Zatoka klinowa – budowa i choroby

Zatoka klinowa (łac. sinus sphenoidalis) to jedna z zatok przynosowych. Położona jest najgłębiej w czaszce, w trzonie nieparzystej kości klinowej, która znajduje się za sklepieniem jamy nosowej.

Wszystkie zatoki są otwarte do jamy nosowej, unerwione przez gałęzie nerwu trójdzielnego. Mają własną błonę śluzową pokrytą urzęsionym nabłonkiem śluzowym.

Zatoki klinowe sąsiadują:

• z położoną powyżej jamą czaszki, głównie ze znajdującymi się w niej skrzyżowaniem wzrokowym i przysadką mózgową,
• bocznie z leżącymi w jamie czaszki zatokami jamistymi,
• z leżącą poniżej i do przodu jamą nosową.

Zatoka klinowa jest wypełniona powietrzem. Ma nieregularny kształt - przypomina motyla. Jako zatoka parzysta oddzielona jest od swej bliźniaczki przegrodą zatok klinowych, która nie przebiega w płaszczyźnie pośrodkowej, a skośnie lub poziomo.

Parzyste zatoki klinowe mają ujście w stropie jamy nosowej przez otwory położone na tylnej ścianie zachyłka klinowo-sitowego. Zatoka cechuje się zmiennością międzyosobniczą.

Choć teoretycznie jej objętość wynosi około 9 cm³, zatoka klinowa może być zarówno zdecydowanie mniejsza (niczym ziarnko grochu), jak i dużo większa (sięgać podstawy kości potylicznej, prawie do otworu wielkiego).

Do zatoki wpukla się przysadka, nerw wzrokowy oraz tętnica szyjna wewnętrzna. Unerwienie zatoki klinowej pochodzi od nerwu sitowego tylnego, gałęzi nerwu ocznego oraz z nerwu szczękowego przez gałęzie oczodołowe zwoju skrzydłowo-podniebiennego.

Mówiąc o chorobach zatoki klinowej nie sposób nie wspomnieć o zapaleniu zatoki klinowej. To stosunkowo najczęstsza dolegliwość, która ją dotyka. Rzadziej diagnozowaną patologią są torbiele i polipy.

Torbiele zatoki klinowej są wywołane niedrożnością ujścia gruczołu śluzowego, który powiększając się powoduje niedrożność bądź zwężenie ujścia naturalnego zatoki klinowej.

Polipy zatok to miękkie rozrosty błony śluzowej o charakterze nienowotworowym. Wywołane są przez stan zapalny i powodują wiele uciążliwych dolegliwości.

Ze względu na położenie zatok klinowych w sąsiedztwie skrzyżowania wzrokowego i zatoki jamistej objawami torbieli i polipów zlokalizowanych w ich wnętrzu przede wszystkim mogą być bóle głowy i zaburzenia widzenia. Zmiany te leczy się farmakologicznie i operacyjnie.

Zapalenie zatoki klinowej, w porównaniu z zapaleniem zatok czołowych, sitowych i szczękowych, występuje rzadko. Należy pamiętać, że z uwagi na swoje usytuowanie zarówno diagnostyka, jak i leczenie infekcji jest utrudnione.

Sytuację komplikuje fakt, że choroba nie objawia się w sposób charakterystyczny. Najczęściej pojawia się:

• ból głowy, najczęściej dotykający potylicy i oczodołów, zwłaszcza w trakcie schylania się,
• przekrwienie i obrzęk błony śluzowej nosa,
• gorączka,
• złe samopoczucie i ogólne rozbicie,
• pojawienie się wydzieliny ropno-śluzowej, która spływa po tylnej ścianie gardła.

Do zakażenia zatok dochodzi wskutek podrażnienia wewnętrznej powierzchni nosa. To skutek działania na przykład kurzu lub reakcji alergicznej. Kiedy błona śluzowa jest obrzmiała, dochodzi do zablokowania ujść zatok przynosowych.

Pogrubienie błony śluzowej zatoki klinowej sprawia, że rozwija się zakażenie, konsekwencją czego jest namnażanie się bakterii wywołujących nadkażenie błony śluzowej zatok lub nosa.

Do czynników ryzyka wystąpienia zapalenia zatok klinowych wlicza się:

• polipy nosa,
• zaburzenia anatomiczne nosa, to na przykład krzywa przegroda nosowa,
• przerost migdałka gardłowego,
• nieleczone i przewlekłe zapalenie zatok przynosowych,
• częste infekcje wirusowe lub zakażenia,
• alergie,
• mukowiscydozę.

Wyróżnia się:

• ostre zapalenie zatoki klinowej. Trwa do 12 tygodni. Ostre zapalenie zatoki klinowej najczęściej wywołuje gronkowiec złocisty, dwoinka zapalenia płuc i pałeczka grypy.
• przewlekłe zapalenie zatoki klinowej. Trwa od 3 do 12 miesięcy (w przypadku podłoża grzybiczego nawet kilkadziesiąt lat). W przypadku przewlekłego zapalenia zatoki klinowej obserwuje się obecność bakterii Gram-ujemnych. To pałeczki zapalenia płuc, pałeczki okrężnicy, pałeczki ropy błękitnej bądź bakterii beztlenowych.

W celu rozpoznania zapalenia zatoki klinowej wykonuje się przede wszystkim badania obrazowe takie jak tomografia komputerowa lub rezonans magnetyczny.