Trwa ładowanie...

Układ immunologiczny - jak działa, funkcje, rodzaje odporności, wzmocnienie układu odpornościowego

 Paula Jakubasik
27.09.2023 14:57
Układ immunologiczny zapobiega wnikaniu bakterii, wirusów, pasożytów i grzybów do organizmu.
Układ immunologiczny zapobiega wnikaniu bakterii, wirusów, pasożytów i grzybów do organizmu. (Adobe Stock)

Układ immunologiczny (układ odpornościowy) chroni organizm przed bakteriami, wirusami, grzybami i pasożytami, a jeżeli wnikną do ustroju, podejmuje z nimi walkę. Osłabiony system immunologiczny skutkuje częstszymi infekcjami i ich cięższym przebiegiem, natomiast jego nadreaktywność prowadzi do rozwoju chorób autoimmunologicznych i alergii. Co tworzy układ odpornościowy? Jak wygląda budowa układu odpornościowego? Jakie są funkcje układu odpornościowego?

spis treści

1. Układ immunologiczny - co to jest?

Układ immunologiczny człowieka to układ złożony ze specjalnych komórek, białek, tkanek oraz organów. Odpowiada za odporność immunologiczną organizmu, czyli jego ochronę przed wszelkimi niebezpiecznymi substancjami i zarazkami, które mogą wywołać infekcję.

Wtargnięcie do organizmu szkodliwych drobnoustrojów aktywuje odpowiedź układu immunologicznego, dzięki czemu możliwa jest ich szybka eliminacja. Niestety, jak każdy inny układ lub organ, system immunologiczny również jest narażony na różnego rodzaju schorzenia, które mogą osłabić jego funkcje.

2. Układ immunologiczny - jak działa?

Zobacz film: "Choroby serca najczęstszą przyczyną zgonów Polaków"

Układ immunologiczny to niezwykle precyzyjny mechanizm obronny organizmu, który jest w stanie rozpoznać obce czynniki, takie jak bakterie, wirusy, grzyby i inne patogeny, które mogą spowodować chorobę.

Próbuje powstrzymać je przed przedostaniem się do ustroju, a gdy się to nie uda, rozpoczyna natychmiastowe działanie w celu pozbycia się drobnoustrojów.

Między innymi produkuje komórki układu odpornościowego - limfocyty T i B, które rozpoznają patogeny i je niszczą. Po zakończeniu infekcji układ immunologiczny zapamiętuje, z jakimi patogenami miał styczność i w przypadku ponownego ataku jego odpowiedź będzie szybsza i bardziej skuteczna.

3. Układ immunologiczny - rodzaje odporności

Wyróżniamy dwa główne rodzaje odporności organizmu. Odporność nieswoista (odporność wrodzona) jest uwarunkowana genetycznie, a jej mechanizmy działania są mniej precyzyjne.

Głównym celem tej formy obrony jest zapobieganie przedostawaniu się bakterii, wirusów i innych patogenów do organizmu. W przypadku przeniknięcia drobnoustrojów zadaniem odporności jest ich jak najszybsze unieszkodliwienie, zanim spowodują szkody w organizmie.

Odporność nieswoista obejmuje elementy takie jak skóra oraz błony śluzowe układu oddechowego i pokarmowego. Charakterystyczne objawy reakcji organizmu to biegunka, wymioty czy gorączka. Czas reakcji odporności nieswoistej wynosi zazwyczaj od kilku minut do kilku godzin.

Odporność swoista (odporność nabyta) stanowi kolejną linię obrony, która staje się aktywna, gdy odporność nieswoista nie jest w stanie powstrzymać infekcji. Wtedy układ odpornościowy rozpoczyna produkcję komórek wyspecjalizowanych w niszczeniu intruzów. Należą do nich monocyty(powstające w szpiku kostnym), limfocyty T (w grasicy) oraz limfocyty B (w szpiku kostnym, śledzionie i w węzłach chłonnych).

Odporność swoista rozwija się w wyniku przebytych chorób. Układ odpornościowy zapamiętuje konkretne mikroorganizmy i jest w stanie zneutralizować je w przypadku ponownego ataku. Można go także wzmocnić poprzez szczepienia lub podanie gotowej surowicy zawierającej przeciwciała.

4. Jakie są główne funkcje układu immunologicznego?

Główne funkcje układu immunologicznego to:

  • ochrona przed infekcjami - poprzez wykrywanie, zwalczanie i eliminowanie patogenów, takich jak bakterie, wirusy, grzyby i pasożyty, układ immunologiczny chroni organizm przed chorobami,
  • tworzenie pamięci immunologicznej - po przejściu infekcji lub szczepieniu układ immunologiczny jest w stanie zapamiętać patogeny, z którymi się zetknął, pozwala to na szybszą i bardziej skuteczną odpowiedź immunologiczną w przypadku ponownego ataku,
  • regulacja reakcji immunologicznych - układ odpornościowy jest w stanie kontrolować intensywność i kierunek odpowiedzi immunologicznej, zapobiega to nadmiernym reakcjom, gdzie własne komórki i tkanki byłyby atakowane przez układ odpornościowy,
  • usuwanie uszkodzonych komórek - układ immunologiczny jest także zaangażowany w eliminację komórek, które uległy uszkodzeniu lub stały się nowotworowe,
  • zapewnienie homeostazy - układ odpornościowy przyczynia się do utrzymania homeostazy organizmu poprzez eliminowanie czynników zakłócających równowagę wewnętrzną, takich jak infekcje czy substancje toksyczne,
  • wspomaganie procesu gojenia - układ immunologiczny odgrywa istotną rolę w procesie gojenia się ran i uszkodzonych tkanek poprzez eliminację infekcji i stymulację procesów naprawczych.

5. Jakie są podstawowe komórki układu immunologicznego?

Układ immunologiczny składa się z wielu różnych typów komórek, które współpracują ze sobą, aby zapewnić ochronę organizmu przed infekcjami i innymi zagrożeniami. Elementy wchodzące w skład układu odpornościowego (budowa układu immunologicznego) to:

  • limfocyty T - uczestniczą w reakcjach immunologicznych, niszczą zainfekowane komórki organizmu, pomagają aktywować inne komórki odpornościowe i kontrolują reakcje immunologiczne organizmu,
  • limfocyty B - są odpowiedzialne za produkcję przeciwciał zdolnych do neutralizacji patogenów,
  • monocyty - krążą w krwiobiegu, a w razie potrzeby przemieszczają się do tkanek, gdzie pochłaniają i trawią obce czynniki, takie jak bakterie czy martwe komórki,
  • granulocyty (neutrofile, eozynofile, bazofile) - neutrofile są najliczniejszymi granulocytami i odgrywają kluczową rolę w zwalczaniu bakterii, eozynofile są zaangażowane w reakcje alergiczne i obronę przed pasożytami, natomiast bazofile uczestniczą w reakcjach alergicznych i regulacji odpowiedzi immunologicznej,
  • komórki NK - są komórkami cytotoksycznymi, które niszczą zainfekowane, uszkodzone lub nowotworowe komórki,
  • tkanki chłonne (węzły chłonne, śledziona, migdałki) - tworzą układ odpornościowy, pełnią kluczową funkcję w filtracji i eliminacji patogenów,
  • komórki dendrytyczne - są kluczowe dla aktywacji odpowiedzi immunologicznej organizmu.

6. Co to jest odpowiedź immunologiczna?

Ciało obce, które dostaje się do organizmu, zawiera antygen. W momencie jego wtargnięcia do ustroju, komórki układu immunologicznego pracują razem, aby ten antygen rozpoznać i odpowiednio na niego zareagować.

W wyniku tego dochodzi do aktywacji limfocytów B, które rozpoczynają produkcję przeciwciał, czyli specjalnych białek skierowanych na specyficzny antygen. Jeśli leukocyty zapamiętają, z jakimi patogenami miały styczność będą produkować odpowiednie przeciwciała za każdym razem, gdy ten konkretny antygen dostanie się do organizmu.

Jednak unieszkodliwienie groźnych drobnoustrojów nie byłoby możliwe bez limfocytów T, które atakują czynniki obce, oznaczone przeciwciałami. Dodatkowo sygnalizują innym komórkom układu odpornościowego, aby wyeliminowały wskazane drobnoustroje.

7. Jakie są różnice między odpornością nabytą a wrodzoną?

Oba typy odpowiedzi immunologicznej (swoista i nieswoista) są ważne dla skutecznej obrony organizmu przed infekcjami. Odporność wrodzona nie rozpoznaje patogenów na poziomie szczegółowej specyfiki, ale działa natychmiast, zapobiegając szybkiemu rozprzestrzenianiu się drobnoustrojów. Jest pierwszą linią obrony przed infekcją, ale nie ma pamięci immunologicznej, pozwalającej na dostosowanie reakcji do rodzaju patogenów.

Natomiast odporność nabyta (swoista) dostosowuje się do konkretnej sytuacji, by w jak najlepszy sposób pozbyć się bakterii, wirusów czy grzybów. Po zakończeniu choroby pamięta również, z jakimi patogenami miał styczność i zareaguje znacznie szybciej w przypadku ponownego zachorowania.

8. Co to są przeciwciała i jak działają?

Przeciwciała, znane również jako immunoglobuliny, są białkami produkowanymi przez układ odpornościowy w odpowiedzi na obecność obcych substancji (antygenów), czyli wirusów, bakterii, grzybów, pasożytów, toksyn lub alergenów.

Działanie przeciwciał polega na tym, że rozpoznają one potencjalnie szkodliwe cząsteczki i wiążą się z nimi, aby uniemożliwić im wykonywanie swoich funkcji.

Immunoglobuliny mogą na przykład spowodować sklejenie się antygenów w grupy, co ułatwia fagocytozę, czyli pochłanianie tych grup przez komórki odpornościowe w organizmie.

Przeciwciała mogą również oznaczać antygeny, co ułatwia komórkom fagocytarnym (np. makrofagom) rozpoznanie i pochłonięcie tych komórek.

Przeciwciała są kluczowym elementem odpowiedzi immunologicznej organizmu i odgrywają istotną rolę w jego zdolności do zwalczania infekcji. Istnieje wiele różnych klas immunoglobulin, które różnią się strukturą i funkcją, co pozwala organizmowi na skuteczne radzenie sobie z różnymi rodzajami chorób.

9. Jakie są najważniejsze narządy limfatyczne w organizmie i jakie pełnią funkcje?

Narządy limfatyczne są integralną częścią układu limfatycznego, która pomaga organizmowi w obronie przed infekcjami, usuwaniu toksyn oraz utrzymaniu równowagi płynów ustrojowych. Elementy układu odpornościowego (narządy układu odpornościowego) to:

Węzły chłonne to struktury rozsiane wzdłuż sieci naczyń limfatycznych w całym ciele. Pełnią one funkcję filtracji limfy, która zawiera białka, komórki krwi i inne substancje. Węzły zawierają też komórki odpornościowe, takie jak limfocyty, które zwalczają antygeny.

Śledziona to narząd limfatyczny położony po lewej stronie jamy brzusznej. Pełni ona kilka funkcji, filtruje krew, usuwa starzejące się lub uszkodzone krwinki czerwone oraz magazynuje limfocyty i płytki krwi. Śledziona jest również ważna w odpowiedzi immunologicznej, ponieważ może reagować na patogeny, wydzielając przeciwciała.

Grasica znajdująca się w okolicy klatki piersiowej, jest narządem limfatycznym odpowiedzialnym za wytwarzanie i dojrzewanie komórek T, niezbędnych dla prawidłowej reakcji immunologicznej organizmu.

Migdałki pełnią funkcję w ochronie organizmu przed infekcjami, ponieważ pomagają wychwycić i zwalczać patogeny, które mogą dostawać się do organizmu przez drogi oddechowe lub układ pokarmowy.

10. Jakie są choroby autoimmunologiczne i dlaczego układ immunologiczny atakuje własne komórki organizmu?

Do chorób autoimmunologicznych należą:

Atakowanie własnych komórek organizmu przez układ immunologiczny jest wynikiem zaburzeń i określane jest mianem autoimmunizacji. W zdrowym organizmie układ odpornościowy jest w stanie rozróżniać własne komórki od obcych.

Jednak w wyniku różnych czynników, takich jak genetyka, infekcje lub czynniki środowiskowe, mechanizmy kontrolujące tolerancję immunologiczną mogą ulec zaburzeniu. W rezultacie układ immunologiczny może zacząć mylnie identyfikować własne komórki jako obce i atakować je.

11. Co to jest szczepienie i w jaki sposób wpływa na układ immunologiczny?

Szczepienie to procedura medyczna, która polega na wprowadzeniu osłabionego bądź zabitego patogenu lub jego fragmentu do organizmu w celu wywołania reakcji immunologicznej. Głównym celem szczepienia jest stymulacja układu immunologicznego do produkcji przeciwciał i rozwinięcia pamięci immunologicznej, bez konieczności przejścia pełnej choroby. Dzięki temu układ odpornościowy jest przygotowany do skutecznego zwalczania infekcji w przyszłości.

Rekomendowane przez naszych ekspertów

Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.

Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze