Szczepienia - rodzaje, szczepienia obowiązkowe i zalecane, zalety, bezpieczeństwo

Szczepienia, zwane wakcynacją, w dzisiejszych czasach dotyczą każdego Polaka już od pierwszych godzin po urodzeniu. Rola szczepień jest niezastąpiona, sprawiają, że pewne choroby przestają istnieć, a ludzie żyją dłużej. Obecnie to właśnie szczepienia są najskuteczniejszą metodą zapobiegania występowaniu chorób zakaźnych. Co warto o nich wiedzieć?

1. Co to są szczepienia i jak działają?

Szczepienia to preparaty lecznicze mające na celu zwiększenie odporności organizmu na konkretne infekcje, choroby lub wirusy. Działają poprzez wprowadzenie do organizmu osłabionych lub nieaktywnych form patogenów bądź fragmentów ich białek, co umożliwia rozwinięcie odpowiedzi immunologicznej bez wywoływania pełnego przebiegu choroby.

Szczepionki nie są współczesnym odkryciem medycyny, już w starożytnych Chinach zapobiegano ospie prawdziwej podając sproszkowane strupy w celu nabycia odporności na chorobę.

Przez lata szczepiono się właśnie w ten sposób, dopiero brytyjski lekarz Edward Jenner opracował w 1796 roku nową szczepionkę przeciwko ospie prawdziwej.

Zobacz film: "#dziejesienazywo: Rezygnujesz ze szczepienia? Narażasz życie dziecka"

W medycynie nastąpiła ogromna rewolucja pozwalająca znacznie zmniejszyć zachorowalność i śmiertelność z powodu wielu chorób zakaźnych. Przez lata udało się stworzyć szczepionki m.in. przeciwko:

• wściekliźnie,
• tężcowi,
• błonicy,
• cholerze,
• dżumie,
• krztuścowi,
• gruźlicy,
• grypie,
• polio,
• odrze,
• śwince,
• różyczce,
• wirusowemu zapaleniu wątroby typu B i A.

Prace nad nowymi szczepionkami wciąż trwają, w 2006 roku wprowadzono szczepienia na HPV, a pod koniec 2020 roku pojawiły się szczepienia COVID.

2. Szczepienia ochronne

Szczepienia są uznawane za najskuteczniejszą metodę zapobiegania i zwalczania chorób zakaźnych. Szczepionka ochronna zawiera fragmenty patogenu lub osłabione patogeny, gdy zostaje podana organizmowi układ odpornościowy rozpoznaje te elementy jako obce i zaczyna reagować.

Po zakończeniu odpowiedzi immunologicznej organizm pamięta, z jakimi drobnoustrojami chorobotwórczymi miał styczność. Jeśli zostanie ponownie narażony na ten sam patogen w przyszłości, będzie w stanie szybko go rozpoznać i zwalczyć, przeciwdziałając rozwojowi choroby.

3. Szczepienia w Polsce

Szczepienia w Polsce są regulowane w drodze ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Ustawa o szczepieniach nakłada na Głównego Inspektora Sanitarnego obowiązek corocznej aktualizacji tzw. Kalendarza Szczepień Ochronnych, będącego zbiorem zaleceń specjalistów chorób zakaźnych.

4. Kalendarz szczepień

Szczepienia są wykonywane według jasno określonego harmonogramu. Kalendarz szczepień obowiązuje na terenie całej Rzeczypospolitej Polskiej. Zawiera zalecenia dotyczące szczepień obowiązkowych i zalecanych.

Różnica między tymi dwoma rodzajami szczepień wynika przede wszystkim z pełnego finansowania tych pierwszych ze środków publicznych, podczas gdy szczepienia zalecane są odpłatne dla pacjenta, co nie znaczy, że są mniej skuteczne lub mniej ważne.

Szczepienia obowiązkowe do 19. roku życia to WZW typu B, gruźlica, DTP (błonica, tężec, krztusiec), Hib, pneumokoki, rotawirusy, polio, odra, różyczka oraz świnka.

5. Szczepienia w innych krajach

W każdym kraju na świecie istnieją odpowiedniki polskiego Kalendarza Szczepień Ochronnych. Istnieją również państwa (w większości w strefie subtropikalnej i tropikalnej), do których przyjazd jest możliwy za okazaniem Międzynarodowej Karty Szczepień Ochronnych, w której znajdą się informacje o zaszczepieniu przeciwko chorobom występujących na terenie tego kraju. Informacje na temat tego typu szczepień można uzyskać w poradniach chorób zakaźnych lub w placówkach dyplomatycznych .

6. Jakie szczepienia warto zrobić?

Zalecane szczepienia w Polsce to:

• grypa,
• ospa wietrzna,
• półpasiec,
• meningokoki,
• kleszczowe zapalenie mózgu,
• WZW typu A,
• RSV,
• HPV,
• gruźlica.

7. Dlaczego szczepienia są ważne dla zdrowia publicznego?

Rola szczepień jest niepodważalna, ich odkrycie znacznie wydłużyło czas życia człowieka i ograniczyło występowanie chorób, takich jak ospa prawdziwa czy poliomyelitis, które powodowały kalectwo lub śmierć wielu milionów ludzi na całym świecie. Pozostałe zalety szczepień to:

• zapobieganie chorobom zakaźnym (szczepienie przeciw COVID, odrze, grypie, ospie czy HBV),
• zmniejszenie liczby zachorowań, hospitalizacji i zgonów z powodu chorób zakaźnych,
• ochrona osób, które nie mogą być zaszczepione za sprawą odporności zbiorowej,
• ograniczanie kosztów opieki zdrowotnej,
• poprawa jakości i długości życia,
• ochrona populacji przed epidemiami,
• zmniejszenie rozprzestrzeniania się antybiotykoopornych bakterii.

8. Jakie są najważniejsze szczepienia, które powinny być podawane w dzieciństwie?

Istnieje wiele ważnych szczepień, które pomagają chronić dzieci przed groźnymi chorobami zakaźnymi. Do najważniejszych szczepień należy szczepionka przeciwko odrze, śwince, różyczce, krztuścowi, błonicy, tężcowi, pneumokokom, HBV oraz rotawirusom.

9. Czy szczepienia są bezpieczne i jakie są ich skutki uboczne?

Szczepienia uważane są za bezpieczne, ponieważ przed wprowadzeniem na rynek muszą przejść rygorystyczne testy kliniczne, oceniające skuteczność i bezpieczeństwo.

Jednak jak każda procedura medyczna, szczepienia mogą wiązać się z pewnymi skutkami ubocznymi, takimi jak ból, zaczerwienie lub obrzęk w miejscu iniekcji, wzrost temperatury ciała, osłabienie lub zmęczenie, wysypka, dreszcze czy biegunka.

10. Czy istnieją przeciwwskazania do szczepień i kto nie powinien być szczepiony?

Istnieją pewne przeciwwskazania, ale różnią się w zależności od rodzaju szczepionki:

• alergia na składniki szczepionki,
• ciąża,
• ciężkie zaburzenia układu immunologicznego,
• aktywna infekcja,
• stosowanie niektórych leków,
• wstrząs anafilaktyczny po poprzedniej szczepionce.

11. Jakie są rodzaje szczepionek?

Podział szczepionek ze względu na rodzaj antygenu szczepionkowego:

• szczepionki żywe, które zawierają aktywne patogeny,
• szczepionki zabite, które zawierają nieaktywne patogeny.
• szczepionki rekombinowane, które zawierają antygeny wytworzone za pomocą inżynierii genetycznej,
• toksoidy/anatoksyny, które zawierają produkty metabolizmu komórek bakteryjnych,
• szczepionki podjednostkowe, które zawierają zabite patogeny lub ich fragmenty.

Podział szczepionek ze względu na miejsce produkcji antygenu:

• szczepionki tradycyjne, które mają gotowe antygeny produkowane w fabryce producenta,
• szczepionki najnowszej generacji (mRNA i wektorowe), które zawierają instrukcję do produkcji antygenu w organizmach zaszczepionych.

Podział szczepionek ze względu na rodzaj drobnoustrojów:

• szczepionki bakteryjne,
• szczepionki wirusowe,
• szczepionki mieszane.

Podział szczepionek ze względu na zakres działania uodparniającego:

• szczepionki swoiste, skierowane przeciwko konkretnemu patogenowi, toksynie lub antygenowi,
• szczepionki nieswoiste, skierowane przeciwko różnym patogenom.

Podział szczepionek ze względu na formę oraz drogę podania:

• szczepionki płynne,
• szczepionki liofilizowane (w postaci proszku),
• szczepionki do wstrzykiwań,
• szczepionki doustne,
• szczepionki donosowe.

Podział szczepionek ze względu na zawartość:

• szczepionki monowalentne, które zawierają jeden antygen,
• szczepionki poliwalentne, które zawierają kilka antygenów,
• szczepionki skojarzone, które zawierają toksyny, zabite komórki bakteryjne, antygeny wirusowe i wirusy.

Treści w naszych serwisach służą celom informacyjno-edukacyjnym i nie zastępują konsultacji lekarskiej. Przed podjęciem decyzji zdrowotnych skonsultuj się ze specjalistą.