Parasomnie - rodzaje, przyczyny, objawy, leczenie, domowe sposoby

Parasomnie to grupa zaburzeń snu, które charakteryzują się występowaniem nietypowych zachowań lub mimowolnych ruchów ciała w trakcie snu lub wybudzania się z niego. Dotyczą one od jednego do kilkunastu procent społeczeństwa, najczęściej diagnozowane są wśród dzieci i osób po 50. roku życia.

Parasomnie to na przykład mówienie i krzyczenie przez sen, jęczenie przez sen, płakanie przez sen, mruczenie podczas snu, lęki w nocy (mary nocne) czy paraliż senny. Zachowania te zwykle nie stanowią niebezpieczeństwa dla śpiącego ani jego otoczenia, zazwyczaj pojawiają się epizodycznie jako efekt stresu, zmęczenia i niezdrowego trybu życia.

Parasomnie snu NREM

Parasomnie snu NREM to przede wszystkim lęki nocne u dorosłych i dzieci oraz somnambulizm, czyli lunatyzm. Chory ma w trakcie nocy epizody aktywności ruchowej, np. siada na łóżku, chodzi po mieszkaniu, staje przy oknie, sprawdza coś, ma to charakter automatyzmów.

Czasem zdarzają się jednak przypadki agresji. Chory zwykle ma otwarte oczy i nie zwraca uwagi na otoczenie, nie jest świadomy tego, co robi. Somnabulizm występuje u ok. 15% dzieci i 5% dorosłych.

Lęki senne występują podczas snu wolnofalowego NREM. W ich trakcie dochodzi do nagłego wybudzenia się śpiącej osoby oraz wystąpienia objawów behawioralnych i wegetatywnych paniki, takich jak płacz, pobudzenie, strach, tachykardia, przyspieszony oddech czy potliwość. Czasem może przeradzać się to w epizod somnambulizmu.

Parasomnie tego rodzaju są zaburzeniami wynikającymi z niecałkowitego wybudzenia się, w ten sposób współistnieje ze sobą stan czuwania i snu NREM. Zazwyczaj dyfunkcje te rozpoznawane są wśród dzieci, często rodzinnie.

Ich powstaniu sprzyjać będą czynniki, które pogłębiają sen NREM: wiele godzin bez snu, gorączka, alkohol, niedojrzałość ośrodkowego układu nerwowego i stres.

Leczenie chorego polega na podawaniu preparatów z grupy benzodiazepin, które spłycają sen i hamują objawy wegetatywne. Drugą grupą stosowanych leków są trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne: klomipramina i imipramina.

Parasomnie snu REM

Zaburzenia zachowania podczas snu REM polegają na braku zwiotczenia mięśni, a co za tym idzie są to dysfunkcje z towarzyszącą aktywnością ruchową podczas marzeń sennych. Treścią tych snów często jest atak ze strony innych osób lub zwierząt, dlatego chory ucieka, broni się lub zadaje obrażenia osobie leżącej z nim w łóżku.

Tego typu parasomnie dotyczą głównie mężczyzn w wieku 60-70 lat. Uważa się, że przyczyną tych zaburzeń jest uszkodzenie ośrodków odpowiedzialnych za atonię podczas snu REM. Zdarza się również, że występują one w przebiegu pourazowych zaburzeń stresowych. Do rozpoznania konieczne jest wykonanie badania polisomnograficznego oraz rejestracja EEG w stanie czuwania.

Parasomnie REM to przede wszystkim koszmary nocne, czyli przerażające sny, po których następuje pełny powrót chorego do świadomości i rzeczywistości. Objawy wywołane złym snem są mniej nasilone niż w przypadku lęków nocnych.

Chory dobrze pamięta treść takich koszmarów, mogą one być reakcją na stres, konflikty, urazy psychiczne lub wystąpić podczas stosowania leków, np. beta-blokerów. Powstanie marzeń sennych o przerażającej treści może być też skutkiem nagłego odstawienie środków, które osłabiają sen REM, takich jak trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, benzodiazepiny czy alkohol.

Inne parasomnie

Wśród innych parasomnii wymienia się bruksizm, czyli występujące podczas snu tarcie zębami szczęki o zęby żuchwy, tzw. zgrzytanie zębami.

Może doprowadzić to do stanów zapalnych, przewlekłego bólu głowy, a nawet zmian zwyrodnieniowych w stawach skroniowo-żuchwowych. Często jest to też problem dla osób śpiących w tym samym pokoju, ponieważ utrudnia zaśnięcie.

Do innych parasomnii zalicza się także:

• przeraźliwy krzyk przez sen,
• moczenie nocne,
• mówienie przez sen,
• jęczenie przez sen u dorosłych,
• stękanie podczas snu u dorosłego,
• płacz podczas snu u dorosłego,
• krzyk przez sen u dorosłych i dzieci (krzyki podczas snu),
• zwidy nocne,
• problemy z wybudzeniem się ze snu,
• dozorientacja po przebudzeniu,
• upojenie przysenne (zespół Elpenora),
• jaktacje (drgawki podczas zasypiania),
• porażenie przysenne,
• zaburzenia wzwodu podczas snu,
• seksomnia (uprawianie seksu przez sen).

W wielu przypadkach parasomnii są to epizody łagodne, jednak zdarzają się wybuchy agresji, samookaleczania lub krzywdzenia innej osoby. W trakcie epizodu pacjent nie jest świadomy swoich czynów, nie potrafi ich ocenić ani zrozumieć.

Przyczyny parasomnii są trudne do ustalenia, ponieważ wpływ na zaburzenie snu może mieć wiele różnych czynników, zdarzają się również przypadki, że powstają one samoistnie.

Parasomnie bardzo często są wynikiem niewystarczającej ilości snu, nadmiernego zmęczenia oraz nieregularnego rytmu dobowego, na przykład zmianowej pracy, która uniemożliwia wprowadzenie stałej rutyny.

Nie bez znaczenia jest również przewlekły stres, picie alkoholu i zażywanie substancji psychoaktywnych. Objawy parasomnii mogą wystąpić też w przebiegu infekcji, na skutek zaburzeń hormonalnych czy stosowania leków nasennych.

Czynniki, które sprzyjają tej dysfunkcji to również nieprawidłowości powstające między fazami snu NREM i REM, nagłe wybudzanie ze snu głębokiego, nieregularny tryb życia i brak higieny snu.

Leczenie parasomnii opiera się przede wszystkim na wprowadzeniu zdrowego trybu życiu i zbilansowanej diety, obfitującej w świeże owoce i warzywa. Dużą poprawę może przynieść wydłużenie czasu przeznaczonego na sen oraz krótkie drzemki w ciągu dnia.

W przypadku nadmiernego stresu warto stosować techniki relaksacyjne i wdrożyć regularną aktywność fizyczną najlepiej na świeżym powietrzu. Pozytywne efekty może przynieść też zadbanie o przestrzeń do spania, wymiana poduszki lub kołdry, kupienie zaciemniających zasłon lub założenie rolet.

W przypadku parasomnii, które mogą być niebezpieczne dla śpiącego, należy zabezpieczyć okna przed otwarciem i schować wszystkie przedmioty, które mogą skutkować zranieniem.

Pojawiające się od czasu do czasu zaburzenia snu nie wymagają leczenia farmakologicznego, te powtarzające się regularnie są wskazaniem do wizyty u lekarza w celu dobrania odpowiednich leków, na przykład antydepresantów.

Źródła

1. Jarema M. Psychiatria w praktyce, Medical Education, Warszawa 2011, ISBN 978-83-62510-06-1
2. Bilikiewicz A. Psychiatria. Podręcznik dla studentów medycyny, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2003, ISBN 83-200-2776-4
3. Szelenberger W. Bezsenność, Via Medica, Gdańsk 2007, ISBN 83-60072-61-5
4. Prusiński A. Bezsenność i inne zaburzenia snu, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007, ISBN 83-200-3434-9