Skolioza - rodzaje, diagnostyka, leczenie i ćwiczenia
Skolioza, nazywana potocznie bocznym skrzywieniem kręgosłupa, to schorzenie należące do grupy wad postawy ciała. Skoliozą nazywa się odchylenie od osi anatomicznej całego kręgosłupa lub jego odcinka w płaszczyźnie czołowej, które pociąga za sobą wtórne zmiany w układzie narządu ruchu i narządach wewnętrznych. Skolioza występuje najczęściej u dzieci w okresie intensywnego wzrostu, rzadko natomiast pojawia się u dorosłych.
1. Rodzaje skoliozy
Skolioza to skrzywienie boczne kręgosłupa i z tego względu należy wymienić skoliozę lewostronną i skoliozę prawostronną - w ten sposób rozróżnia się rodzaj skrzywienia. Skoliozę najczęściej dzieli się na:
- czynnościową,
- strukturalną.
Przez skoliozę czynnościową rozumie się skrzywienia, w których nie stwierdza się utrwalonych zmian w budowie kręgosłupa. Skoliozy te są całkowicie odwracalne i można je skorygować czynnie, przez dowolne napięcie mięśni kontrolujących postawę lub biernie, np. w pozycji leżącej, przez wyrównanie skrócenia kończyny dolnej, usunięcie bólu powodującego skrzywienie kręgosłupa, itp. Postępowanie korygujące związane ze skoliozą czynnościową jest bardzo ważne, gdyż niekorygowana wada może skutkować wytworzeniem się zmian strukturalnych, w konsekwencji powstaniem skoliozy strukturalnej.
Skoliozy strukturalne – to skoliozy, w których stwierdza się utrwalone zmiany. Ze względu na przyczynę (etiologię) skoliozę strukturalną dzieli się na:
- kostno-pochodną,
- neuropochodną,
- mięśniowo-pochodną,
- idiopatyczną
Skolioza idiopatyczna jest najczęściej spotykaną zmiana strukkturalną kręgosłupa. Dotyczy blisko 90% wszystkich wad postawy należących do tej grupy. W przeciwieństwie do innych rodzajów, przyczyny skoliozy idiopatycznej nie są znane. Za jej powstanie odpowiada głównie brak aktywności fizycznej i nieprawidłowa postawa podczas siedzenia, a więc własne zaniedbania. Skolioza idiopatyczna szybko się rozwija, dlatego szczególnie ważna jest profilaktyka, zwracanie uwagi na pozycję, w jakiej siedzi dziecko, a także wdrażanie ćwiczeń wspomagających poprawną postawę.
Istnieją też nne podziały skolioz, tj. ze względu na:
- lokalizację (skoliozę piersiową, lędźwiową, szyjną)
- liczbę łuków skrzywienia (skoliozę jednołukową, dwu- i wielołukową, maksymalnie 4)
- stopień mechanicznego wyrównania się skrzywienia (na skoliozę wyrównaną i niewyrównaną)
- wielkość kąta skrzywienia
- wiek (na skoliozę wczesno-dziecięcą [od 6 mc do 3 r.ż], dziecięcą [od 3 do 8. r.ż.], dorastającą [w okresie pokwitania])
Skolioza występująca u dorosłych i seniorów wynika ze zmian zwyrodnieniowym i zazwyczaj oznacza nie tylko zaburzenia postawy, ale także pogorszenie się ogólnego stanu kręgosłupa. Po 40 roku życia nie można lekceważyć żadnych objawów, ponieważ wówczas wzrasta ryzyko zmian osteoporotycznych.
2. Przyczyny skoliozy
Powstawanie i rozwój skoliozy zależą od dwóch podstawowych czynników: etiologicznego i biomechanicznego. Pierwszy, będący czynnikiem wywołującym skrzywienie, może być bardzo różnorodny. Drugi natomiast jest taki sam dla wszystkich skrzywień związanych ze skoliozą i działa zgodnie z prawami fizyki oraz prawami wzrostu. Od tego czynnika zależy dalszy postęp skoliozy.
Ogólnie rzecz ujmując, w wyniku działania czynnika przyczynowego wywołującego skoliozę dochodzi do zaburzenia równowagi układów stabilizujących kręgosłup (biernie – więzadła, czynnie – mięśnie), co doprowadza w konsekwencji do wytworzenia skoliozy.
W jednym odcinku kręgosłupa powstaje boczne wygięcie, które nazywa się wygięciem pierwotnym. Bardzo szybko powstają zmiany strukturalne, którym zawsze towarzyszy rotacja kręgosłupa wzdłuż osi długiej. W ten sposób skolioza strukturalna polega na współwystępowaniu skrzywienia bocznego i rotacji kręgosłupa – rotacja ta zauważalna jest m.in. w postaci obrotu klatki piersiowej i tworzenia tzw. „garba żebrowego”.
Oprócz skrzywień pierwotnych, które są czynnikiem negatywnym, powstają skrzywienia wtórne, które niewątpliwie są czynnikiem pozytywnym. Powstają one w wyniku sił, które dążą do kompensacji skoliozy – mimo wygięcia pierwotnego głowa umieszczona jest symetrycznie ponad barkami, barki i klatka piersiowa ponad miednicą, a miednica ponad czworobokiem podparcia.
Innymi słowy, skolioza to wada postawy, która powoduje zmiany w wyglądzie kręgosłupa, z reguły rozwija się pomiędzy odcinkiem piersiowym i lędźwiowym. W wyniku tego schorzenia, kręgosłup nie jest delikatnie wygięty w łuk, a bardziej przypomina literę S. Pojawia się we wczesnym dzieciństwie i wtedy jest najbardziej wyleczalna. Skoliozę najczęściej powoduje brak ruchu i siedzenie w niekomfortowej dla kręgosłupa pozycji.
Bardzo często skolioza nasila się w okresie dojrzewania (dzieci wtedy szybciej rosną), dlatego ważna jest profilaktyka i trzymanie prawidłowej postawy ciała.
Skolioza może być wadą wrodzoną, ale może też wystąpić w towarzystwie innych chorób albo być ich następstem. Wadę postawy moga spowodować:
- przeprowadzone w dzieciństwie operacje w obrębie klatki piersiowej
- przebyte choroby opłucnej
- różnice w długości kończyn
- porażenie mózgowe
- nowotwory kości
- wrodzone wady serca
Do zmian strukturalnych, oprócz skoliozy, w obrębie kręgosłupa zalicza się: deformacje kręgów (kręgi klinowe i trapezoidalne), torsję kręgów, wczesne objawy zużycia chrząstki w stawach miedzykręgowych, zwłóknienie i zatracenie elastyczności krążków międzykręgowych, zaburzenie struktury więzadeł kręgosłupa, zmiany w mięśniach przykręgowych i inne. Oprócz opisywanych zmian związanych ze skoliozą występujących w obrębie klatki piersiowej – rotacja wraz z kręgosłupem całej klatki piersiowej - mogą wystąpić podobne zmiany związane ze skoliozą w obrębie miednicy. Powstaje wtedy tzw. „garb lędźwiowy”, związany z obrotem w obrębie odcinka lędźwiowego i krzyżowego kręgosłupa.
Zdecydowana większość, blisko 80-90% skolioz, zaliczana jest do grupy skrzywień idiopatycznych, czyli o niejasnym pochodzeniu. Pozostałe skoliozy natomiast spowodowane są przez: przyczyny wrodzone (krąg klinowy, zrosty żeber, zespół Sprengla i inne), skoliozy tzw. torakogenne (po chorobach opłucnej i operacjach na klatce piersiowej wykonywanych w okresie wzrastania), statyczne (związane np. ze skróceniem jednej z kończyn, przykurczami biodra itp.), spowodowane w dawniejszych czasach przez poliomyelitis oraz inne rzadsze przyczyny.
3. Rozpoznanie skoliozy
Pierwsze objawy skoliozy można zauważyć samemu, jednak wymaga dokładnej obserwacji dziecka. Można podejrzewać wystąpienie skoliozy, jeśli:
- łopatki lekko wystają
- ramiona i biodra nie są w jednej linii (nie są na równej wysokości) - asymetria
- z jednej strony pleców pojawia się wypukłość (tzw. garb żebrowy)
- wcięcie w talii jest wyraźnie bardziej zaznaczone z jednej strony
- przy zaawansowanej postaci skoliozy jedna noga może być krótsza od drugiej
Z podejrzeniem wystąpienia skoliozy zawsze należy udać się do lekarza pierwszego kontaktu, żeby potwierdził lub wykluczył diagnozę i ewentualnie zlecił dalsze badania. Skierowanie do odpowiedniej poradni i na rehabilitację daje szanse na całkowite wyleczenie asymetrii łopatek.
4. Diagnostyka skoliozy
Rozpoznanie skoliozy stawia się na podstawie badania ortopedycznego i radiogramów kręgosłupa. Wykonuje się najczęściej zdjęcia w projekcji przód-tył (anterior-posterior – AP) i bocznej, w pozycji stojącej i czasem leżącej (przy pierwszej wizycie), które następnie są dokładnie analizowane. W celu ustalenia odpowiedniego leczenia skoliozy, określenia stopnia zaawansowania i rokowania bardzo ważna jest identyfikacja wygięcia pierwotnego i wtórnego(-ych).
Innym badaniem jest test Rissera. Opiera się on na zjawisku równoległości rozwoju kręgosłupa i miednicy. Kręgosłup i miednica kończą swój wzrost jednocześnie; radiologiczne stwierdzenie tego momentu jest łatwe w stosunku do miednicy. Zapowiedzią ukończenia wzrostu jest pojawienie się apophysis ilei w postaci linijnego, płaskiego jądra kostnienia na grzebieniu biodrowym tuż przy kolcu biodrowym przednim i górnym. Gdy na radiogramach stwierdzamy połączenie się apophysis ilei z talerzem kości biodrowej w okolicy kolca tylnego, określamy to jako test Rissera, czyli fakt ukończenia wzrostu miednicy, a więc też kręgosłupa.
W początkowej fazie skolioza jest trudno zauważalna – rozpoznawane jest tylko przez spostrzegawczych rodziców, radiologów przy przygodnym prześwietleniu klatki piersiowej. Skoliozę można również rozpoznać w trakcie bilansów zdrowia dziecka, gdy objawem sugerującym jest większe odstawanie jednej z łopatek, większe uwypuklenie klatki piersiowej lub wału lędźwiowego po jednej stronie przy schylaniu do przodu.
4.1. Postęp skoliozy
Skolioza ma naturalną tendencję do zwiększania się wraz ze wzrostem dziecka, staje się wtedy bardziej dostrzegalna. Oprócz uwydatnienia powyżej opisanych objawów związanych ze skoliozą, pojawić się mogą:
- nierówne ustawienie barku
- przesunięcie górnej części tułowia względem miednicy
- uwypuklenie jednego biodra z głębokim uwypukleniem talii po drugiej stronie
Dalszy postęp powoduje już tylko zwiększone zaakcentowanie tych zniekształceń i asymetrii tułowia.
Szybkość postępu skoliozy jest różna w zależności od pacjenta i okresu wzrostu - większy w okresach przyspieszonego wzrostu i odpowiednio mniejszy w okresach wzrostu powolnego. Szczególnie niebezpieczny jest okres pokwitania, który u dziewczynek przypada na wiek między 11 a 15, a u chłopców między 13 a 16 rokiem życia. Często zdarza się, że w tym okresie powolnie rozwijająca się do tej pory skolioza zaczyna gwałtownie narastać.
Postęp skoliozy zależy również od typu skoliozy – szybszy w skoliozach piersiowo-lędźwiowych i piersiowych niż w lędźwiowych. Zauważa się również szybszy postęp w przypadku dzieci wątłych, wyniszczonych, z chorobami układowymi i wcześniejszymi zmianami w obrębie kręgosłupa.
Czynny postęp skoliozy ustaje w momencie ukończenia wzrostu kręgosłupa – u dziewcząt odpowiada to wiekowi 15-16 lat, u chłopców 17-18 lat. Moment ten udaje się wykryć w badaniu rentgenowskim miednicy przy pomocy tzw. testu Rissera. Końcowe zniekształcenie związane ze skoliozą jest oczywiście tym większe, im wcześniej pojawia się skrzywienie, co skutkuje tym, że skoliozy niemowlęce osiągają olbrzymie wartości kątowe skrzywień i deformacji.
O ile po zakończeniu wzrastania skolioza nie zwiększa się wprawdzie w sposób czynny, może się jednak statycznie nieco pogorszyć. Poza tym do skoliozy dołączają zazwyczaj dolegliwości bólowe, uczucie zmęczenia, ograniczenie ruchów jako wynik postępujących zmian zwyrodnieniowych, a także objawy z innych układów, zwłaszcza krążenia i oddechowego, w wyniku deformacji klatki piersiowej.
5. Leczenie skolioz
Leczenie skolioz jest jednym z najtrudniejszych problemów ortopedii, dotyczy to zwłaszcza skolioz o nieznanej etiologii (idiopatycznych) lub takich, gdzie znany jest wprawdzie czynnik wywołujący, lecz nie potrafi się zadziałać na niego leczniczo w sposób bezpośredni (skoliozy neuropatyczne, wrodzone). Celem leczenia skolioz jest likwidacja lub zmniejszenie skrzywienia, a jeżeli jest to nieosiągalne - zahamowanie postępu dalszego skrzywienia. W zależności od wielu pacjenta i stopnia rozwoju skoliozy leczenie to jest zachowawcze bądź operacyjne.
W skoliozie leczenie zachowawcze obejmuje wszystkie metody mające za zadanie wzmacnianie „gorsetu mięśniowego” kręgosłupa, w szczególności mięśni odpowiadających za postawę. W leczeniu skoliozy ćwiczenia siłowe i siłowo-wzmacniające to proces długotrwałe.
5.1. Ćwiczenia na kręgosłup
Ćwiczenia na skoliozę mogą się odbywać w formie zajęć grupowych i indywidualnych. Bardzo dobry wpływ na leczenie skoliozy mają też zajęcia na pływalni. Dzienne obciążenie dziecka ćwiczeniami na skoliozę wynosi ok. 4,5-5 godzin.
Ćwiczenia na skoliozę zależą również od tego czy pacjent ma skoliozę lewostronną, czy prawostronną. W przypadku skoliozy lewostronnej oraz skoliozy prawostronnej stosuje się odpowiednio dobrane ćwiczenia asymetryczne. W trudniejszych przypadkach stosuje się różnego rodzaju gorsety ortopedyczne, gipsy korygujące, aparaty, wyciągi. Najbardziej oporne na leczenie i źle rokujące przypadki skoliozy (gdy kąt skrzywienia wynosi >60°) wymagają operacyjnej korekcji wady z wszczepieniem metalowych aparatów i implantów.
U osób ze skoliozą leczenie czynnościowe opiera się głównie na wzmacniających ćwiczeniach na skoliozę opisanych wyżej, a także - w przypadku skrzywień spowodowanych np. skróceniem jednej kończyny - odpowiednim zaopatrzeniu we wkładki ortopedyczne itp.
Przykładowe ćwiczenia na skoliozę
Należy stanąć prosto, nogi rozstawić na szerokość bioder. Następnie, przy wyprostowanym kręgosłupie, wykonać wykrok jedną nogą (jak najdalej się da) i wrócić do pozycji stojącej. Powtórzyć z drugiej strony - to jedna seria. Należy wykonać ok. 10-13 serii.
Należy stanąć przy ścianie w taki sposób, aby jak największa część ciała przylegała do ściany. Wytrzymać tak kilkanaście sekund i rozluźnić ciało.
Należy ustawić się w pozycji deski - podobnie jak w przypadku pompki, podpieramy się na przedramionach i palcach u stóp. Ważne jest, żeby ciało tworzyło prostą linię. Należy naprzemienie prostować jedną i druga rękę. Powtarzać około 10-13 razy.
Należy wykonywać skłony tułowia w przód i wracać do pozycji wyprostowanej tak, aby dłonie jednocześnie dotykały podłogi i były stale w jednej linii.
5.2. Skolioza u dzieci
Profilaktyka i leczenie skoliozy opiera się w dużej mierze na korygowaniu wad postawy przy okazji codziennych czynności. Rodzice powinni pamiętać, że dzieci ze skoliozą powinny spać na twardym materacu, najlepiej także na stosunkowo małej poduszce, aby trzymać ciało w możliwie jak najbardziej prostej pozycji.
Ważne jest także, aby zainwestować o dpowiednie krzesło, zwłaszcza jeśli dziecko dużo czasu spędza przy biurku - podczas nauki lub korzystania z komputera. Krzesło powinno być dobrze wyprofilowane i regulowane - powinna być w nim możliwość zmiany wysokości siedzenia, podłokietników, a także zmiana kąta oparcia.
Biurko, przy którym dziecko siedzi, powinno być prostokątne, a jego wysokość dostosowana do wzrostu dziecka. Kiedy podopieczny siedzi, stopy muszą twardo przylegać do ziemi, a przedramiona opierać się na blacie.
Skolioza to schorzenie, które wymaga wykluczenia takiej aktywności jak jazda konna. Wstrząsy i pozycja siedzenia w siodle mogą tylko pogłębić problem i uszkodzić kręgosłup.
6. Powikłania skoliozy
Nieleczona skolioza może doprowadzić do szeregu poważniejszych konsekwencji. Oprócz późniejszych zmian zwyrodnieniowych, groźną konsekwencją skoliozy są także zmiany neurologiczne. Może również dojść do przekształceń klatki piersiowej, a w konsekwencji także ucisku narządów wewnętrznych (głównie płuc i serca). To może doprowadzić natomiast do niewydolności krążenia, która stanowi bezpośrednie zagrożenie życia.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.