Zapalenia i zakażenia powiek - rodzaje, objawy, leczenie

Powieki są niezbędnym elementem ochrony oka. Stanowią mechaniczną barierę chroniącą przed ciałami obcymi, światłem i zmianami temperatury. Dzięki mruganiu umożliwiają też rozprowadzanie filmu łzowego po oku, zapewniając tym „ostre” i dobre widzenie.

Powieki są śluzówkowo-skórną osłoną składającą się z trzech elementów:

• skóry, cieńszej niż gdziekolwiek indziej na powierzchni ciała, w związku z tym jest ona też niezwykle delikatna;
• brzegu powiek:
• brzegu przedniego, z którego wyrastają rzęsy;
• brzegu tylnego przytwierdzonego do wewnętrznej części oka, zawierającego mieszki włosowe i elementy gruczołowe;
• spojówki powiek (wewnętrznej).

Gruczoły Meiboma

W obrębie brzegów powiek znajdują się liczne gruczoły łojowe zwane gruczołami Meiboma. Wydzielają niewielkie ilości wydzieliny tłuszczowej budującej zewnętrzną warstwę filmu łzowego, która zabezpiecza przed odparowaniem i przelewaniem się łez przez brzegi powiek, oraz zapewnia gładką powierzchnię oczu.

Wydzielina gruczołów Meiboma gromadzi się na brzegu powiek, uszczelniając zamkniętą szparę powiekową. Z krawędzi przedniej powiek wyrastają rzęsy, do których mieszków uchodzą inne gruczoły łojowe zwane gruczołami Zeissa i gruczoły potowe Molla. Dysfunkcja gruczołów powiekowych (ich zbyt skąpe lub zbyt obfite wydzielanie) prowadzi do nieprawidłowości w obrębie brzegów powiek i prowadzi do zapalenia brzegów powiek.

Do czynników usposabiających do rozwoju zapalenia brzegów powiek należy stałe ich drażnienie pyłami lub dymem. Może to być związane z narażeniem zawodowym chorego na przykład podczas pracy w kopalni czy w trakcie prac remontowo-budowlanych.

Do innych przyczyn tej choroby zaliczamy występowanie niewyrównanej szkłami okularowymi wady wzroku pod postacią nadwzroczności lub niezborności (astygmatyzmu).

Wady te prowadzą do stałego napięcia akomodacji oczu, co może sprzyjać wystąpieniu stanu zapalnego powiek. Ważną przyczyną jest też nadmierne wydzielanie powiekowych gruczołów łojowych, zwłaszcza przyrzęsowego gruczołu Zeissa, często skojarzone z przebytym w przeszłości łojotokowym zapaleniem skóry głowy.

Ponadto wśród czynników usposabiających do zachorowania warto wymienić nieprawidłowe nawyki higieniczne, stany zmniejszonej odporności organizmu, niedożywienie i choroby, na przykład cukrzycę. Zapalenie brzegów powiek częściej dotyka osób w starszym wieku.

Objawy zapalenia powiek

Stale występującymi objawami są przekrwienie powiek i ich obrzęk. Jeśli przyczyną jest nadmierne wydzielanie gruczołów łojowych, dodatkowo u nasady rzęs pojawiają się drobne, żółtawe łuski.

Dołączający się stan zapalny gruczołów łojowych prowadzi do powstania drobnych strupków także zlokalizowanych u nasady rzęs, a nadkażenie gronkowcowe wywołuje wrzodziejące zapalenie brzegów powiek z obecnością drobnych owrzodzeń na ich brzegu.

Tym najbardziej charakterystycznym objawom często towarzyszy uczucie dyskomfortu w chorym oku związane z jego podrażnieniem, świądem, pieczeniem i uczuciem ciała obcego. Gromadząca się na powiekach wydzielina powoduje sklejanie się rzęs, zwłaszcza po przebudzeniu.

Zapalenie brzegów powiek często jest skojarzone z przewlekłym zapaleniem spojówek, w którego przebiegu występują takie objawy, jak pieczenie, światłowstręt i przekrwienie spojówek.

Choroby oczu często mają podłoże alergiczne. Badania mówią, że na ten problem cierpi kilkanaście procent ludzi na świecie. Do najpopularniejszych chorób oczu na tle alergicznym zalicza się wypryskowe zapalenie oka, kontaktowe zapalenie skóry powiek, zapalenie spojówek.

Stan zapalny powiek może być wywołany różnymi patogenami, takimi jak bakterie, wirusy, grzyby i pasożyty. W różnicowaniu ważne jest odróżnienie zakażenia od zadrażnienia brzegów powiek i spojówek wywołanego stałym drażnieniem pyłami, dymem, wysuszonym powietrzem w pomieszczeniach klimatyzowanych czy długą pracą przy sztucznym świetle. Taki stan może też być związany ze stałym napięciem akomodacji w oczach z niewyrównaną wadą wzroku, szczególnie z astygmatyzmem i/lub nadwzrocznością.

Choroby powiek dotyczą mnóstwa osób. Na szczęście w większości przypadków dość łatwo sobie z nimi poradzić.

Jęczmień

Przyczyną stanu zapalnego brzegu powiek, również niezwiązaną z zakażeniem, jest nadmierne wydzielanie powiekowych gruczołów łojowych. Leczenie, jeżeli nie jest powikłane zapaleniem spojówek, polega na utrzymywaniu higieny powiek.

Zapalenie brzegów powiek i spojówek może być przyczyną jęczmieni. Zapalenia gruczołów przyrzęsowych Zeissa lub Molla, powoduje wytworzenie jęczmienia zewnętrznego, natomiast tarczkowych Meiboma – jęczmienia wewnętrznego. Jęczmień zewnętrzny może ewakuować swoją wydzielinę na zewnątrz wzdłuż rzęsy.

Jęczmień wewnętrzny natomiast jest małym ropniem wywołanym zakażeniem gronkowcowym, może przebić się ku wewnętrznej lub skórnej stronie powieki.

Ropień i ropowica

Szczególnie dramatycznie przebiegającymi schorzeniami powiek są infekcje ropne. Ropień i ropowica powieki powstają w wyniku zakażenia rany skóry lub przejścia procesu chorobowego z tkanek oczodołu. Najczęstszą przyczyną są czyraki, jęczmień wewnętrzny, zapalenie tkanek oczodołu, ropne zapalenie zatok przynosowych, u niemowląt zapalenie kości szczęki, ropnie przerzutowe w chorobach zakaźnych i zaburzeniach pola widzenia

Charakterystyczny jest różnego stopnia naciek zapalny skóry powiek, duża bolesność, podwyższona temperatura. W przypadku rozległego ropnia i ropowicy powiek zawsze należy sprawdzić ruchomość gałki ocznej, gdyż jej brak świadczy o zajęciu tkanek wenątrzoczodołowych. Leczenie uzależnione jest od rozległości stanu zapalnego oka i polega najczęściej na podaniu antybiotyku o szerokim spektrum.

Choroby alergiczne powiek

Innego typu zagadnieniem są choroby alergiczne powiek. Mogą one przebiegać z ostrym obrzękami, który występuje wskutek uczulenia na różne bodźce chemiczne i fizyczne. Leczenie chorób oczu polega na wyeliminowaniu alergenu oraz leczeniu objawowym lekami odczulającymi ogólnie oraz preparatów sterydowo-antybiotykowych miejscowo.

Wirusowe choroby powiek

Do schorzeń skóry powiek wywoływanych przez wirusy należą: opryszczka zwykła, półpasiec oczny, ospianka, brodawka i mięczak zakaźny. W przebiegu opryszczki zwykłej widoczne są pęcherzyki wypełnione przezroczystym płynem surowiczym, które mogą ulec nadkażeniu bakteryjnemu.

W półpaścu ocznym zmiany pęcherzykowe na skórze powiek występują wzdłuż przebiegu i gałęzi nerwu trójdzielnego – nerwu czołowego, czasem łzowego i nosowo-rzęskowego. W tym ostatnim przypadku może wystąpić zapalenie rogówki i tęczówki. W leczeniu obu tych schorzeń stosuje się roztwory acycloviru i antybiotyku, czasem w połączeniu ze sterydem miejscowo.

Zazwyczaj stan zapalny cofa się szybko, ale w rzadkich przypadkach może być przyczyną groźnych powikłań. Obok jęczmienia, popularnie występującą zmianą jest gradówka. Powodowana jest zapaleniem przewlekle ziarninującym, spowodowanym zablokowaniem ujść gruczołów tarczkowych i gromadzeniem się wydzieliny łojowej. Jest często efektem końcowym niewyleczonego jęczmienia. Jeżeli nie ustąpi samoistnie i utrzymuje się stan zapalny, wskazane są ciepłe okłady i antybiotyki miejscowo.

Leczenie musi przede wszystkim opierać się na wykryciu i eliminacji pierwotnej przyczyny choroby. Duże znaczenie ma higiena okolicy powiek. Należy więc starannie usuwać zalegającą wydzielinę i gromadzące się łuseczki.

Zabiegi te powinny być poprzedzone stosowaniem ciepłych kompresów, aby łatwiej było zetrzeć zwilżonym wacikiem zakażoną treść. Pacjent powinien każdego dnia samodzielnie wykonywać te zabiegi. Na tak przygotowany brzeg powiek stosujemy maści z antybiotykiem, na przykład z grupy aminoglikozydów lub sulfonamidów. W przypadku nasilonego odczynu zapalnego skuteczne może się okazać zastosowanie miejscowo maści z glikokortykosteroidem. Należy także pamiętać o unikaniu makijażu, stosowania drażniących kosmetyków, soczewek kontaktowychoraz przebywania w zapylonych i zadymionych pomieszczeniach w czasie trwania choroby.