Kiła - zakażenie, objawy, leczenie i profilaktyka
Kiła znana jest ludzkości od czasów renesansu. Posiada bogate nazewnictwo: syfilis, choroba francuska (w Rosji „choroba polska”, we Francji „choroba angielska”), przydomek dworski, choroba sekretna, choroba hiszpańska, syf, weneria, katar kanalicowy, ospa miłosna, niemoc kurewników i cudzołożników, a także wiele innych. Pomimo upływu czasu kiła nadal jest niebezpieczna, a liczba zachorowań w ciągu ostatnich lat rośnie.
- 1. Co to jest kiła
- 2. Jak dochodzi do zakażenia kiłą
- 3. Jak przebiega zachorowanie na kiłę
- 4. Jak rozpoznać objawy kiły
- 4.1. Objawy kiły na ciele chorego
- 5. Jak zdiagnozować kiłę
- 6. Czym leczy się kiłę
- 6.1. Działania niepożądane podczas leczenia kiły
- 7. Łysienie kiłowe objawem zarażenia kiłą
- 7.1. Jakie są objawy łysienia kiłowego
- 7.2. Jak przebiega leczenie łysienia kiłowego
- 8. Jak uniknąć zachorowania na kiłę
1. Co to jest kiła
Kiła to ogólnoustrojowa choroba zakaźna, przenoszona drogą płciową. Wywołuje ją krętek blady (treponema pallidum). Nieleczona kiła charakteryzuje się przewlekłym przebiegiem z towarzyszącymi licznymi zmianami skórnymi, w niektórych przypadkach dochodzi nawet do łysienia kiłowego. Kiła zaliczana jest do chorób wenerycznych, gdyż to właśnie kontakt płciowy z chorym jest najczęstszą przyczyną zarażenia, ale możliwe jest również przekazanie choroby przez krew lub przekazanie. Im wcześniej kiła zostanie zdiagnozowana, tym większe są szanse na całkowite wyleczenie. Jeżeli jednak choroba dokona spustoszenia w organizmie, trudno będzie je odwrócić. Najszybszym sposobem na pokonanie przykrych dolegliwości jest terapia antybiotykowa, zazwyczaj stosuje się penicylinę.
Obecnie wiele osób sądzi, że kiła już nie istnieje lub zdarza się sporadycznie. Jednak w ostatnich latach ilość zakażeń na kiłę wciąż wzrasta i należy pamiętać, że przygodny stosunek to nie tylko ryzyko zakażenia wirusem HIV czy rzeżączką, lecz także kiłą.
2. Jak dochodzi do zakażenia kiłą
Czynnikiem zakaźnym wywołującym kiłę jest krętek blady (Treponema pallidum). Krętki poza organizmem ludzkim szybko giną. Są wrażliwe na wysuszenie, wysoką temperaturę oraz różne środki antyseptyczne, np. mydło.
Kiła najczęściej szerzy się drogą kontaktów płciowych. Możliwa jest także droga zakażenia kiłą od matki na płód (zakażenie wertykalne – kobieta, która dowiedziała się, że jest w ciąży, powinna niezwłocznie wykonać test na obecność kiły).
Inną droga zakażenia kiłą jest krew (dlatego każdy dawca musi wyrazić zgodę, na badanie krwi w kierunku zakażenia kiłą).
W przypadku zakażenia kiłą drogą płciową krętki najczęściej wnikają przez błony śluzowe i skórę w miejscach, gdzie doszło do przerwania ciągłości tkanek (są to najczęściej mikrourazy, ale mogą to także być widoczne uszkodzenia). Nie można także wykluczyć ryzyka zakażenia kiłą przez nieuszkodzone błony śluzowe.
Kiła wrodzona dotyczy dzieci, które zaraziły się kiłą w okresie życia płodowego. Kiła wrodzona ma straszne konsekwencje. W wyniku kiły wrodzonej można urodzić martwe dziecko lub takie, które jest niezdolne do życia.
Dziecko może się też urodzić z objawami kiły wrodzonej, kiły późnej, a także kiły wrodzonej utajonej. Jeśli kobieta chce mieć pewność, że nie dopuści do kiły wrodzonej u swojego dziecka, powinna wykonywać badania serologiczne dwa razy w ciągu ciąży.
U każdej kobiety, u której rozpoznano kiłę (bez znaczenia w którym momencie), w drugiej połowie ciąży powinno się przeprowadzić profilaktyczne leczenie penicyliną przez okres 20 dni.
Z leczenia tego można zrezygnować, jeśli kobieta przed zajściem w ciążę została wyleczona, co potwierdzone zostało negatywnym wynikiem testu, oraz jeśli w czasie ciąży wynik ten był ujemny.
Dziecko zakażone leczone jest penicyliną krystaliczną w szpitalu.
Ryzyko zakażenia kiłą wrodzoną zależy od długości trwania zakażenia. Jednak objawy kiły wrodzonej są widoczne dopiero ok. 4 miesiąca ciąży. Kiła wrodzona ma różny charakter. Można mówić o wrodzonej kile wczesnej i późnej.
Zakaźność kiły zależy od okresu choroby, nasilenia rozsiewu krętków we krwi oraz od występowania na skórze i błonach śluzowych wykwitów z wydzieliną, w której znajdują się krętki (w nadżerkach, owrzodzeniach).
W czasie przebiegu nabytej kiły wczesnej zakaźność jest największa, szczególnie w okresach objawowych. U osoby chorej w stadium kiły wczesnej występują we krwi liczne krętki.
3. Jak przebiega zachorowanie na kiłę
Kiłę podzielić można przede wszystkim z uwagi na jej stopień zaawansowania. Przebieg kiły dzieli się na 4 stadia:
- kiłę pierwotną,
- kiłę wtórną,
- kiłę utajoną,
- kiłę późną.
Kiła pierwotna to okres od 3 do 90 dni od zarażenia (najczęściej ok. 3 tygodni). Jest to czas wylęgania, po którym w miejscu wniknięcia krętka (w okolicach narządów płciowych, na języku, wargach lub innych częściach ciała) pojawia się tzw. zmiana pierwotna – niebolesne owrzodzenie, z którego wypływa wydzielina z dużą ilością krętków.
Po ok. 2 tygodniach u chorego na kiłę powiększają się okoliczne węzły chłonne, potem odległe.
Szczegółowo jej przebieg wygląda w następujący sposób:
I. okres inkubacji trwa 2-90 dni (średnio 21),
II. kiła objawowa wczesna,
1 kiła I okresu (lues prymaria) czas trwania- od 3-9 tygodnia,
1.1 kiła surowiczo ujemna (lues seronegativa)- 3-6 tygodnia,
1.2 kiła surowiczo dodatnia (lues seropositiva) 6-9 tygodnia,
2 kiła II okresu (lues secundaria) trwa od 9 tygodnia- 2 lat po zakażeniu,
2.1 kiła wczesna (lues secundaria recens) 9-16 tydzień choroby,
2.2 kiła wczesna nawrotowa (lues secundaria recidivans) od 16 tygodnia - 2 lat,
2.3 kiła wczesna utajona.
Kiła wtórna to czas od 3 do 6 tygodni po wystąpieniu owrzodzenia pierwotnego. Gdy kiła nie jest leczona, na tym etapie objawy kiły to swędząca wysypka w postaci plamek, krostek i grudek, które są różowe lub miedziane. Zmiany skórne zazwyczaj dotykają dłoni i stóp.
Towarzyszą im: gorączka, ból gardła i głowy, zapalenie opon mózgowych, utrata włosów, powiększenie węzłów chłonnych, utrata wagi. W fałdach ciała naskórek na powierzchni grudek ulega uszkodzeniu, a grudki sączą się i przerastają.
Kiła wchodzi w stadium kiły utajonej po około roku od momentu zakażenia kiłą. W czasie kiły utajonej chory na kiłę nie doświadcza żadnych objawów.
Po upływie 3 lat od zakażenia choroba wchodzi w fazę kiły późnej. Mogą wówczas zostać zaatakowane: układ nerwowy, układ sercowo-naczyniowy, inne narządy wewnętrzne, skóra i błony śluzowe, lub choroba pozostaje w utajeniu. Późne zmiany mogą powodować trwałe uszkodzenia.
Kiła późna (lues tarda) przebiega w następujący sposób:
kiła utajona późna (lues lates tarda) > 2 lat,
kiła objawowa późna, kiła III okresu (lues tertiaria) >5 lat.
Kiła układu nerwowego rozwija się po 10-20 latach nieleczonej kiły. Jednak kiła układu nerwowego może tak naprawdę rozwinąć się na każdym etapie choroby. Pewne inne schorzenia mogą bowiem przyśpieszyć rozwój kiły układu nerwowego.
Pojawienie się kiły układu nerwowego przyspieszają m.in. jednoczesne zakażenia wirusem HIV lub zachorowanie na AIDS. Kiła układu nerwowego rozwija się bezobjawowo.
Może ona przybrać różne postacie, jak np. kiła układu nerwowego tzw. oponowa, jednak występują pewne cechy wspólne zakażeń, jak np. zaburzenia osobowości, zachowania, problemy ze wzrokiem, zaniki mięśni, czy nietrzymanie moczu.
Diagnostyka obejmuje głównie badania laboratoryjne na krętka bladego.
Kiła sercowo-naczyniowa
W fazie późnej kiła może atakować również układ krążenia - zwykle ma to miejsce po 10-12 lat od zakażenia. Dzieje się tak, ponieważ zajęte przez bakterię zostają naczynia odżywiające ściany tętnic.
W wyniku tego procesu uszkodzeniu ulegają zastawki aorty, po czym następuje zwiotczenie i osłabienie tętnic, zwężają się ujścia naczyń krwionośnych. W efekcie kiła tego typu może doprowadzić do takich schorzeń, jak:
- rozlane kiłowe zapalenie mięśnia sercowego,
- tętniak aorty,
- zapalenie tętnic mózgu,
- zapalenie tętnicy głównej.
4. Jak rozpoznać objawy kiły
Pierwszym objawem kiły jest tzw. objaw pierwotny pojawiający się około 3-4 tygodnia od momentu zakażenia. W kile objaw ten ma postać twardego nacieku, który następnie przekształca się w owrzodzenie.
Zmiana ta jest zwykle pojedyncza, płaska, twarda, owalna lub okrągła, o średnicy kilku milimetrów, równych brzegach, lekko zagłębiona i o lśniącym dnie, występuje na narządach płciowych i w ich okolicy.
Owrzodzenie spowodowane przez kiłę ustępuje samo bez pozostawienia blizny po ok. 2-4 tygodniach. Zwykle pojawia się również objaw kiły w postaci powiększenia regionalnych węzłów chłonnych. W tym okresie osoba chora na kiłę jest bardzo zakaźna.
Zdarza się, że chory na kiłę nie zauważy objawu pierwotnego, głównie gdy będzie on nietypowy (mniejszy, opryszczkopodobny) lub w innej lokalizacji (jama ustna, pochwa, okolica odbytu. W kile II okresu wczesnej dochodzi do powstania osutki plamistej (rzadziej grudkowej).
W kile objaw ten występuje symetrycznie, głównie na bocznych powierzchniach ciała i na kończynach górnych w okolicy zginaczy, plamki są jednopostaciowe. Zmiana ta jest jasna lub cielistoróżowa, dlatego zdarza się kolejny objaw kiły nie zostanie zauważony.
W nawrotowej kile objawem jest bardziej nasilona osutka, która przybiera charakter wielopostaciowych zmian, głównie grudkowych, mających tendencję do zlewania się. Występuje ona na całym ciele, także na dłoniach i stopach.
W tym okresie pojawia się również wypadanie włosów. W kile późnej dochodzi do zmian narządowych, w układzie sercowo-naczyniowym oraz w układzie nerwowym.
4.1. Objawy kiły na ciele chorego
Kiła zwykle zostaje zauważona po obserwacji zmian na stopach, genitaliach i języku. Są to miejsca, w których objawy skórne są najlepiej widoczne i najszybciej rozpoznawalne.
Nie oznacza to jednak, że nie mogą wystąpić na innych obszarach ciała.
- kiła na stopach - we wczesnej fazie na stopach może pojawić się wysypka kiłowa, pod postacią brązowo- czerwonych grudek i plamek, zwykle umiejscawiają się na podeszwie stóp, powstaje w czasie od 9 do 15 tygodni od zakażenia,
- kiła na dłoniach - podobne jak na stopach, grudki, plamki i krostki można zaobserwować na wewnętrznej części dłoni, zwykle wysypka ta obejmuje jednocześnie i dłonie i stopy,
- kiła na żołędzi - w skutek odbycia stosunku seksualnego z osoba zakażoną pierwotna zmiana może rozwijać się na żołędzi penisa. Początkowo jest to niebolesna grudka, która z czasem przekształca się we wklęsłą, owrzodzoną, okrągłą ranę, wydzielającą płyn surowiczy. Czas gojenia wynosi od 2 do 6 tygodni,
- kiła na języku - na języku, a także po wewnętrznej stronie policzków, na wargach, na podniebieniu lub w gardle, może powstać charakterystyczne owrzodzenie dla I etapu kiły (pierwotnej). Dochodzi do niej w skutek zakażenia przez seks oralny. Zmianom w jamie ustnej często towarzyszy powiększenie węzłów chłonnych,
- kiła na wargach sromowych - w I fazie występuje w postaci pojedynczego, okrągłego owrzodzenia. W nastepnej, II fazie (kile wtórnej) pojawić się mogą kłykciny płaskie, inaczej nazwane kiłowymi grudkami przerosłymi, maja postać płaskich, rozlanych wykwitów, o brodawkowatej powierzchni.
5. Jak zdiagnozować kiłę
Objawy kiły są niespecyficzne, dlatego w celu jej rozpoznania konieczne jest przeprowadzenie badań. Diagnostyka kiły obejmuje przede wszystkim stwierdzenie krętków bladych w zmianie pierwotnej lub sączących się grudkach i stwierdzenie dodatnich odczynów serologicznych.
Testy serologiczne można podzielić na swoiste (krętkowe) i nieswoiste (niekrętkowe). W praktyce lekarskiej większość lekarzy zaleca testy nieswoiste na kiłę, a w przypadku dodatniego wyniku potwierdza go testami swoistymi.
Testy nieswoiste na kiłę wykorzystują kardiolipinę (czynnik otrzymany z serca wołu) jako antygen (antygen reaguje z przeciwciałami zawartymi we krwi osoby zakażonej kiłą). Testy te są tańsze i powszechniej stosowane, ale często dają wyniki fałszywie dodatnie u osób chorych na grypę, mononukleozę, choroby immunologiczne. Wynik takiego testu trzeba potwierdzić testem swoistym.
Do testów nieswoistych należą: test Wassermanna (USR), VDRL i RPR. Testy swoiste wykorzystują jako antygen składniki prawdziwych krętków. Do testów tych należą: FTA, TPHA, TPI.
Zarówno odczyny swoiste, jak i nieswoiste są dodatnie, jeśli test wykonuje się po wystąpieniu owrzodzenia pierwotnego. Najszybciej od zakażenia stają się dodatnie odczyny swoiste FTA, później nieswoiste, a najpóźniej ok. 6. tygodnia odczyny swoiste TPHA.
W okresie kiły późnej odczyny nieswoiste są ujemne, a odczyny swoiste – dodatnie. Dlatego w przypadku objawów klinicznych, sugerujących kiłę późną, oprócz odczynów nieswoistych, koniecznie trzeba wykonać testy swoiste.
Po leczeniu kiły miana odczynów serologicznych się obniżają. Najszybciej negatywizują się odczyny nieswoiste (kardiolipinowe), wolniej FTA. Trzeba podkreślić, że odczyn TPHA jest bardzo czuły i negatywizuje się bardzo rzadko.
6. Czym leczy się kiłę
Wcześnie rozpoznana kiła jest całkowicie uleczalna, a leczenie kiły prowadzi dermatolog. Im później zdiagnozuje się kiłę, tym trudniejsze jest leczenie.
Najczęściej stosowaną metodą leczenia kiły jest podawanie choremu penicyliny lub innych antybiotyków. Dzięki nim możliwe jest wyeliminowanie z organizmu krętka bladego i zabezpieczenie przed uszkodzeniami narządów.
Niestety, w przypadku kiły leczenie nie jest w stanie cofnąć zmian, które już zaszły. Nie istnieje również leczenie kiły domowymi sposobami.
6.1. Działania niepożądane podczas leczenia kiły
Podczas leczenia kiły mogą pojawić się skutki uboczne, takie jak:
- wstrząs anafilaktyczny - może pojawić się jako objaw alergii na penicylinę, w przypadku takiej reakcji należy reagować natychmiastowo
- zespół Hoigné - najczęściej występuje u chorych, którzy są leczeni penicyliną prokainową. Podczas podawania zastrzyków pacjenci mogą mieć omamy wzrokowe i słuchowe, mogą mieć drgawki i być agresywni. W przypadku tego zespołu pojawia się wysokie ciśnienie oraz przyspieszone tętno - objawy te mogą utrzymywać się kilkanaście minut w trakcie których chory otrzymuje leki uspokajające,
- odczyn Jarischa-Herxheimera-Łukasiewicza - objawia się dreszczami i wysoką gorączką, pojawiającymi się nawet po 8 godzinach od podania penicyliny. Jeżeli są to środki doustne przeciw kile - odczyn taki może pojawić się nawet po upływie 24 godzin. Gorączce tej mogą towarzyszyć zmiany skórne.
7. Łysienie kiłowe objawem zarażenia kiłą
Łysienie kiłowe (alopecia syphilitica) występuje u 3-7% chorych, czasami jest to pierwszy zauważany objaw zakażenia, ale nie jedyny. Badania donoszą, że wypadanie włosów w przebiegu kiły najczęściej dotyczy heteroseksualnych mężczyzn - ok. 7%, kobiety stanowią 5%, zaś homoseksualiści 4%.
Łysienie kiłowe występuje w kile drugorzędowej (po około 8-12 tygodniach od wystąpienia osutki, około 6 miesięcy po zakażeniu), może się również pojawić w przebiegu kiły utajonej.
Łysienie kiłowe często współistnieje z osutką oraz bielactwem. Wypadanie włosów może występować w dwóch odmianach: ogniskowej i rozlanej, zdarza się także typ mieszany. Niektórzy za typowy przebieg łysienia dla kiły uznają typ ogniskowy - wygląd futra wygryzionego przez mole.
W tym przypadku największy ubytek włosów dotyczy okolicy skroniowej i potylicznej. Przerzedzenie włosów dotyczy także innych okolic ciała: rzęs, brwi, dołów pachowych, okolicy narządów płciowych, brody u mężczyzn, zdarza się również wypadanie włosów z nietypowych miejsc, np. kończyn.
Często łysienie kiłowe występuje jednocześnie z zajęciem układu nerwowego przez krętki.
7.1. Jakie są objawy łysienia kiłowego
Łysienie kiłowe powoduje głównie wypadanie włosów w fazie telogenu. W tym typie nie dochodzi do bliznowacenia cebulek włosowych, jest więc możliwość samoistnego odrostu włosów, po około 6-12 miesiącach. Włosy zaczynają wypadać dość nagle.
U każdej osoby w fazie telogenu (odpoczynku) znajduje się równocześnie 5-15% włosów. Od zadziałania czynnika uszkadzającego (w przypadku kiły - dostanie się krętków do mieszka) do momentu łysienia, musi minąć okres około 1-6 miesięcy.
Włosy telogenowe zostają osłabione i dopiero nowe włosy anangenowe, podczas wzrostu wypychają je z cebulek. Ostatnie doniesienia medyczne przedstawiają jednak, że mechanizm łysienia telogenowego jest procesem aktywnym, który może występować niezależnie od wzrostu nowych włosów.
W badaniach histopatologicznych występują nacieki złożone z plazmocytów i limfocytów w okolicy opuszki włosa i naczyń. Często spotyka się również krętki w mieszku włosowym lub jego bezpośredniej okolicy (nie wykrywa się patogenów w skórze niezmienionej).
7.2. Jak przebiega leczenie łysienia kiłowego
W przypadku łysienia kiłowego najważniejsze jest wyleczenie choroby podstawowej - eliminacja krętków z organizmu. Leczeniem z wyboru jest penicylina w dużych dawkach przez okres 15-40 dni, alternatywą (tylko przy uczuleniu na penicylinę) mogą być tetracykliny lub makrolity.
Najważniejsze jest jak najszybsze rozpoczęcie terapii, ponieważ odwlekanie leczenia, może doprowadzić do całkowitego zniszczenia mieszków włosowych przez drobnoustroje i nieodwracalnego wyłysienia. Powyższa sytuacja nie występuje jednak u wszystkich pacjentów, zdarzają się również przypadki odrostu włosów w nieleczonej kile.
Podczas farmakoterapii należy również pamiętać o dostarczeniu niezbędnych produktów do budowy włosa. Dieta przy leczeniu łysienia kiłowego powinna być zrównoważona, zawierająca wszystkie niezbędne składniki pokarmowe w prawidłowych ilościach.
Warto przyjmować suplementy witamin (poza witaminą A, której nadmiar przyczynia się do wypadania włosów) i soli mineralnych.
Przy niskim poziomie żelaza, można zwiększyć w diecie ilość pokarmów zawierających ten pierwiastek lub skorzystać z suplementów. Przeszczep włosów nie jest metodą leczenia w łysieniu telogenowym.
8. Jak uniknąć zachorowania na kiłę
Profilaktyka kiły to przede wszystkim zachowanie bezpieczeństwa życia seksualnego – kontakty seksualne ze stałym partnerem, o którym wiadomo, iż jest zdrowy.
Pomocne jest również stosowanie prezerwatyw podczas wszystkich zachowań seksualnych, w tym również podczas seksu oralnego.
Ważne, aby prezerwatywy te posiadały atest i datę ważności. Nie są one stuprocentowym zabezpieczeniem przed tą chorobą, jednak lepszego jeszcze nie wynaleziono.
Konieczne jest także unikanie ryzykownych zachowań, takich jak seks z przypadkowymi osobami, stosowanie narkotyków i picie alkoholu.
Najlepszym wyjściem przed rozpoczęciem współżycia jest zbadanie sobie krewi i pozostawanie w wierności.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.