Szerszeń - wygląd, ukąszenie, pierwsza pomoc, szerszeń w domu

Szerszeń jest największym w Polsce owadem z rodziny osowatych. Bywa pożyteczny (żywi się innymi owadami), jednak bardziej jest kojarzony ze szkodami w sadownictwie, które powoduje nagryzając owoce i uszkadzając drzewka. Może być poważnym zagrożeniem dla człowieka - nawet jedno ukąszenie może doprowadzić do reakcji alergicznej w wyniku której ukąszona osoba może umrzeć. Warto wiedzieć, jak go rozpoznać, kiedy ugryzienie jest szczególnie groźne oraz jak pozbyć się gniazda szerszeni.

Zobacz film: "Uważaj na szerszenie. Owady są bardzo groźne"

1. Co to jest szerszeń?

Szerszeń należy do rodziny osowatych (Vespidae). W Polsce możemy spotkać odmianę europejską, chociaż stosunkowo niedawno do Europy dotarł dużo bardziej groźny szerszeń azjatycki, żyjący w Azji Południowo-Wschodniej, Południowej oraz wschodniej Rosji.

Gatunek azjatycki został przywieziony do jednego z portów we Francji w kontenerze z porcelaną chińską w 2004 roku. Od tego czasu zdążył już zadomowić się w niektórych regionach Francji; z ostatnich informacji wynika, że widziano go również w belgijskiej Flandrii.

Szerszeń w Polsce jest bardzo dobrze znany, dość często zakłada swoje gniazdo w bliskiej odległości od skupisk ludzkich. Żywi się owadami (np. muchówkami, pszczołami), sokami z drzew i owocami.

2. Jak wygląda szerszeń?

Na chwilę obecną wyodrębniono 26 gatunków szerszeni. Odmiany występujące w Polsce posiadają żółty odwłok w czarne pasy i rudoczarną głowę. Ubarwienie może zmieniać się ze względu na płeć, stadium rozwoju oraz region, w którym występuje. Długość robotnicy to około 17-24 milimetrów, samca 21-23 milimetrów, a królowej 25-35 milimetrów.

Szerszenie azjatyckie mają barwę czarną z pomarańczowo-żółtymi pasami. Ich długość jest większa od odmiany europejskiej - u królowej będzie to od 25 do 45 milimetrów, rozpiętość skrzydeł to około 76 milimetrów.

Spośród szerszeni wyróżnia się jedna z odmian azjatyckich - szerszeń japoński, osiąga on największe rozmiary, nawet 55 milimetrów.

3. Gdzie można spotkać szerszenia?

Biorąc pod uwagę ich rozprzestrzeniane się i zanik naturalnych siedlisk, możemy na szerszenie natrafić właściwie w każdym miejscu. Bliskość zabudowań ludzkich nie jest dla nich przeszkodą, wręcz przeciwnie - często zdarza im się zakładać gniazda na dachach domów i innych miejscach, gdzie przebywają ludzie.

Mogą zająć opuszczony ul lub budkę lęgową ptaków. Ponadto szerszenie co roku zmieniają miejsce pobytu i zakładają swoje gniazda w nowych miejscach.

3.1. Dlaczego szerszeń atakuje?

Szerszeń atakuje, gdy wyczuje zagrożenie zbliżające się do gniazda. Jeżeli w naszym otoczeniu zauważymy gniazdo szerszeni, powinniśmy się powoli wycofać, by nie sprowokować ich do ataku. Same z siebie nie atakują, z natury są mniej agresywne niż osy.

3.2. Jak zachować się w obecności szerszenia?

Najlepszym rozwiązaniem byłoby trzymać się od nich z daleka, jednak gdy już tak się stanie, że znajdziemy się w pobliżu większej grupy tych owadów należy powoli się wycofać.

Powinniśmy panować nad swoim ciałem, nie wykonywać żadnych gwałtownych ruchów, a przede wszystkim nie wymachiwać rękami. Warto także, o ile to możliwe, zakryć najwrażliwsze miejsca naszego ciała.

4. Ukąszenie szerszenia

Jad szerszenia ma swoim składzie znacznie więcej toksyn niż jad os lub pszczół, samo ukąszenie jest również dużo bardziej bolesne. Ukąszenie owadów błonkoskrzydłych, takich jak trzmiel, osa, pszczoła czy szerszeń, może wywołać wstrząs anafilaktyczny - bardzo silną reakcję uczuleniową na jad któregoś z tych owadów.

Wstrząs ten jest bezpośrednim zagrożeniem życia i wymaga jak najszybszego podania adrenaliny, aby nie doszło do uduszenia.

Pojedynczy osobnik odmiany europejskiej podczas jednego użądlenia wstrzykuje mniej niż 0.2 miligrama jadu. Aby doszło do śmierci człowieka potrzeba byłoby kilku bądź kilkunastu takich ukąszeń, ponieważ dawka śmiertelna tego jadu jest określana na poziomie od 10 do 90 miligramów na każdy kilogram ciała człowieka.

Sytuacja wygląda inaczej w przypadku odmiany azjatyckiej. Ukąszenie szerszenia tej odmiany jest porównywalne z uczuciem wbijanego w nogę gorącego gwoździa. W skutek użądlenia tego owada, każdego roku w samej tylko Japonii, ginie około czterdzieści osób, głównie w wyniku wstrząsu anafilaktycznego.

Dla alergika takie ukąszenie jest zabójcze, jednak nawet u zdrowego człowieka może dojść do zgonu z powodu działania mandarotoksyny, jeśli ilość jadu będzie wystarczająca.

4.1. Objawy ukąszenia szerszenia

• ostry, nagły ból,
• zaczerwienie skóry,
• świąd skóry,
• opuchlizna,
• odczyn zapalny.

W przypadku, gdy ukąszona osoba jest uczulona na jad owadów błonkoskrzydłych, może dojść do wspomnianego wyżej wstrząsu anafilaktycznego. Gdy nie jesteśmy uczuleni objawy powinny ustąpić bez żadnej ingerencji w ciągu kilku godzin, maksymalnie kilku dni.

Zdarza się, że średnica obrzęku ma około 10 centymetrów i utrzymuje się przez 24 godziny i dłużej, może pojawić się ból głowy, uczucie rozbicia, gorączka i dreszcze. Jeśli dolegliwości te bardzo długo się utrzymują, może okazać się konieczna wizyta u lekarza.

4.2. Pierwsza pomoc po ukąszeniu szerszenia

Pierwszą pomoc warto zacząć od wezwania pogotowia ratunkowego, gdy reakcja na ukąszenie jest bardzo silna oraz gdy ukąszona osoba zgłasza, że jest uczulona na jad szerszenia. Uczulony często ma tego świadomość i nosi ze sobą ampułkostrzykawkę z adrenaliną.

Po takim zastrzyku powinniśmy przemyć ranę wodą, najlepiej z mydłem, jeśli mamy taką możliwość. By zmniejszyć opuchliznę i obrzęk po ukąszeniu warto przyłożyć lód (może to być woreczek nim wypełniony) lub ściereczkę zmoczoną zimną wodą, na co najmniej 20 minut.

Przez minimum 30 minut należy obserwować poszkodowanego, aby zyskać pewność, że objawy uczulenia nie powróciły, ponieważ mogły ustąpić tylko na chwilę.

Absolutnie konieczne jest wezwanie pogotowia, jeśli szerszeń użądlił poszkodowanego w okolice jamy ustnej - może to spowodować poważne utrudnienia w oddychaniu i zagrażać jego życiu.

5. Co robić, gdy szerszeń wleci do domu?

Jeśli zdarzy się, że szerszeń wleci do naszego domu, przede wszystkim powinniśmy zachować spokój. Nie należy wykonywać żadnych gwałtownych ruchów, nie powinniśmy również krzyczeć.

Takie zachowania mogą sprowokować owada do ataku - raczej bez powodu nie użądli. Najlepiej udać się do innego pokoju lub pomieszczenia i zamknąć drzwi. Jeśli w pokoju jest dziecko, należy je rownież niezwłocznie zabrać do innego pomieszczenia.

W przypadku, gdy zdecydujemy się samodzielnie wygonić szerszenia z naszego domu, powinniśmy ubrać na siebie co najmniej dwie warstwy ubrań - z uwagi na długość żądła szerszenia. Szyję należy owinąć szalikiem i ochronić głowę. Nie należy zakładać jaskrawych ubrań, ponieważ taki kolor może rozwścieczyć owada.

W następnej kolejności należy otworzyć okno, aby zachęcić go do samodzielnego opuszczenia mieszkania, można też spróbować wygonić go gazetą. Istnieją specjalne spraye przeciwko szerszeniom oraz elektryczne rakietki do ich zwalczania, które możemy w takiej sytuacji wykorzystać.

Jeżeli próbujemy uderzyć go np. kapciem, musimy dobrze w niego wycelować, ponieważ jeśli nie trafimy zaatakowany owad zacznie się bronić.

6. Usuwanie gniazda szerszeni

Szerszenie są owadami, które świetnie się czują w zaciemnionych i odludnych miejscach, stąd też w takich zwykle budują swoje gniazda. Najczęściej zamieszkują dziuple drzew lub poddasza i strychy domów, przez co stanowią zagrożenie dla mieszkańców i w takiej sytuacji konieczne będzie przeniesienie gniazda w inną lokalizację.

Gniazdo szerszeni dość łatwo rozpoznać, ponieważ wyglądem przypomina papierową bryłę sporych rozmiarów o nieokreślonym kształcie. Rozmiarem osiąga nawet 50 centymetrów długości i wysokości.

W jednym takim gnieździe może się pomieścić nawet 700 robotnic. Gniazdo takie jest zbudowane z masy papierowej, którą samodzielnie wytwarzają z cząstek spróchniałego drewna i własnej śliny. Aby zlokalizować gniazdo szerszeni należy obserwować pojedynczego osobnika by nas do niego doprowadził.

Po odnalezieniu gniazda powinniśmy zachować szczególną ostrożność. Wczesną wiosną, gdy zauważymy pojedynczą sztukę, prawdopodobnie będzie to królowa, szukająca miejsca do założenia gniazda.

Eliminując ją możemy w porę zapobiec jego założeniu. W sytuacji jednak, kiedy latem zauważymy więcej szerszeni, możemy założyć, że w pobliżu znajduje się już gotowe, duże gniazdo.

Nie wolno usuwać gniazd szerszeni na własną rękę. Należy pamiętać, że w gnieździe mieszkają setki tych owadów, a kilkukrotne ukąszenie najprawdopodobniej będzie skutkować śmiercią. Najlepiej jest w celu usunięcia takiego gniazda wezwać pracowników firmy specjalizującej się w takich usługach. Koszt wyniesie około 100-350 zł.

Istnieje również możliwość wezwania w tym celu straży pożarnej, jednak tylko w przypadku wystąpienia zagrożenia życia człowieka lub jeśli gniazdo szerszeni znajduje się w pobliżu budynków użyteczności publicznej.

7. Czym różni się szerszeń od osy?

Zwykle szerszenie budzą grozę i są uznawane za dużo bardziej niebezpieczne niż osy, głównie ze względu na ich rozmiar i odgłos brzęczenia, jaki wydają podczas poruszania skrzydłami.

Warto wiedzieć jednak, że szerszeń jest mniej agresywny niż osa, jeżeli nie będzie prowokowany, raczej nie użądli. Jego jad również jest porównywalnie niebezpieczny z jadem pszczół i os, oczywiście w przypadku osób nie uczulonych.

Użądlenie jest jednak dużo bardziej bolesne z uwagi na większe i głębiej wbijające się żądło. Jad zawiera też dużo więcej trujących toksyn.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.