Czym są szczepionki? Rodzaje i działanie szczepionek
Szczepionki są uznawane w świecie nauki za jedno z największych odkryć w dziejach medycyny. Trudno oszacować ile istnień ludzkich zdołały uratować bądź uchroniły od poważnych problemów zdrowotnych, ale z pewnością liczba ta niejednego przyprawiłaby o zawrót głowy. Czym właściwie są szczepionki i na czym polega ich działanie?
1. Osiągnięcia szczepionek
W czasie rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych ginęło więcej osób niż w czasach wojny. Zastosowanie szczepionek pozwoliło wyeliminować ospę prawdziwą oraz znacznie ograniczyć występowanie nagminnego porażenia dziecięcego, tężca i krztuśca.
2. Odporność organizmu
Odporność organizmu jest to jego zdolność do czynnej i biernej ochrony organizmu przed patogenami. Dzięki osiągnięciom nauki istnieją metody wspomagające obronę organizmu – uodpornienie bierne lub czynne.
2.1. Odporność bierna
Odporność bierna polega na podaniu człowiekowi gotowych przeciwciał pochodzenia ludzkiego lub zwierzęcego, dzięki czemu następuje bardzo szybkie, wręcz natychmiastowe podniesienie odporności. Metoda ta wiąże się jednak z możliwością wystąpienia objawów uczuleniowych ze wstrząsem anafilaktycznym włącznie, a uzyskane efekty utrzymują się maksymalnie przez kilka tygodni. W uodpornieniu biernym stosuje się: surowice odpornościowe, immunoglobuliny oraz antytoksyny.
2.2. Odporność czynna
Odporność czynna, która jest osiągana właśnie dzięki szczepionkom, polega na podaniu człowiekowi zawierającego antygen patogennego drobnoustroju, który wywołuje produkcję swoistych przeciwciał i pozostawia w pamięci immunologicznej ślad, co pozawala na szybką produkcję przeciwciał w przypadku ponownego zetknięcia z drobnoustrojem.
Czyli jest to, dlatego uodpornienie czynne, ponieważ nie podajemy już gotowych przeciwciał, ale mobilizujemy organizm, by sam je produkował. Następną różnicą jest to, że po uodpornieniu czynnym odpowiedź utrzymuje się przez długi czas, który można przedłużyć podając dawki przypominające szczepionki.
3. Działanie szczepionki
Antygenem mogą być żywe patogeny o osłabionej zjadliwości (atenuowane), zabite drobnoustroje chorobotwórcze lub fragmenty ich struktury, czy też metabolity. Wprowadza się je do organizmu różnymi drogami – pozajelitową (zastrzyki), doustnie lub też donosowo. Dzięki temu postępowaniu dochodzi do pobudzenia układu odpornościowego i wzrasta odporność humoralna lub komórkowa (w zależności od rodzaju szczepionki).
Całe to działanie ma na celu powstanie swoistej odporności przeciwko chorobie zakaźnej, mówiąc ogólniej: w razie kontaktu z patogenem, przeciwko któremu było szczepienie, układ immunologiczny natychmiast rozpoznaje, że to wróg i ma już opracowany wzór broni przeciwko niemu (przeciwciała). Odporność czynna nie jest natychmiastowa, ponieważ zwykle musi minąć pewien czas, zanim organizm wytworzy odpowiedni poziom przeciwciał, który będzie zabezpieczał przed zakażeniem lub spowoduje, że przebiegnie ono łagodniej.
3.1. Szczepionki żywe
Szczepionki żywe, jak sugeruje nazwa, zawierają żywe drobnoustroje, jednak są to szczepy atenuowane, czyli osłabione, o znacznie obniżonej zdolności do wywoływania chorób. Najbardziej znanym przykładem w praktyce klinicznej jest preparat BCG (szczepionka przeciw gruźlicy), a z preparatów wirusowych to szczepionka przeciw poliomyelitis wg Sabina, przeciw odrze, śwince, różyczce.
3.2. Szczepionki zabite
Szczepionki zabite produkuje się je z wysoko immunogennych szczepów, które są inaktywowane („zabijane”) za pomocą ciepła, promieniowania lub czynników chemicznych (formaldehyd, fenol). Do szczepionek zabitych bakteryjnych zaliczamy: przeciw krztuścowi, durowi brzusznemu, cholerze, natomiast do wirusowych – przeciw wściekliźnie i poliomyelitis wg Salka.
3.3. Szczepionki z przetworzonych metabolitów
Szczepionki zawierające przetworzone metabolity drobnoustrojów są to anatoksyny (toksoidy). Podawane metabolity są bezpieczne, ponieważ poddawane są działaniu odtoksycznienia, ale zachowują przy tym bardzo dobre właściwości antygenowe. Takie szczepionki to np.: anatoksyna przeciwtężcowa, przeciwbłonicza.Szczepionki są podawane różnymi drogami, ale same też są w różnych postaciach: płynne, suche (w postaci proszku) oraz wysuszone, liofilizowane.
3.4. Szczepionki monowalentne
Szczepienia monowalentne zawierają jeden rodzaj drobnoustroju lub antygenu uodparniającego przeciw jednej chorobie, natomiast poliwalentne (skojarzone) zawierają więcej niż jeden antygen z tego samego lub innego drobnoustroju i uodparniają jednocześnie przeciw kilku chorobom.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.