Badania mikrobiologiczne (posiew) - na czym polegają, rodzaje, wskazania

Badania mikrobiologiczne odgrywają ważną rolę w diagnostyce wielu chorób zakaźnych. Dzięki nim można wykryć chorobotwórcze patogeny w materiale klinicznym. Antybiogram pozwala na przykład oznaczyć wrażliwość szkodliwych bakterii na antybiotyki.

1. Co to są badania mikrobiologiczne?

Badania mikrobiologiczne są to badania służące wykrywaniu różnego rodzaju chorobotwórczych drobnoustrojów (bakterii, wirusów i grzybów) w ludzkim organizmie. Wykonuje się je w celu stwierdzenia, jaki patogen spowodował w organizmie daną infekcję, a ponadto w przypadku bakterii dodatkowo określa się ich wrażliwość na antybiotyki (tak zwany antybiogram. Pacjenci najczęściej wykonują:

• badania bakteriologiczne (badania na obecność bakterii w organizmie),
• badania mykologiczne (w kierunku grzybów np. drożdżaków lub grzybów pleśniowych).

1.1. Badania mikrobiologiczne – rodzaje

Zobacz film: "#dziejesienazywo: Czy warto wykonywać badania profilaktyczne?"

Diagności laboratoryjni w codziennej pracy mają do czynienia z następującymi rodzajami badań mikrobiologicznych:

• ocena mikroskopowa,
• posiew mikrobiologiczny np. posiew krwi w kierunku grzybów lub bakterii, posiew kału w kierunku grzybów, posiew w kierunku grzybów z moczu, posiew na bakterie tlenowe i beztlenowe wykonywany w diagnostyce stanów zapalnych,
• antybiogram – umożliwia on dobranie odpowiedniego antybiotyku do patogenu wywołującego infekcję. Przykładem może być antybiogram z krwi lub antybiogram z moczu. Jeżeli lekarz nie skieruje pacjenta na antybiogram w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia, pacjent ma możliwość wykonać badania prywatnie. Cena antybiogramu wynosi 50-70 złotych,
• mykogram – dzięki temu badaniu można oznaczyć wrażliwość grzybów na określone leki przeciwgrzybicze,
• badanie serologiczne - umożliwia zweryfikować oraz określić w sposób jakościowy i ilościowy nieznane antygeny w surowicy krwi u pacjenta.

  2. Rodzaj próbek pobieranych do badań mikrobiologicznych

W zależności od rodzaju infekcji materiałem mikrobiologicznym do badania może być:

• wymaz z gardła i z nosa,
• wymaz z pochwy,
• wymaz z odbytu,
• wymaz z uszu,
• wymaz z worków spojówkowych oczu,
• wymaz z oskrzeli lub płuc,
• wymaz z cewki moczowej,
• wymaz z rany, wymaz ze skóry.

Badanym materiałem mogą być zatem płyny ustrojowe, jak krew, mocz czy płyn mózgowo-rdzeniowy. Dodatkowo możliwe jest pobranie do badań plwociny, nasienia, żółci, kału, ropy, fragmentów tkanek czy wycinka narządów wewnętrznych.

3. Jak przebiegają badania mikrobiologiczne?

Uzyskany od pacjenta materiał wysiewa się (wykonuje posiew) na specjalne pożywki (podłoża wzbogacone w substancje niezbędne do rozmnażania bakterii lub grzybów) i obserwuje się wzrost kolonii.

W zależności od rodzaju drobnoustrojów obserwacja wzrostu może trwać różnie długi czas, zwykle od 12 do nawet 96 godzin. Po tym czasie na podstawie wyglądu kolonii bakteryjnych lub grzybiczych określa się, z jakim drobnoustrojem mamy do czynienia.

Co więcej, do uzyskanego posiewu bakterii dodaje się krążki antybiotykowe w celu określenia wrażliwości wyhodowanych drobnoustrojów na antybiotyki.

Przygotowanie do badania mikrobiologicznego polega jedynie na tym, że w przypadku wymazów z gardła pacjent powinien zgłosić się na czczo lub kilka godzin po posiłku i nie bezpośrednio po toalecie jamy ustnej.

W przypadku pobierania wymazu z miejsc intymnych nie należy bezpośrednio przed badaniem używać środków odkażających do higieny tych miejsc. Jeśli chodzi o kał oraz mocz, pacjent pobiera próbki sam rano na czczo do specjalnego plastykowego pojemniczka, a w przypadku niemowlaka ‒ do woreczka.

4. Zastosowania badań mikrobiologicznych w medycynie

Badania mikrobiologiczne pozwalają identyfikować patogeny, takie jak bakterie, wirusy, grzyby i pasożyty, odpowiedzialne za różnego rodzaju choroby zakaźne. Dzięki tym badaniom możliwa jest skuteczna diagnostyka i leczenie pacjentów.

Oprócz tego, badania na obecność bakterii w organizmie są niezwykle potrzebne do tego, by określić wrażliwość drobnoustrojów na antybiotyki. Pozwala to na dobranie odpowiednich leków i uniknięcie lekooporności bakterii na środki lecznicze.

W czasie pandemii czy epidemii badania mikrobiologiczne umożliwiają identyfikację patogenu oraz śledzenie jego rozprzestrzeniania się, co jest kluczowe dla podjęcia odpowiednich działań zaradczych.

Warto pamiętać również o tym, że mikrobiologiczne badania żywności i wody pomagają monitorować obecność patogenów, co jest kluczowe dla zapewnienia bezpieczeństwa żywności i uniknięcia zatrucia pokarmowego.

5. Wskazania do badań mikrobiologicznych

Posiew z pochwy, czyli badanie mikrobiologiczne wymazu z pochwy, jest wskazane w różnych sytuacjach. Na wykonanie tego badania decydują się zazwyczaj pacjentki borykające się z nawracającymi infekcjami pochwy np. grzybicami pochwy, bakteryjnymi zapaleniami pochwy.

Otrzymane z laboratorium mikrobiologicznego wyniki pozwalają specjalistom zidentyfikować patogeny i dostosować odpowiednią terapię. Wiele pacjentek decyduje się wykonać posiew po zaobserwowaniu u siebie takich objawów jak: nieprzyjemny zapach z okolic intymnych, upławy o nieprawidłowym wyglądzie, świąd pochwy.

Posiew moczu wykonywany jest zwykle na zlecenie lekarza. Najczęstszymi wskazaniami do wykonania tego badania są: nawracające infekcje układu moczowego, nawracające problemy takie jak ból przy oddawania moczu, pieczenie, ból podbrzusza. Specjalista może zlecić wykonanie posiewu z cewki moczowej również wtedy, gdy pacjent ma mieć wykonaną cystoskopię.

Wymaz z nosogardzieli jest nieinwazyjnym i stosunkowo prostym badaniem, które pozwala na dokładną identyfikację patogenów w gardle. To badanie mikrobiologiczne wykonuje się zwykle w celu wykrycia przyczyny przedłużających się objawów zapalenia gardła, pomimo zastosowania standardowej odpowiednich środków farmakologicznych.

Dodatkowo badanie wymazu z nosogardzieli może być ważne w przypadku podejrzenia chorób o podłożu wirusowym, takich jak grypa czy COVID-19.

Wymaz z odbytu zalecany jest w przypadku podejrzenia infekcji bakteryjnej przewodu pokarmowego. Lekarz może skierować pacjenta na to badanie, gdy podejrzewa zatrucie jadem kiełbasianym lub zakażenie czerwonką bakteryjną.

Badanie krwi na posiew jest badaniem, które umożliwia wykrycie bakterii oraz grzybów w organizmie pacjenta. Najczęstszym wskazaniem do wykonania badania krwi na obecność bakterii lub grzybów jest podejrzenie posocznicy, lub zakażenia krwi. Badanie na bakterie pozwala na potwierdzenie obecności drobnoustrojów we krwi u pacjentów z podejrzeniem zapalenia wsierdzia.

Badania serologiczne pozwalają sprawdzić, czy w surowicy krwi obecne są antygeny i przeciwciała. Przy pomocy tej metody można rozpoznać choroby o podłożu bakteryjnym, pasożytniczym, wirusowym czy grzybiczym. Lekarz zleca wykonanie tych badań, jeśli istnieje podejrzenie boreliozy lub kiły. Dodatkowo, badanie serologiczne wskazane jest w przypadku podejrzenia celiakii.

Mikrobiologiczne badanie na gronkowca nie u wszystkich pacjentów przebiega w ten sam sposób. U niektórych materiałem do badania jest krew lub plwocina, u innych z kolei pobiera się ropną wydzielinę z rany bądź płyn stawowy. Posiewy bakteryjne umożliwiają potwierdzenie lub wykluczenie nosicielstwa gronkowca złocistego.

Badanie na świerzb wykonuje się w celu potwierdzenia zakażenia świerzbowcem ludzkim. Badania mikroskopowe zeskrobin skóry przeprowadza się zazwyczaj u osób, które wykazują typowe objawy chorobowe. Posiadają grudkowate, pęcherzykowate, strupowate zmiany skórne oraz przeczosy.

Badanie krwi nie ma wartości diagnostycznej w przypadku zakażenia świerzbem.

6. Jakie są najczęstsze choroby diagnozowane za pomocą badań mikrobiologicznych?

Wśród najpopularniejszych schorzeń diagnozowanych za pomocą badań mikrobiologicznych warto wyróżnić:

• grzybicę pochwy,
• zakażenie bakteryjne pochwy,
• choroby przenoszone drogą płciową np. kiła, wirus brodawczaka ludzkiego (HPV), rzeżączka, chlamydioza, rzęsistkowica, opryszczka narządów płciowych,
• zapalenie pęcherza moczowego,
• infekcje ośrodkowego układu nerwowego, takie jak zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• bakteryjne zapalenie wsierdzia,
• posocznicę (sepsę).

7. Jakie są metody analizy mikroorganizmów w laboratorium?

W laboratoriach na całym świecie stosuje się różnorodne metody analizy mikroorganizmów. Zaawansowane techniki umożliwiają dokładną identyfikację mikroorganizmów, co ma kluczowe znaczenie w diagnostyce, badaniach środowiskowych oraz badaniach naukowych.

Badania mikroskopowe polegają na bezpośredniej obserwacji patogennych drobnoustrojów pod mikroskopem. Wykorzystuje się różne techniki barwienia, które pozwalają na uwidocznienie charakterystycznych cech morfologicznych mikroorganizmów. Ta technika pozwala na szybką identyfikację niektórych gatunków i ocenę ich ilości w próbce.

Kolejną metodą wyznaczania stężenia składu gatunkowego drobnoustrojów w próbkach są badania hodowlane. Próbki mikrobiologiczne umieszcza się na odpowiednich podłożach agarowych lub w pożywkach, a następnie inkubuje w odpowiednich warunkach.

8. Jakie są korzyści z wykonywania badań mikrobiologicznych?

Oto główne korzyści wynikające z wykonywania badań mikrobiologicznych:

• precyzyjna diagnoza – wyniki mikrobiologicznego badania pozwalają zidentyfikować określone patogeny wywołujące chorobę. Gdy lekarz ma pełny obraz tego, czy za chorobę odpowiadają wirusy, bakterie czy grzyby, może wdrożyć odpowiednią terapię,
• dobór odpowiednich środków leczniczych – posiew z antybiogramem umożliwia dobranie odpowiedniego antybiotyku do patogenu powodującego infekcję. Laboratoria mikrobiologiczne mają w swojej ofercie zarówno antybiogram z krwi, moczu, jak i plwociny. Gdy są już dostępne wyniki, pacjenci otrzymują leki, które są najbardziej efektywne przeciwko konkretnemu patogenowi, co maksymalizuje szansę na wyleczenie i minimalizuje ryzyko powikłań.
• zapobieganie oporności na leki – poprawne zidentyfikowanie bakterii i dobór odpowiednich antybiotyków pomaga uniknąć nadużywania leków, co przyczynia się do zmniejszenia ryzyka powstania oporności bakterii na określone środki farmakologiczne.
• optymalne zarządzanie chorobami zakaźnymi – w przypadku wybuchu groźnej epidemii badania mikrobiologiczne pozwalają na szybkie identyfikowanie źródła i drogi rozprzestrzeniania się infekcji.
• monitorowanie skuteczności leczenia – mikrobiologiczne badania na bakterie w organizmie pozwalają śledzić postęp choroby i ocenić, czy wdrożone leczenie środkami farmakologicznymi przynosi korzyści i efekty.

9. Jakie są przeciwwskazania do wykonywania badań mikrobiologicznych?

Przeciwwskazanie do wykonania mikrobiologicznego posiewu z pochwy stanowi miesiączka. Tego rodzaju badania nie powinno się również wykonywać w trakcie stosowania globulek dopochwowych czy maści dopochwowych.

Jeśli chodzi o posiew mikrobiologiczny nasienia, przed badaniem wskazana jest abstynencja seksualna przez 2-7 dni. Pacjent, od którego zostanie pobrany materiał do badania, powinien zachować przez określony czas abstynencję od alkoholu, narkotyków oraz innych substancji, które mogą wpłynąć na wyniki badań.

10. Czy wyniki badań mikrobiologicznych są zawsze jednoznaczne?

Nie, wyniki badań mikrobiologicznych nie zawsze są jednoznaczne. Istnieją różne czynniki, które mogą wpłynąć na wyniki i skomplikować interpretację danych. W niektórych przypadkach, szczególnie w złożonych infekcjach, w próbce mogą występować jednocześnie różne rodzaje patogenów. U osób z zakażeniami mieszanymi za rozwój infekcji odpowiadają dwa patogenne drobnoustroje np. bakterie i drożdżaki.

Czasami zdarza się również, że posiew na bakterie czy grzyby pokazuje nieznaczną liczbę chorobotwórczych drobnoustrojów. Może to utrudnić identyfikację mikroorganizmu, ponieważ próbka nie zawiera wystarczającej ilości materiału do precyzyjnych testów.

Warto zdawać sobie sprawę z jeszcze jednej ważnej rzeczy. Jak w każdym badaniu diagnostycznym, również w badaniach mikrobiologicznych takich jak wymaz z antybiogramem istnieje ryzyko ludzkich błędów, zarówno w pobraniu próbki, jak i w procesie analizy laboratoryjnej. Wszystkie te czynniki mogą wpływać na ostateczny wynik badania.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.