyczyny seplenienia

Najczęściej seplenienie jest wynikiem wad zgryzu lub nieprawidłowej budowy narządów artykulacyjnych. Może mieć jednak przyczynę w niedbalstwie podczas mówienia lub w czerpaniu inspiracji z otoczenia (celowe naśladowanie nieprawidłowego wypowiadania od rówieśników - w ten sposób utrwala się niewłaściwą pamięć mięśniową i pojawia się wada wymowy).

Najczęściej przyczyną seplenienia jest:

• zbyt duży język
• za krótkie wędzidełko
• przodozgryz lub tyłozgryz
• rozszczep podniebienia
• osłabienie siły mięśni narządów artykulacyjnych
• upośledzenie słuchu
• nawracające choroby górnych dróg oddechowych
• nieprawidłowe wzorce z otoczenia
• zbyt długie stosowanie smoczka

4. Skutki seplenienia

Dzieci powinny opanować prawidłową wymowę głosek szczelinowych do około 3 roku życia, choć jest to kwestia indywidualna dla każdego malucha. Mniej więcej około 4-5 roku życia dzieci uczą się prawidłowo wypowiadać głoski zwarto wybuchowe.

Około 8 roku życia zęby mleczne wymieniają się na stałe, dlatego na tym etapie również może pojawić się seplenienie. Jeśli jednak utrzymuje się ono przez dłuższy czas, może mieć to szereg negatywnych skutków.

Przede wszystkim mowa o czynnikach społecznych - dziecko, które nieprawidłowo wymawia głoski może mieć problemy z akceptacją ze strony rówieśników lub być wytykane lub porównywane do innych dzieci na spotkaniach rodzinnych ("dlaczego nie mówisz tak ładnie, jak Staś?").

Nieleczone wady wymowy mogą dodatkowo pogłębiać wady zgryzu, które mogą być leczone dopiero po pełnej wymianie zębów mlecznych na stałe. Do tego czasu jedyną formą pomocy będzie logopeda.

5. Jak leczyć seplenienie?

Jeśli przyczyną seplenienia jest jakiś stan chorobowy, w pierwszej kolejności należy go wyleczyć. Następnym krokiem jest ustalenie, czy problemy z artykułowaniem głosek nie wynikają z wad zgryzu i ewentualnie podjąć leczenie u ortodonty.

Bardzo ważnym i zarazem pierwszym krokiem jest wizyta u logopedy. Specjalista oceni stopień wady wymowy i dobierze indywidualną metodą leczenia. Zaproponuje także zestaw ćwiczeń, który będzie można wykonywać samodzielnie w domu.

Jeśli przyczyną seplenienia jest niedomykalność fałd głosowych lub zwarcie krtaniowe, można skorzystać także z pomocy nauczyciela śpiewu oraz z pomocniczych narzędzi, takich jak np. lax vox.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.