Zaburzenia neurologiczne a białaczka

Białaczka rozwija się w szpiku kostnym z komórek krwiotworzenia. Najczęściej są to bardzo niedojrzałe komórki macierzyste lub ukierunkowane (dające początek wszystkim poszczególnym rodzajom krwinek). W komórce, z której rozwinie się białaczka, zachodzą specyficzne mutacje genetyczne. Ulega ona transformacji nowotworowej. Dzięki temu taka komórka zyskuje zdolność do nieograniczonych podziałów, przy czym może żyć znacznie dłużej niż prawidłowe krwinki. Z pierwszej komórki białaczkowej powstaje wiele identycznych komórek potomnych (klon białaczkowy), inne komórki białaczkowe, które również nieustannie się mnożą, zwiększając masę nowotworu.

Klon białaczkowy często ogranicza produkcję innych rodzajów krwinek (erytrocytów i płytek krwi) a nawet całkowicie wypiera je ze szpiku. W normalnych warunkach niedojrzałe komórki, które mogą się dzielić (o pełnej dojrzałości świadczy utrata zdolności do mnożenia się), nie mogą przechodzić ze szpiku do krwi obwodowej. Odpowiada za to bariera krew - szpik kostny. W białaczce natomiast blasty (niedojrzałe krwinki, przeważnie nowotworowe) potrafią wydostać się ze szpiku kostnego i dominują również we krwi. Dzieje się tak, ponieważ dzięki mutacjom genetycznym na ich powierzchniach pojawiają się specyficzne białka receptorowe. Przypominają one receptory krwinek dojrzałych, dzięki którym przekraczają barierę krew - szpik.

Po przedostaniu się do krwi komórki białaczkowe zaczynają naciekać inne narządy. Naciekanie przez komórki nowotworowe prawidłowych tkanek organizmu zaburza ich funkcjonowanie a nawet je niszczy. Zwłaszcza w ostrych białaczkach obserwuje się naciekanie ośrodkowego układu nerwowego i narządów zmysłów. Zaburzenia neurologiczne są wynikiem ucisku masy komórek na powyższe narządy lub zaburzania ich pracy w innych mechanizmach.

Najważniejszą przyczyną powstawania zaburzeń neurologicznych w białaczce jest naciekanie ośrodkowego układu nerwowego, opon mózgowo-rdzeniowych i narządów zmysłu przez klon komórek nowotworowych. Nacieki zaburzają funkcjonowanie tych bardzo wrażliwych struktur przez wywoływanie ucisku lub stanu zapalnego.

Znacznie rzadziej zaburzenia neurologiczne są wynikiem obecności bardzo dużej liczby komórek białaczkowych we krwi obwodowej. Powoduje to upośledzony przepływ przez małe naczynia krwionośne. Wynikiem zmniejszonego przepływu przez mikrokrążenie jest niedobór tlenu i substancji odżywczych w niedokrwionych narządach. Układ nerwowy, a zwłaszcza mózg jest bardzo wrażliwy na niedotlenienie. Może to w znacznym stopniu zaburzyć jego funkcjonowanie i prowadzić do nasilonych objawów neurologicznych.

Zaburzenia neurologiczne w białaczce mogą też wynikać z niedokrwistości. Niedokrwistość często towarzyszy chorobie. Zwłaszcza w białaczkach ostrych ma ona ciężki przebieg, a nawet zagraża życiu. Anemia pojawia się, ponieważ klon komórek białaczkowych zwykle wypiera ze szpiku prekursory czerwonych krwinek. Ponadto w wyniku małopłytkowości (powstałej w tym samym mechanizmie) często dochodzi do krwawień, będących przyczyną anemii.

Zaburzenia neurologiczne towarzyszące niedokrwistości, tak jak w przypadku zaburzeń w mikrokrążeniu, są wynikiem niedotlenienia układu nerwowego. Hemoglobina zawarta w krwinkach czerwonych transportuje tlen do wszystkich komórek naszego organizmu. W anemii jest jej za mało aby każdej tkance dostarczyć odpowiednią ilość tlenu. Cierpi na tym przede wszystkim układ nerwowy.

Zaburzenia neurologiczne dotyczą przede wszystkim białaczek ostrych. Dynamicznie rozwijająca się choroba nowotworowa szybko upośledza funkcjonowanie wielu narządów. W białaczkach przewlekłych zaburzenia neurologiczne, jeżeli są obecne, narastają powoli i przez długi czas mogą być niezauważane przez chorego. Większość chorych skarży się na bóle głowy i zawroty. Są to dolegliwości charakterystyczne dla niedotlenienia ośrodkowego układu nerwowego, jakie obserwuje się w anemii lub zmniejszonym przepływie krwi przez mikrokrążenie.

Wyrazem upośledzonego funkcjonowania mózgu są też zaburzenia świadomości. Mogą się objawiać między innymi: utrudnionym kontaktem z otoczeniem, spowolnieniem reakcji, zaburzeniem orientacji w czasie i przestrzeni, zwiększoną sennością lub pobudzeniem. Często występują też zaburzenia widzenia. Przede wszystkim objawiają się pogorszeniem ostrości wzroku.

Są spowodowane upośledzeniem dopływu krwi do oka lub naciekaniem przez komórki nowotworowe siatkówki, błony naczyniowej oka lub nerwu wzrokowego. Jeżeli nacieki białaczkowe występują w obrębie ucha, dolegliwości przypominają zapalenie ucha wewnętrznego lub środkowego. Mogą to być pogorszenie słuchu, ból, nudności, wymioty, zawroty głowy, zaburzenia równowagi, szum w uszach.

Źródła

1. Sułek K. (red.), Hematologia, Urban & Partner, Wrocław 2000, ISBN 83-87944-70-X
2. Janicki K. Hematologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2001, ISBN 83-200-2431-5
3. Prusiński A. Neurologia praktyczna, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2005, ISBN 83-200-3125-7
4. Prusiński A. (red.), Neurologia w praktyce klinicznej - zasady diagnostyki i postępowania, Czelej, Lublin 2006, ISBN 83-89309-71-8