Krztusiec - objawy, powikłania, leczenie i profilaktyka
Krztusiec (inaczej koklusz) to ostra choroba zakaźna dróg oddechowych, wywołana przez Gram-ujemną bakterię o nazwie Bordatella pertusis. Krztusiec u dzieci pojawia się najczęściej w wieku 0-4 lat. Do zakażenia dochodzi na drodze kropelkowej podczas kontaktu z osobą chorą. Choroba pojawia się po około 3-14 dniach od zarażenia bakterią. Jakie są objawy krztuśca? Jak wygląda leczenie krztuśca? Jakie są powikłania po chorobie?
1. Co to jest krztusiec?
Krztusiec jest chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterię Bordatella pertussis. To bardzo niebezpieczna bakteria, która wydziela toksynę krztuścową powodującą leukocytozę z limfocytozą. Toksyna działa hamująco na makrofagi i limfocyty, które podążają do ognisk zapalnych. Sprawia to, że bakterie mogą bez trudu przylegać do nabłonka znajdującego się w drogach oddechowych.
Bakterie, które przedostaną się do dróg oddechowych pacjenta, powodują martwicę nabłonka tchawicy i oskrzeli. Skutkiem choroby jest również zaburzone wydzielanie śluzu, który w przebiegu choroby staje się charakterystycznie gęsty.
Na krztusiec narażone są zwłaszcza dzieci od pierwszych dni życia do ukończenia 4 lat. Choroba jest szczególnie niebezpieczna dla noworodków i niemowląt, ponieważ nie nabywają one biernej odporności przeciw krztuścowi od matki. Krztuścem zarazić się można drogą kropelkową, przebywając w pomieszczeniu z chorą osobą, która kicha, kaszle, a także mówi. Człowiek to jedyny gospodarz pałeczek krztuśca.
Okres wylęgania krztuśca jest zróżnicowany i może wynosić od 3 dni do nawet dwóch tygodni. Największa zaraźliwość krztuśca występuje przez okres nieżytowy oraz do 3 tygodni trwania napadowego kaszlu. Czas ten skraca się po podaniu antybiotyku.
W przypadku krztuśca objawem charakterystycznym są napady duszącego kaszlu, głównie w nocy. Przebycie krztuśca daje długotrwałą odporność, ale nie wyklucza ponownego zachorowania. Obecnie, ze względu na stosowane szczepienia ochronne, krztusiec występuje bardzo rzadko.
2. Przebieg i objawy krztuśca
Przebieg krztuśca można podzielić na trzy okresy. Każdy z nich daje różne związane z krztuścem objawy. W pierwszym okresie choroby, trwającym około 7-14 dni, pojawiają się objawy krztuśca przypominające zwykłe przeziębienie. Do najbardziej typowych objawów krztuścia należą:
- nieżyt nosa – katar i kichanie,
- nieżyt gardła – zaczerwienienie, niewielki ból, niewielki suchy kaszel, stopniowo narastający,
- zaczerwienienie spojówek,
- stan podgorączkowy,
- osłabienie.
Podczas pierwszego okresu koklusz jest najbardziej zaraźliwy. Drugi okres choroby trwa od 2 do 4 tygodni, a nawet dłużej. Wówczas objawy krztuśca to:
- narastanie charakterystycznego, napadowego kaszlu ze świszczącymi wdechami (kaszel zazwyczaj pojawia się w nocy, budząc dziecko ze snu, towarzyszą mu duszność, bezdechy i wykrztuszanie lepkiej, śluzowej wydzieliny; starsze dzieci próbują powstrzymywać uciążliwy napad kaszlu, czemu towarzyszy zaczerwienienie twarzy, łzawienie oczu; u niemowląt pojawia się zaś nieregularny oddech i charakterystyczne ''zanoszenie się'', które przypomina pianie koguta);
- wymioty, które zazwyczaj kończą napad kaszlu;
- wybroczyny i obrzęki na twarzy i na spojówkach oraz krwawienia z nosa spowodowane nadmiernym wysiłkiem towarzyszącym napadom kaszlu.
W okresie fazy napadowej kaszel może trwać 10 tygodni. Trzeci okres choroby jest okresem stopniowego zdrowienia. Wówczas głównym objawem krztuśca jest mniejsza siła i częstość ataków kaszlu powoli się zmniejszają. Zdrowienie trwa najczęściej ok. 2 tygodni, może jednak przedłużać się nawet do roku. W okresie zdrowienia pacjentowi może doskwierać charakterystyczne pokasływanie, które zazwyczaj utrzymuje się przez kilka kolejnych tygodni.
Jakie są objawy krztuśca u dorosłych? Zazwyczaj, przebieg krztuśca u dorosłych ma dwie fazy - początkowy okres nieżytowy, charakteryzujący się lekką gorączką i kaszlem, który z biegiem czasu staje się napadowy. Następnie, mniej więcej po 4-6 tygodniach, rozpoczyna się faza napadowego kaszlu, podczas której pacjent wykrztusza gęstą, lepką wydzielinę. Napady kaszlu są często męczące, mogą towarzyszyć im obrzęk i sinica twarzy. Faza rekonwalescencji może trwać nawet kilka miesięcy.
3. Odporność po przebyciu krztuśca
Po przebyciu krztuśca otrzymujemy długotrwałą odporność na tę chorobę. Nie jest ona jednak dana raz na zawsze. Po kilku latach można zachorować ponownie. Typowe objawy, które mogą wskazywać na krztusiec, można zaobserwować również u osób dorosłych.
Choroba rozprzestrzenia się za pośrednictwem drogi kropelkowej. W przypadku osób dorosłych, niezbędne jest stosowanie antybiotyków. W niektórych sytuacjach lekarz może zalecić dożylne podawanie antybiotyku.
4. Diagnostyka choroby
Krztusiec na początku daje objawy grypopodobne, które mogą utrudnić prawidłową diagnostykę. Podejrzenie krztuśca nasuwa się, gdy pacjent skarży się na utrzymujący się ponad trzy tygodnie kaszel, a wcześniej miał kontakt z osobą chorą na krztusiec. Diagnozę stawia się w oparciu o badania serologiczne i mikrobiologiczne.
Osoby chorujące na krztusiec mają wysoką leukocytozę (20000-30000/µl) z dużą przewagą limfocytów. Objaw ten nie rozstrzyga jednoznacznie o diagnozie, jednak jest jednym z etapów diagnostyki.
Kolejnym badaniem jest pobranie materiału do badań. Zwykle pobiera się wymaz z gardła lub z nosa i wykonuje posiew, mający na celu ustalenie, czy w próbce znajdowały się bakterie odpowiedzialne za powstawanie krztuśca.
Badanie serologiczne wykonuje się w celu ujawnienia przeciwciał, które są skierowane przeciw toksynie krztuścowej, która występuje w surowicy. Aby określić poziom przeciwciał wykonuje się test ELISA. To badanie pozwala wykryć przeciwciała przeciwkrztuścowe klasy IgG.
Dodatni wynik takiego testu na krztusiec oprócz tego, że wskazuje na chorobę, może też świadczyć o tym, że pacjent dawno przebył zakażenie lub, że jest zaszczepiony przeciw krztuścowi. Każdorazowe zdiagnozowanie krztuśca musi być zgłoszone przez lekarza do stacji sanitarno-epidemiologicznej.
5. Leczenie krztuśca
Krztusiec może wywołać wiele zmian w organizmie. Zaliczamy do nich zmiany martwicze w obrębie błony śluzowej tchawicy, oskrzeli i krtani. Wydzielana przez bakterie toksyna prowadzi do zmian w drogach oddechowych i w tkance mózgowej. Dlatego nie należy bagatelizować trwającego tygodniami kaszlu. W jaki sposób leczy się tę chorobę?
Leczenie krztuśca polega na podawaniu antybiotyków (najczęściej makrolidów lub ampicyliny). W przypadku niemowląt leczenie krztuśca, ze względu na możliwość wystąpienia powikłań, powinno odbywać się w szpitalu. W leczeniu krztuśca stosuje się też leki łagodzące objawy.
Niezwykle ważne jest, by osoba zakażona krztuścem dużo odpoczywała. Zalecane jest picie dużej ilości wody mineralnej, a także stosowanie dobrze zbilansowanej diety - lekkostrwanej i bogatej we wszystkie niezbędne witaminy i minerały.
Napady kaszlu można zmniejszać, często wietrząc pokój, w którym przebywa dziecko oraz zapewniając maluchowi spokój. Ważne jest też, by rodzice nie popadali w panikę w czasie napadu kaszlu, gdyż zdenerwowanie udziela się dziecku, co jeszcze bardziej nasila kaszel i duszność.
W zapobieganiu rozwojowi krztuśca dużą rolę odgrywają obowiązkowe szczepienia ochronne. Zgodnie z kalendarzem szczepień pierwszą dawkę szczepionki przeciwko krztuścowi podaje się dziecku w 2 miesiącu życia, a następne dwie co 6 tygodni od pierwszej dawki (czyli na przełomie 3/4 i 5/6 miesiąca życia). W 6 roku życia dziecka podaje się dawkę przypominającą szczepionki.
Krztusiec u dorosłych jest zazwyczaj źle diagnozowany i leczony. Bardzo często zdarza się, że jest mylony z astmą, alergią, a nawet rakiem płuc. Nieleczony krztusiec u dorosłych jest również groźny i daje takie same powikłania jak u dzieci.
Pacjenci, u których występują ciężkie napady kaszlu, powinni być hospitalizowani. Niejednokrotnie wymagają oni terapii tlenowej, a także zastosowania wentylacji mechanicznej.
6. Powikłania
Krztusiec jest chorobą, która niestety daje różne powikłania. Najczęściej pojawiają się one w drugim okresie choroby. W przebiegu krztuśca mogą wystąpić:
- zapalenie płuc – jest to najczęstsze powikłanie o ciężkim przebiegu, może prowadzić do rozwoju ropnia płuc (na nałożenie się zapalenia płuc i na przebieg krztuśca mogą wskazywać osłabienie napadów kaszlu i wystąpienie wysokiej gorączki);
- rozedma płuc
- zapalenie ucha środkowego;
- zapalenie mózgu;
W przypadku niemowląt, może dojść do następujących powikłań takich jak: omdlenia, bezdechy, obrzęki, złamania żeber wskutek uporczywego kaszlu, nietrzymania moczu.
Najbardziej niebezpiecznym powikłaniem w przypadku dzieci jest encefalopatia krztuścowa, która prowadzi do uszkodzenia mózgu dziecka. Powikłaniu temu towarzyszą drgawki, uszkodzenie nerwów czaszkowych, zaburzenia świadomości. Skutkiem tej sytuacji może być także zaburzenie rozwoju psychofizycznego dziecka.
7. Obowiązkowe szczepienie przeciw krztuścowi
W Polsce obowiązkowe szczepienie przeciw krztuścowi obowiązuje od 1960 roku. Dzieci są szczepione szczepionką skojarzoną przeciwko tężcowi, błonicy i krztuścowi. Szczepienie odbywa się w 1 i 2 roku życia dziecka. Obowiązkowe szczepienie sprawiło, że zachorowania na krztusiec bardzo się zmniejszyły.
Odporność poszczepienna przeciw krztuścowi zanika po ok. 12 latach od szczepienia. Sprawia to, że na krztusiec coraz częściej chorują osoby w wieku szkolnym oraz dorośli, którzy utracili odporność poszczepienną. Na szczęście przebieg krztuśca u osób dorosłych zazwyczaj jest łagodny i przyjmuje formę nietypowego zapalenia oskrzeli.
W zmodyfikowanym kalendarzu szczepień zaleca się przyjmowanie dawek przypominających w 6, 14 i 19 roku życia. Tu również podaje się szczepionkę skojarzoną.
W polskim kalendarzu szczepień obowiązkowych znajduje się bezpłatna szczepionka ochronna. Jest to szczepionka pełnokomórkowa, która zawiera całe, inaktywowane pałeczki krztuśca oraz anatoksyną błoniczą i tężcową. Szczepionka ta ma dużo antygenów bakteryjnych, które mogą powodować różnego rodzaju odczyny poszczepienne.
Na rynku dostępna jest również bardziej nowoczesna szczepionka skojarzona przeciw krztuścowi, błonicy i tężcowi. Jest to szczepionka bezkomórkowa, czyli acelularna. Nie zawiera całych, nieaktywnych pałeczek krztuśca, ale tylko niektóre składniki bakterii. To sprawia, że ryzyko wystąpienia niepożądanych odczynów poszczepiennych jest dużo mniejsze. Niestety ta nowoczesna szczepionka nie jest refundowana przez NFZ i rodzice muszą sami za nią zapłacić. Cena takiej szczepionki to ok. 130 zł.
Dodatkowe szczepienie powinny szczególnie rozważyć panie planujące ciążę lub już oczekujące dziecka. Szczepienie na krztusiec w ciąży najlepiej przyjąć między 16 a 36 tygodniem ciąży. Szczepionka stymuluje system odpornościowy do produkcji przeciwciał, które zwalczają bakterie krztuśca. Te przeciwciała są przekazywane do płodu i zapewniają mu ochronę przez pierwsze miesiące życia.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.