Układ stomatognatyczny - z czego się składa i na jakie choroby jest narażony

Układ stomatognatyczny to zespół wszystkich elementów twarzowej części czaszki. Składają się na niego wszystkie tkanki i narządy obecne w obrębie jamy ustnej oraz twarzoczaszki. Wszystkie te elementy tworzą spójną całość, kontrolowaną przez ośrodkowy układ nerwowy i wzajemnie oddziałują na siebie.

Składa się on z trzech układów funkcjonalnych, które współistnieją ze sobą. Są to:

• zespół stawowy, czyli stawy skroniowo-żuchwowe
• zespół zębowo-zębodołowy, czyli zęby oraz przyzębie
• zespół zębowo-zębowy, czyli tzw. okluzyjny układ

Pozostałe elementy układu stomatognatycznego to:

• kości twarzoczaszki
• mięśnie żwaczy, języka oraz podniebienia
• mięśnie nadgnykowe i mimiczne
• naczynia krwionośne
• nerwy
• błona śluzowa i ślinianki

Poszczególne elementy układu stomatognatycznego wspólnie biorą udział w procesie żucia, rozdrabniania pokarmów, a także wstępnego trawienia i połykania. Dodatkowo wspierają także akt oddychania oraz wydawania dźwięków, a więc mówienia, ziewania, chrząkania, etc.

Układ stomatognatyczny bierze również udział w emocjonalnej sferze przeżyć psychicznych, a więc odpowiada za okazywanie emocji.

Układ stomatognatyczny a narząd żucia

Często stosuje się zamiennie pojęcie "układ stomatognatyczny" i "narząd żucia", jednak w rzeczywistości nie są one tożsame. Narząd żucia wchodzi w skład układu stomatognatycznego, ale nie obejmuje wszystkich jego struktur.

Bierze udział przede wszystkim w procesie przyjmowania i rozdrabniania pokarmu, a więc w samym akcie żucia. W jego skład wchodzą:

• szczęka oraz żuchwa,
• zęby,
• mięśnie żwaczy,
• stawy,
• wargi,
• język,
• policzki,
• gruczoły ślinowe.

Układ stomatognatyczny to szersza struktura, która odpowiada dodatkowo za oddychanie, wydawanie dźwięków oraz okazywaniu uczuć.

Układ stomatognatyczny przede wszystkim bierze udział w akcie przeżuwania, wstępnego trawienia i połykania pokarmów, ale nie jest to jego jedyna funkcja. Tuż po narodzinach umożliwia pobieranie pokarmów, aktywując odruch ssania, który jest najsilniejszym odruchem bezwarunkowym w okresie niemowlęcym.

W późniejszym okresie układ stomatognatyczny warunkuje kształtowanie się mowy.

Dysfunkcje narządu żucia i całego układu stomatognatycznego mogą przybierać różne formy i pojawiać się z różnych powodów. Najczęściej przyczyną chorób tego układu jest:

• nadmierny stres
• bruksizm
• urazy głowy i szyi
• węzły urazowe
• utrata zębów
• utrata prawidłowej wysokości zwarcia
• wady zgryzu - nieprawidłowe ustawienie zębów w łuku

Bardzo często przyczyną problemów z układem stomatognatycznym są błędy lekarskie (tzw. jatrogenne). Dochodzi do nich podczas leczenia stomatologicznego, operacji chirurgicznych lub powikłań związanych z narkozą.

Kiedy warto zgłosić się do lekarza

Podstawą do zgłoszenia się na konsultację lekarską są takie dolegliwości, jak:

• częste bóle głowy
• ból w okolicy skroni
• szumy i piszczenie w uszach
• bóle zębów o nieznanej przyczynie
• trzaski, przeskakiwanie w obrębie twarzoczaszki
• napięciowe bóle głowy i mięśni twarzy
• nieprawidłowe ruchy żuchwy
• ścieranie zębów, pęknięcia pionowe szkliwa
• ubytki klinowe
• trudności w otwieraniu lub zamykaniu ust
• ból podczas mówienia albo jedzenia

Leczenie uzależnione jest od przyczyny wystąpienia dolegliwości. Czasem wystarczy jedynie samokontrola i odpowiednie ćwiczenia mięśniowe, a czasem konieczna jest farmakoterapia lub leczenie operacyjne.

W przypadku wystąpienia której z dolegliwości, należy zgłosić się do laryngologa, neurologa lub stomatologa.