Wodogłowie - przyczyny, objawy, leczenie
Wodogłowie to z języka greckiego – hydrocephalus. Hydro znaczy „woda”, natomiast cephalus to „głowa”. Wodogłowie jest stanem nieprawidłowego nagromadzenia płynu mózgowo-rdzeniowego w jamach zwanych komorami, które są strukturami anatomicznymi znajdującymi susię wewnątrz mózgu. Wodogłowie może spowodować trwałe uszkodzenie mózgu wraz z jego zanikiem, co skutkuje różnym stopniem opóźnienia rozwoju dziecka. Narastanie wodogłowia zagraża bezpośrednio życiu dziecka. W przypadku osoby dorosłej wodogłowie jest bardzo niebezpiecznym stanem ze względu na odmienną budowę kości czaszki.
1. Co to jest wodogłowie
Wodogłowie to zaburzenia krążenia płynu mózgowo-rdzeniowego. Płyn ten wytwarzany jest przez wewnątrzmózgowe przestrzenie nazywane układem komorowym. Płyn ten krąży w układzie komorowym mózgu, a następnie wypływa do przestrzeni zewnątrzmózgowych, gdzie jest wchłaniany do układu żylnego.
Płyn mózgowo-rdzeniowy dostarcza tkance nerwowej substancji odżywczych i odprowadza szkodliwe produkty przemiany materii. W normalnych warunkach fizjologicznych między wytwarzaniem płynu, jego przemieszczaniem i wchłanianiem istnieje równowaga. Jeżeli płynu mózgowo-rdzeniowego jest za mało lub jego ciśnienie jest zbyt niskie, mózg „osiada” na podstawie czaszki. Natomiast jeśli na drodze jego odpływu z wnętrza mózgu stanie jakaś przeszkoda, ciśnienie płynu mózgowo-rdzeniowego niebezpiecznie wzrasta, powodując poszerzenie komór mózgu i ucisk na otaczającą tkankę mózgową.
Objawem wodogłowia u niemowląt jest powiększenie głowy, które zmniejsza wzrosty ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego. W przypadku wodogłowia u dzieci starszych i dorosłych rozmiar głowy nie może się zwiększyć, ponieważ kości czaszki są skostniałe i zrośnięte.
2. Przyczyny wodogłowia
Przyczyny wodogłowia są bardzo różnorodne. Choroba może się pojawić w każdym wieku i niezależnie od płci. Do przyczyn wodogłowia zalicza się:
- wodogłowie wrodzone – wodogłowie płodu, występuje od urodzenia, jego przyczyna nie jest znana;
- krwotoki wewnątrzczaszkowe – wynaczyniona krew po skrzepnięciu może zablokować czasowo lub na trwałe przepływ płynu mózgowo-rdzeniowego, doprowadzając do rozwoju wodogłowia;
- zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – to infekcja błony śluzowej pokrywającej mózg. Powoduje obrzęk błony mózgu i może blokować odpływ płynu mózgowo-rdzeniowego;
- guzy i nowotwory mózgu – w miarę wzrostu coraz bardziej naciskają na tkankę mózgową i utrudniają odpływ płynu mózgowo-rdzeniowego;
- czynniki genetyczne – bardzo rzadka przyczyna wodogłowia.
U ponad 90% noworodków z przepuklinami oponowo-rdzeniowymi objawy wodogłowia pojawiają się w wieku niemowlęcym.
3. Objawy wodogłowia
Objawy wodogłowia są uwarunkowane przez nadciśnienie wewnątrzczaszkowe. Wzrost ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego zależy od wieku dziecka, a dokładnie od budowy czaszki zmieniającej się z wiekiem. U noworodków i niemowląt kości czaszki są ze sobą luźno związane, więc wodogłowie będzie powodowało:
- powiększanie się głowy;
- napięcie i uwypuklenia ciemienia;
- poszerzenie stawów czaszki;
- opóźnienie rozwoju dziecka;
- poszerzenie żył skóry głowy.
Wodogłowie u starszych dzieci, u których czaszka jest już ostatecznie uformowana, powoduje wymioty i nasilające się bóle głowy. W ciężkich przypadkach dochodzi do ucisku na pień mózgu, co objawia się utratą przytomności, zaburzeniami krążeniowymi i oddechowymi. Stan ten świadczy o zagrożeniu życia i wymaga pilnego skontaktowania się z lekarzem.
4. Rozpoznanie i leczenie wodogłowia
Wodogłowie płodu można uwidocznić za pomocą badania USG już od 20. tygodnia ciąży. U części noworodków po porodzie, pomimo wykazania poszerzenia układu komorowego, nie ma klinicznych objawów aktywnego wodogłowia. Nie można jednak wykluczyć, że objawy wodogłowia nie pojawią się później, w wieku niemowlęcym. Dlatego każde niemowlę musi być poddane długoczasowej ocenie aktywności wodogłowia, która polega na:
- regularnych pomiarach obwodu głowy z nanoszeniem na siatkę centylową;
- ocenianiu napięcia ciemienia i szerokości szwów czaszki;
- ocenie rozwoju psychoruchowego dziecka;
- ocenie objawów neurologicznych;
- ocenie wielkości układu komorowego za pomocą USG przezciemieniowego u małych dzieci i tomografii komputerowej u dzieci starszych.
Podstawowym celem leczenia wodogłowia jest zapewnienie możliwie pełnego rozwoju dziecka. Narastające wodogłowie, nazywane czynnym, może być leczone tylko operacyjnie. Leczenie wodogłowia polega na ciągłym przetaczaniu płynu mózgowo-rdzeniowego z poszerzonych przestrzeni wewnątrzmózgowych do innej przestrzeni w ciele dziecka. Używa się do tego specjalnych układów zastawkowych, które pozwalają kontrolować obniżanie ciśnienia w układzie komorowym i objętość przepływającego płynu.
Nowoczesnym sposobem leczenia wodogłowia jest możliwie wczesne zakładanie układów zastawkowych, przetaczających płyn mózgowo-rdzeniowy z układu komorowego do jamy otrzewnowej. Rzadziej stosuje się odprowadzenie płynu mózgowo-rdzeniowego do pęcherzyka żółciowego i prawego przedsionka. Od sprawnego działania układu zastawkowego zależy życie i możliwość rozwoju leczonego dziecka, dlatego konieczna jest okresowa wymiana elementów zastawki, wykonywana w sposób planowany lub w razie nagłej niesprawności układu zastawkowego.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.