Pojemność płuc - składowe, normy i badania

Pojemność płuc (ang. total lung capacity, TLC) to z definicji objętość powietrza zawartego w płucach. W jej skład wchodzi pojemność życiowa, objętość oddechowa, objętość zapasowa wdechowa, objętość zapasowa wydechowa i objętość zalegająca. Wszystkie składowe są zależne od płci, wieku i wzrostu. Co to znaczy?

Pojemność życiowa płuc (ang. vital capacity, VC) to maksymalna objętość powietrza, która może zostać wydmuchnięta z płuc po wykonaniu możliwie najgłębszego wdechu.

Objętość oddechowa (ang. tidal volume, TV) oznacza ilość powietrza, które wchodzi o wychodzi z płuc podczas swobodnego oddychania. Objętość zapasowa wdechowa (ang. inspiratory reserve volume, IRV) jest ilością powietrza, które dociera do płuc podczas najgłębszego wdechu wykonywanego na szczycie swobodnego wdechu.

Objętość zapasowa wydechowa (ang. expiratory reserve volume, ERV) to objętość powietrza, którą można wydalić z płuc podczas maksymalnego wydechu.

Objętość zalegająca (ang. residual volume, RV) jest pojęciem oznaczającym objętość gazu oddechowego pozostającego w płucach po wykonaniu maksymalnego wydechu.

Pojemność płuc - tabela

Głównym parametrem oceny pojemności płuc jest suma objętości płuc: oddechowej, wdechowej zapasowej, wydechowej zapasowej oraz zalegającej, czyli całkowita pojemność płuc (TLC). Jej wartość powinna mieścić się w zakresie od 5 do 6 litrów (od 5000 do 6000 ml). Jeśli chodzi o pozostałe parametry, czyli składowe pojemności płuc, to:

• pojemność życiowa (VC) — suma trzech objętości oddechowej, wdechowej zapasowej i wydechowej zapasowej — wynosi około 4,5 litra (4500 ml),
• pojemność wdechowa (IC) stanowi sumę objętości oddechowej oraz wdechowej zapasowej. Jej wartość wynosi około 3,5 litra (3500 ml),
• pojemność czynnościowa zalegająca (FRC) wynosi około 2 litry (2000 ml).

Oddychanie, czyli pobieranie tlenu z atmosfery i oddawanie do niej dwutlenku węgla, dzieli się na oddychanie zewnętrzne, czyli wymianę gazową w płucach oraz oddychanie wewnątrzkomórkowe, to jest pozyskiwanie energii z utleniania związków organicznych.

Odpowiednia, optymalna objętość płuc jest ważna, ponieważ im jest większa, tym głębszy może być oddech, więcej powietrza dostaje się do pęcherzyków płucnych, a co za tym idzie, więcej tlenu dociera do krwi.

Wydolność płuc - norma w procentach

U przeciętnego dorosłego mężczyzny pojemność płuc waha się pomiędzy 4,5-5 litrów, zaś u kobiety około 3,2 litra (zwykle całkowita pojemność płuc, jest większa u mężczyzn oraz osób o wyższym wzroście lub masie ciała).

Ponieważ uprawianie sportu ma istotny wpływ na zwiększenie pojemności płuc, u sportowców wynosi ona nawet od 6 do 8 litrów, u pływaków nawet do 10–11 litrów. Parametr ten obniża palenie papierosów. Osoby uzależnione od nikotyny mają o około 20-30 procent mniejszą pojemność płuc niż osoba niepaląca.

Urządzeniem mierzącym wydolność płuc jest spirometr, zaś badaniem - spirometria, która polega na dmuchaniu w rurkę podłączoną do specjalnej maszyny. Badanie rejestruje też częstość oddechów w określonym czasie (optymalna, prawidłowa wynosi od 16 do 24 na minutę) i ocenia między innymi pojemność życiową wyrażoną w litrach, natężoną objętość pierwszosekundową i sześciosekundową czy przepływ szczytowy w litrach na minutę.

Wskazaniem do wykonania badania oceniającego pojemność płuc są przede wszystkim przewlekłe, nawracające infekcje górnych dróg oddechowych, astma oraz POChP (przewlekła obturacyjna choroba płuc).

Badanie spirometryczne jest podstawowym badaniem czynnościowym wykorzystywanym w diagnostyce i monitorowaniu leczenia układu oddechowego, a zarazem najmniej skomplikowaną metodą oceny właściwości mechanicznych układu oddechowego. Normy określa spirometr na podstawie danych, takich jak wiek, płeć, wzrost i masa ciała chorego.

Jak sprawdzić pojemność płuc w domu?

By ocenić pojemność płuc, najlepiej zwrócić się do specjalisty. Można także samodzielnie wykonać prosty test polegający policzeniu oddechów bądź przeprowadzić uproszczone badanie spirometryczne w warunkach domowych (potrzebna jest plastikowa butelka, gumowy wąż, plastelina, nóż, wiaderko. Opis doświadczenia wraz ze szczegółowymi wskazówkami można znaleźć w internecie).

Trzeba pamiętać, że kontakt ze specjalistą jest zalecany nie tylko w sytuacji, gdy nieprawidłowa jest ilość oddechów bądź domowy test wskazuje na zbyt małą pojemność życiową płuc, ale i w sytuacji, gdy pojawiają się niepokojące objawy, które mogą wskazywać na zaburzenia w zakresie funkcjonowania układu oddechowego, w tym płuc.

Źródła

1. Osiadło G., Badania czynnościowe w diagnostyce układu oddechowego, AWF Katowice, Katowice 2002, ISBN 83-87478-46-6
2. Lubiński W., Zielonka M. T., Gutowski P., Badanie spirometryczne. Zasady wykonywania i interpretacji, Górnicki Wydawnictwo Medyczne, Wrocław 2010, ISBN 978-83-61257-13-4
3. Droszcz W. (red.), Choroby płuc. Diagnostyka i terapia, Urban & Partner, Wrocław 1999, ISBN 83-85842-04-7
4. Droszcz W. Astma, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009, ISBN 978-8-32-004009-8