Szczepienia przeciw gruźlicy

Przeciwwskazania do szczepienia przeciwko gruźlicy to: masa ciała poniżej 2000 gramów, wrodzone i nabyte defekty odporności. Indywidualnie do szczepienia kwalifikuje się dzieci urodzone przez matki zakażone wirusem HIV. Wcześniaki urodzone z masą ciała poniżej 2000 gramów należy zaszczepić kiedy osiągną tę wagę.

Szczepionka przeciw gruźlicy zapobiega gruźlicy pierwotnej tzn. zachorowaniu po pierwszym w życiu zetknięciu się z prątkami gruźlicy. Szacuje się, że rocznie na świecie na gruźlicę zapada 900 tys. osób poniżej 14 roku życia, z czego prawie 1/3 umiera. W Polsce, jak i w innych krajach europejskich, sytuacja epidemiologiczna nie jest zła, jednak notuje się ok. 100 nowych zachorowań rocznie. Zdarza się jednak stopniowo, z roku na rok, coraz więcej przypadków gruźlicy - najprawdopodobniej w wyniku migracji ludności z terenów, gdzie występuje ona częściej. Są to głównie kraje Europy Wschodniej: Rosja, Białoruś, Litwa, Łotwa, Estonia, Ukraina, Kazachstan, Gruzja. W ciągu kilku ostatnich lat liczba nowych zachorowań wzrosła tam dwukrotnie. Również w Polsce są tereny, gdzie gruźlica pojawia się częściej (mazowieckie, łódzkie, podlaskie) lub rzadziej i wcale (podkarpackie, zachodniopomorskie, lubuskie, bydgoskie). Dziecko nie może zarazić się gruźlicą od innego dziecka. Przejmuje tę chorobę tylko od dorosłych, gdyż dorośli chorują w sposób tzw. bogatoprątkowy. Oznacza to, że wydzielina, którą odkrztuszają w czasie choroby zawiera dużo bakterii. Dzieci mało odkrztuszają i nie rozsiewają prątków.

Zarażenie gruźlicą jest najbardziej dzieci w wieku niemowlęcym oraz w okresie dojrzewania płciowego. Do zarażenia wystarcza niewielka ilość bakterii, zwłaszcza u dzieci z przewlekłymi, ogólnoustrojowymi chorobami, zbyt małą masą ciała, chorobami układu odpornościowego.

Większość przypadków gruźlicy u dzieci to gruźlica układu oddechowego, pozostałe maluchy chorują na inne jej postacie. Może to być gruźlica uogólniona z obecnością bakterii we krwi (tzw. prosówka), gruźlicze zapalenie węzłów chłonnych, kości i stawów, układu moczowego, opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu. Choroby te mają najczęściej ciężki przebieg i mogą prowadzić do śmierci lub poważnych następstw jak np. niepełnosprawność po przebyciu zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.

Gruźlica u dzieci nie jest chorobą łatwą do zdiagnozowania. Wynika to z kilku czynników. Objawy, jakie powoduje nie są charakterystyczne. Mogą być bardzo nasilone albo przebiegać początkowo łagodnie i skrycie. Ponadto u dzieci trudno jest w pobranym materiale takim jak plwocina czy płyn mózgowo-rdzeniowy wykryć prątki - wynika to z ich małej ilości. Badaniem, które pomaga powiedzieć lekarzowi, czy mamy do czynienia z gruźlicą jest próba tuberkulinowa, inaczej zwana próbą Mantoux. Polega na wstrzyknięciu w skórę przedramienia ekstraktu bakterii powodujących gruźlicę. Tworzy się wtedy pęcherzyk, a po kilkunastu godzinach pojawia naciek. Po 72 godzinach od podania tuberkuliny ocenia się spoistość i średnicę nacieku, co pozwala na ocenę reakcji białych krwinek w zetknięciu z białkiem prątków. Większy naciek świadczy o zakażeniu, mniej nasilony o odczynie poszczepiennym.

Szczepionka przeciw gruźlicy zawiera żywy, atenuowany prątek. Jest to, jak powiedziano, bakteria żywa, ale osłabiona i w organizmie o prawidłowej odporności nie ma szans doprowadzić do rozwoju choroby. Kontakt z nią pozwala jednak na uformowanie odpowiedzi odpornościowej skierowanej przeciw prątkom i utrzymującej się przez wiele lat.

Szczepionkę przeciw gruźlicy podaje się śródskórnie wstrzykując 0,1 ml szczepionki, która zawiera prątki. Wstrzyknięcie wykonuje się w zewnętrzną górną powierzchnię ramienia. Wytwarza się niewielki (kilka mm średnicy) biały bąbelek, znika on po kilkunastu minutach. Ok. 2-3 tygodnie po szczepieniu w tym samym miejscu tworzy się grudka, na szczycie której powstaje pęcherzyk z ropną zawartością. Pęcherzyk pęka i obserwujemy nieduże owrzodzenie (2-5 mm), wokół obecne jest zaczerwienienie. Owrzodzenie goi się w ciągu kilku (2-4) miesięcy pozostawiając małą bliznę. Wszystkie te wykwity skórne są normalnym zjawiskiem poszczepiennym i nie powinny budzić niepokoju. Nie należy ich niczym smarować, dezynfekować, nie używać żadnych maści. Zalecane są jedynie jałowe, suche opatrunki.

Mogą być to zmiany w miejscu szczepienia takie jak: duże owrzodzenie, krosta, ropień. Może dojść również do powiększenia węzłów chłonnych, które zbierają chłonkę z okolicy ramienia. Rzadko zdarza się rozsiew prątków w organizmie (u osób z upośledzoną odpornością). Może wytworzyć się keloid czyli blizna w miejscu szczepienia, która ma tendencję do ciągłego przerastania.

Szczepionkę przeciwgruźliczą podaje się noworodkom w jednej dawce w pierwszej dobie życia. Wg aktualnie obowiązującego w Polsce kalendarza szczepień, nie zaleca się dawek przypominających.