Spirometria - przebieg, interpretacja, przeciwwskazania
Słowo „spirometria” pochodzi z języka łacińskiego i w dosłownym tłumaczeniu oznacza „pomiar oddychania”. Spirometria pozwala na uzyskanie informacji na temat czynności układu oddechowego – takich, których nie jest w stanie dostarczyć ani badanie fizykalne, ani analiza badań obrazowych. Spirometria jest świetnym narzędziem służącym rozpoznawaniu i ocenie stopnia zaawansowania zaburzeń czynności płuc, jak również monitorowania efektów leczenia chorób układu oddechowego. Jego szeroka dostępność sprawia, że jest to najczęściej wykonywane badanie czynnościowe tego układu.
1. Diagnostyka spirometrii
Spirometria pozwala na ocenę pracy poszczególnych elementów układu oddechowego. Sprawność układu oddechowego zależy nie tylko od czynności całych płuc jako narządu – wpływa na nią stan drobnych oskrzelików, oskrzeli, ale także biorących udział w oddychaniu ścian klatki piersiowej (mięśni, nerwów).
Lekarz może zlecić wykonanie spirometrii w sytuacji, gdy zgłosimy się do niego z objawami takimi jak duszność, kaszel, odkrztuszanie wydzieliny czy ból w klatce piersiowej. Podobnie, jeśli zostaną stwierdzone odchylenia w badaniu fizykalnym (nieprawidłowy kształt klatki piersiowej, zmiany osłuchowe nad płucami) bądź nieprawidłowe wyniki badań krwi czy badania radiologicznego klatki piersiowej, następnym etapem diagnostyki będzie wykonanie spirometrii.
Wiadomo, że pewne grupy ludzi są bardziej narażone na wystąpienie chorób układu oddechowego. Są to przede wszystkim osoby palące papierosy (także bierni palacze) oraz osoby pracujące w warunkach narażenia na szkodliwe gazy lub pyły.
U tych osób badanie spirometryczne powinno być traktowane jako badanie przesiewowe - wykonywane nawet, jeśli nie mają one żadnych dolegliwości. Spirometria pozwala wtedy przede wszystkim na wczesne wykrycie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP), która z czasem prowadzi do kalectwa i śmierci, a główną tego przyczyną jest palenie tytoniu. Rozpoznanie POChP w początkowym stadium i szybkie wdrożenie odpowiedniego postępowania (przede wszystkim zaprzestanie palenia) pozwala na zwolnienie tempa jej rozwoju, a tym samym przedłużenie i poprawę jakości życia.
Szczególną rolę odgrywa badanie spirometryczne w diagnostyce i monitorowaniu efektów leczenia astmy. Spirometria pomaga lekarzowi nie tylko rozpoznać chorobę, ale także odpowiednio dobrać (i modyfikować) terapię, aby uzyskać jak najlepszą kontrolę choroby.
Spirometria jest wykorzystywana w diagnostyce zaburzeń czynności układu oddechowego w chorobach ogólnoustrojowych, w przebiegu których dochodzi do zajęcia płuc, opłucnej, mięśni i nerwów ścian klatki piersiowej. Są to na przykład choroby tkanki łącznej (toczeń rumieniowaty układowy, twardzina układowa), choroby nerwowo-mięśniowe (np. miastenia).
Spirometria ma duże znaczenie także w przygotowaniu chorego do zabiegu operacyjnego – zwłaszcza w przypadku operacji w obrębie klatki piersiowej. Spirometria stanowi podstawowe kryterium w kwalifikacji chorych do operacji raka płuc, zabiegów wykonywanych w leczeniu rozedmy lub do przeszczepu płuca. Spirometrię warto wykonać także wtedy, gdy czujemy się dobrze, a planujemy rozpoczęcie intensywnych treningów fizycznych, które wiążą się ze zwiększoną wentylacją – takich jak na przykład nurkowanie lub wspinaczka wysokogórska.
2. Rodzaje badań spirometrycznych
Spirometria jest wykonywana za pomocą aparatu, który nazywa się spirometrem. Osobie badanej zaciska się skrzydełka nosa (specjalnym klipsem), a oddychanie odbywa się ustami przez jednorazowy ustnik spirometru.
Podstawowe badanie spirometryczne można podzielić na dwa etapy. Celem pierwszego jest pomiar, tzw. pojemności życiowej płuc, na którą składają się:
- objętość oddechowa (oznaczana jako TV) – jest to ilość powietrza, która jest wdychana i wydychana w czasie normalnego oddychania;
- zapasowa objętość wdechowa (IRV) – ilość powietrza, o którą można pogłębić normalny wdech;
- zapasowa objętość wydechowa (ERV) – ilość powietrza, którą wysilając się, można jeszcze „usunąć” z płuc po normalnym wydechu.
Pomiaru w czasie spirometrii dokonuje się w ten sposób, że pacjent oddycha spokojnie przez pewien czas, po czym kilkakrotnie wykonuje maksymalny wdech i maksymalny wydech. Drugi etap spirometrii to ocena natężonego wydechu. Pacjent nabiera jak największą ilość powietrza, a następnie wykonuje energiczny, trwający możliwie długo (ponad 6 sekund) wydech. Czynność powtarza się zwykle 4 - 5 razy. Najważniejsze wskaźniki oceniane w tej części badania to:
PYTANIA I ODPOWIEDZI LEKARZY NA TEN TEMAT
Zobacz odpowiedzi na pytania osób, które miały do czynienia z tym problemem:
- Co oznacza spirometria? - odpowiada lek. Jacek Miśkiewicz
- Jak odczytać spirometrię? - odpowiada lek. Aleksander Ropielewski
- Jaki jest prawidłowy wynik spirometrii? - odpowiada dr n. med. Tomasz Grzelewski
- natężona objętość wydechowa pierwszosekundowa (FEV1) – jest to ilość powietrza usunięta z płuc w czasie pierwszej sekundy forsownego wydechu;
- natężona pojemność życiowa (FVC) – ilość powietrza usunięta z płuc podczas całego forsownego wydechu;
- wskaźnik Tiffeneau – mówi on, jaki odsetek FVC bądź VC stanowi FEV1;
- szczytowy przepływ wydechowy (PEF) – jest to maksymalna szybkość przepływu powietrza przez drogi oddechowe, która została osiągnięta podczas natężonego wydechu.
Wyniki spirometrii są przedstawione w postaci wartości liczbowych oraz interpretacji graficznej (wykresów). Zwykle nie trzeba czekać na wyniki spirometrii – są drukowane bezpośrednio po zakończeniu badania.
Podstawowe badanie spirometryczne może być w pewnych sytuacjach rozszerzone:
- Spirometryczna próba rozkurczowa ocenia, czy utrudnienie przepływu w drogach oddechowych (obturacja) jest odwracalne. Odwracalność obturacji jest cechą charakterystyczną astmy, a przemawia przeciwko rozpoznaniu POChP.
- Spirometryczna próba prowokacyjna ocenia natomiast reaktywność oskrzeli, czyli sposób, w jaki odpowiadają one na działanie czynników drażniących.
3. Interpretacja badania spirometrycznego
Spirometria wymaga interpretacji wyników przez lekarza. Wartości podane na wydruku spirometrii są wyrażone w „% wn.”, czyli odsetku wartości należnej dla wieku, płci i wzrostu osoby badanej. Podstawowym pytaniem, na jakie odpowiada wynik spirometrii jest: „Czy przepływ powietrza w drogach oddechowych jest utrudniony?” – czyli, czy mamy do czynienia z tzw. obturacją. Jest ona charakterystyczna dla chorób takich jak choćby astma czy POChP, a wskazuje na nią obniżenie wartości wskaźnika Tiffeneau. O stopniu tego stanu mówi natomiast wartość FEV1. Stwierdzenie obturacji wymaga dalszej diagnostyki (m.in. sprawdzenia, czy jest ona odwracalna).
Obniżona wartość FVC lub VC nasuwa podejrzenie, tzw. restrykcji – czyli stanu, w którym dochodzi do ograniczenia ilości czynnego miąższu płucnego (po operacji usunięcia fragmentu płuca, w zapaleniu płuc, nowotworze, niektórych innych chorobach płuc). Wynik taki wymaga dokładniejszej diagnostyki – spirometria nie pozwala na jednoznaczne postawienie rozpoznania. Oceny wyniku spirometrii powinien zawsze dokonać lekarz. Samodzielna interpretacja spirometrii może być źródłem błędnych wniosków.
4. Przygotowanie do badania
Spirometria wymaga odpowiedniego przygotowania. Wybierając się na spirometrię należy założyć wygodne, nie krępujące ruchów brzucha i klatki piersiowej ubranie. Należy zwrócić uwagę na następujące kwestie:
- palenie papierosów – przerwa między ostatnim wypalonym papierosem, a spirometrią powinna wynosić 24 godziny (minimum to nie mniej niż 2 godziny);
- alkohol – przed spirometrią jest przeciwwskazany;
- wysiłek fizyczny – 30 minut przed spirometrią nie powinno się wykonywać intensywnego wysiłku fizycznego;
- obfity posiłek – należy zachować dwugodzinną przerwę między takim posiłkiem, a spirometrią;
- leki – w przypadku przyjmowania na stałe jakichkolwiek leków, powinno się poinformować o tym lekarza zlecającego wykonanie spirometrii, gdyż w pewnych sytuacjach konieczne jest odstawienie leków na pewien czas.
5. Przeciwwskazania do spirometrii
Spirometria w pewnych sytuacjach nie może być wykonywana. Bezwzględnie przeciwskazana jest ona między innymi u osób:
- z tętniakami aorty i tętnic mózgowych;
- po przebytej niedawno operacji okulistycznej lub odwarstwieniu siatkówki w przeszłości;
- u których wystąpiło krwioplucie, a nie została ustalona jego przyczyna;
- u których świeżo rozpoznano zawał serca bądź udar mózgu.
Zobacz także:
Spirometria jest mało wiarygodna, gdy osobę badaną męczy uporczywy kaszel lub gdy ze względu na ból lub dyskomfort nie może ona swobodnie oddychać (np. bezpośrednio po operacji w obrębie jamy brzusznej bądź klatki piersiowej).
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.