Metody antykoncepcji - naturalne, mechaniczne, hormonalne, chemiczne i trwałe

Metody antykoncepcji różnią się sposobem użycia, mechanizmem działania, możliwymi skutkami ubocznymi, a przede wszystkim poziomem skuteczności. Skuteczność metod antykoncepcji określa wskaźnik Pearla i to na jego podstawie wiele par wybiera najlepsze zabezpieczenie przed ciążą. Jakie są metody antykoncepcji? Jak się zabezpieczać przed ciążą? Jaką antykoncepcję wybrać?

1. Wskaźnik Pearla w antykoncepcji

Wskaźnik Pearla (indeks Pearla) został stworzony w 1932 roku, jako sposób na określenie skuteczności antykoncepcji. Przedstawia on liczbę ciąż, które powstały pomimo stosowania konkretnego środka antykoncepcyjnego w ciągu roku pośród 100 regularnie uprawiających seks kobiet.

Przykładowo, wskaźnik Pearla na poziomie 4 oznacza, że 4 kobiety na 100 spodziewają się dziecka, mimo że korzystały z metod zapobiegania ciąży.

Szacuje się, że najlepsza antykoncepcja uzyskała indeks Pearla mniejszy lub równy 2, średnie sposoby antykoncepcji 2-5, natomiast wynik powyżej 5 świadczy o nieskutecznych formach antykoncepcji.

Skuteczność metod antykoncepcyjnych przedstawiana jest za pomocą zakresu, ponieważ w przypadku większości sposobów wskaźnik jest znacznie niższy w trakcie badań klinicznych i monitorowania poprawności stosowanej ochrony.

Znacznie wyższe wyniki obserwowane są w codziennym życiu, jest to spowodowane między innymi faktem, że bardzo wiele kobiet zapomina o regularnym przyjmowaniu tabletek antykoncepcyjnych. Jaka antykoncepcja jest najlepsza?

• wskaźnik Pearla dla prezerwatywy - od 3 do 7,
• wskaźnik Pearla dla tabletek antykoncepcyjnych - 0,2–0,5 (tabletki jednofazowe), 0,7 (tabletki dwufazowe), 0,2–1,4 (tabletki sekwencyjne, 1–3 (minipigułki),
• wskaźnik Pearla dla stosunku przerywanego - od 10 do 35,
• wskaźnik Pearla dla plastrów antykoncepcyjnych - 0,9,
• wskaźnik Pearla dla metody kalendarzykowej - 25,
• wskaźnik Pearla dla spirali antykoncepcyjnej - 0,1–0,2 (jest to najbardziej skuteczna antykoncepcja),
• wskaźnik Pearla dla niehormonalnych spirali antykoncepcyjnych - 0,6–0,8.
• wskaźnik Pearla dla kapturków naszyjkowych i błon dopochwowych - 2–25,
• wskaźnik Pearla dla chemicznych metod antykoncepcji - 6–26.

2. Rodzaje antykoncepcji

2.1. Naturalne metody antykoncepcji

Naturalne metody antykoncepcji nie zawsze są skuteczne. Wymagają cierpliwości, uwagi i dokładnej znajomości swojego ciała, istnieje:

• metoda termiczna antykoncepcji (codzienne mierzenie temperatury w pochwie),
• metoda owulacji Billingsa (obserwowanie śluzu z szyjki macicy),
• metoda objawowo-termiczna (stosowanie obu powyższych metod jednocześnie).

Do naturalnych metod planowania rodziny zaliczamy też stosunek przerywany. Sposób ten cieszy się dość dużą popularnością, choć nie jest skuteczną metodą regulacji poczęć. Powyższe metody to tzw. zdrowa antykoncepcja, która nie wiąże się ze skutkami ubocznymi.

2.2. Mechaniczne metody antykoncepcji

Antykoncepcja mechaniczna na celu powstrzymanie plemników przed dotarciem do komórki jajowej, jest to antykoncepcja niehormonalna, inaczej określana mianem antykoncepcji barierowej.

Najpopularniejszą metodą z tej kategorii są prezerwatywy, które zapobiegają nieplanowanej ciąży, chroniąc jednocześnie przed chorobami wenerycznymi.

Wśród mechanicznych środków antykoncepcyjnych wyróżnia się też niehormonalne wkładki wewnątrzmaciczne, kapturki naszyjkowe i błony dopochwowe (diafragmy), dedykowane dla kobiet (tzw. antykoncepcja kobieca).

2.3. Hormonalne metody antykoncepcji

Rodzaje antykoncepcji hormonalnej to:

• doustne tabletki antykoncepcyjne,
• minipigułki antykoncepcyjne,
• przezskórne plastry antykoncepcyjne,
• krążki dopochwowe,
• zastrzyki antykoncepcyjne,
• podskórne implanty,
• hormonalne wkładki wewnątrzmaciczne.

Hormonalne środki antykoncepcyjne cieszą się największą skutecznością, choć wiążą się z ryzykiem wystąpienia skutków ubocznych. Wymagają również dokładnego przestrzegania zasad stosowania, na przykład przyjmowania tabletki codziennie o konkretnej godzinie.

2.4. Chemiczne metody antykoncepcji

Chemiczne sposoby to antykoncepcja bez hormonów (metody antykoncepcji bez hormonów), która zawiera środki plemnikobójcze, zmniejszające żywotność i ruchliwość plemników, a także zagęszczające śluz szyjkowy.

Ich największą zaletą jest łatwy sposób użycia, choć niestety mogą wywołać reakcję alergiczną lub infekcję miejsc intymnych. Chemiczna antykoncepcja to:

• żele plemnikobójcze,
• kremy plemnikobójcze,
• pianki antykoncepcyjne,
• globulki antykoncepcyjne,
• gąbki dopochwowe.

2.5. Antykoncepcja długoterminowa

Antykoncepcja długoterminowa umożliwia bezpieczne współżycie przez dłuższy czas, wymaga jednorazowego wykonania zastrzyku, wszczepienia implantu lub założenia wkładki domacicznej (są to najskuteczniejsze metody antykoncepcyjne).

Wkładka działa przez 3-5 lat, implant maksymalnie 5 lat, natomiast zastrzyk antykoncepcyjny należy powtarzać co około 3 miesiące. Długoterminowa antykoncepcja jest polecana osobom, które zapominają o przyjmowaniu pigułek lub wymianie plastrów.

Jest też dobrym rozwiązaniem dla kobiet, zmagających się z chorobami przewodu pokarmowego, które mogłyby osłabiać skuteczność środków antykoncepcyjnych ze względu na wymioty czy biegunki.

2.6. Antykoncepcja awaryjna – tabletka „dzień po”

Antykoncepcja awaryjna to inaczej antykoncepcja doraźna lub antykoncepcja po stosunku, którą przyjmują kobiety, kiedy zapomniały przyjąć tabletkę, współżyły w dni płodne bez żadnego zabezpieczenia antykoncepcyjnego lub zawiodła je mechaniczna metoda ochrony.

Tabletka „dzień po” blokuje lub opóźnia owulację, jeżeli jeszcze do niej nie doszło, zagęszcza śluz szyjkowy oraz nieznacznie pogrubia endometrium. Z tego względu plemniki mają utrudnione przedostanie się do komórki jajowej.

Istnieją dwa rodzaje antykoncepcji awaryjnej (sposoby antykoncepcji po stosunku), pierwsza z nich to tabletka EllaOne, którą należy zastosować do 120 godzin od odbycia stosunku seksualnego (pomimo tabletki zapłodnienie nastąpiło u 0,9-2,1% przypadków). Escapelle to natomiast pigułka, którą należy przyjąć do 72 godzin, lek okazał się nieskuteczny u 0,6-3,1% kobiet.

2.7. Antykoncepcja dla mężczyzn

Dla mężczyzn przewidziana jest jedynie antykoncepcja jednorazowa w postaci prezerwatyw, które zabezpieczają przed przedostaniem się plemników do dróg rodnych i dodatkowo chronią przed chorobami przenoszonymi drogą płciową.

Prezerwatywy są wykonane z cienkiego lateksu, poliuretanu lub poliizoprenu, mogą mieć różny rozmiar, stopień nawilżenia, smak oraz zapach. Są bardzo łatwe w użyciu, należą do tzw. szybkiej antykoncepcji, zakładanej bezpośrednio przed odbyciem stosunku płciowego.

Skuteczność antykoncepcji w procenach oceniana jest na około 98%. Obecnie trwają badania nad wprowadzeniem antykoncepcji hormonalnej dla mężczyzn, które tymczasowo powstrzymałyby rozwój plemników.

2.8. Metody trwałej antykoncepcji – sterylizacja chirurgiczna i wazektomia

Sterylizacja chirurgiczna to trwała antykoncepcja, która stosowana jest u osób, które nie planują posiadania dzieci w przyszłości. W niektórych przypadkach udaje się przywrócić płodność, ale nie zawsze jest to możliwe.

Z medycznego punktu widzenia sterylizacja to pozbawienie zdolności rozrodczych. U kobiet stosowane jest podwiązanie jajowodów, histerektomia oraz sterylizacja histeroskopowa.

Stała antykoncepcja u mężczyzn to wazektomia, polegająca na zamknięciu drożności nasieniowodów, w celu powstrzymania transportu plemników do nasienia. Zabieg nie oddziałuje na produkcję hormonów ani spermy.

3. Najskuteczniejsze metody antykoncepcyjne – jaką wybrać?

Najbardziej skuteczne metody antykoncepcji według wskaźnika Pearla to implant antykoncepcyjny, spirala domaciczna oraz doustna antykoncepcja hormonalna.

Prezerwatywy i tabletki antykoncepcyjne są mniej bezpieczne, natomiast naturalne metody uważane są za praktycznie nieskuteczne. Odradza się również chemiczne środki antykoncepcyjne, ze względu na dodatkowe ryzyko alergii i infekcji.

Wybór konkretnej metody zabezpieczenia przed ciążą to sprawa indywidualna, powinna zależeć od możliwości finansowych, stanu zdrowia i własnych preferencji. Bezpieczna antykoncepcja może polegać również na łączeniu dwóch, a nawet trzech metod, na przykład tabletek antykoncepcyjnych i prezerwatyw.

4. Błędy podczas stosowania antykoncepcji

Nawet najbardziej skuteczne metody antykoncepcji mogą skutkować pozytywnym wynikiem testu ciążowego. Bardzo często jest to efekt błędnego ich stosowania lub braku świadomości.

Wielu mężczyzn nosi prezerwatywy w portfelu lub kieszeni (co naraża je na uszkodzenia) lub zapomina o pozostawieniu miejsca na nasienie. Błędem jest również stosowanie antykoncepcji po terminie lub zakładanie ochrony dopiero przed samym wytryskiem.

Sposoby antykoncepcji dla dziewczyn to równie częsta przyczyna nieplanowych ciąż. Bardzo wiele kobiet pomija stosowanie tabletek antykoncepcyjnych lub nie jest świadoma, że pigułki mogą nie być tak samo skuteczne w trakcie choroby. Podobnie jest w przypadku odklejenia się plastra, zapominania o jego wymianie lub aplikacji produktu w niewłaściwe miejsce.

5. Środki antykoncepcyjne bez recepty i na receptę

W Polsce bez recepty dostępne są jedynie niehormonalne metody antykoncepcji, takie jak:

• prezerwatywy męskie,
• prezerwatywy kobiece,
• błona dopochwowa (diafragma),
• kapturek naszyjkowy,
• gąbka dopochwowa,
• środki plemnikobójcze (żele, pianki, globulki antykoncepcyjne).

Środki hormonalne można kupić wyłącznie po okazaniu recepty, dotyczy to tabletek, plastrów, krążów, wkładek, zastrzyków, implantów, a także tabletki dzień po.

Wynika to z faktu, że hormonalne środki zapobiegające ciąży oddziałują na cały organizm i istnieją przeciwwskazania do ich zastosowania, na przykład żylaki, nadciśnienie tętnicze krwi, zakrzepica czy nowotwory.

Dostępne bez recepty metody antykoncepcji w Polsce to głównie chemiczne i mechaniczne sposoby regulacji poczęć, które cechuje niższa cena, ale w niektórych przypadkach również niższa skuteczność w zapobieganiu ciąży.

6. Zabezpieczenie przed ciążą a choroby

Jedyną formą zabezpieczenia przed ciążą i chorobami przenoszonymi drogą płciową jest prezerwatywa, choć nie daje ona 100 procent ochrony. Istnieją bakterie, pasożyty i grzyby, które przenoszą się poprzez kontakt z błonami śluzowymi lub mikrootarcia skóry.

Zaleca się stosowanie prezerwatywy w przypadku braku stałego partnera seksualnego, a także uprawiania seksu analnego ze względu na obecność bakterii kałowych. Niezwykle istotne jest też regularne wykonywanie badań w kierunku chorób wenerycznych, część z nich może mieć bezobjawowy przebieg.

7. Metody antykoncepcji najczęściej stosowane w Polsce

Według badania „Profilaktyka zdrowia kobiet” wykonanego w marcu 2022 roku 23% Polek nie stosuje żadnej antykoncepcji, prawdopodobnie ze względu na strach przed skutkami hormonalnych metod.

Kobiety w wieku 18-24 lata stosują metodę kalendarzykową (10%), prezerwatywy (19%) oraz pigułki antykoncepcyjne (5%). Prawie połowa Polek po 45. roku życia nie stosuje żadnej metody regulacji poczęć, 5% korzysta z kalendarzyka małżeńskiego (pomimo nieregularnych cykli spowodowanych menopauzą).

Antykoncepcja stosowana w Polsce zależy również od miejsca zamieszkania. Kobiety na wsiach i miastach do 20 tysięcy mieszkańców nie zabezpieczają się w żaden sposób przed ciążą (ok. 43%), natomiast mieszkanki dużych miast przyjmują tabletki antykoncepcyjne (35%).

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.