Astma a inne choroby
Astma jest chorobą występującą coraz częściej zarówno wśród dzieci, jak i osób dorosłych. Jednak pomimo pozornie jednoznacznych objawów, nie możemy sami stawiać sobie diagnozy dotyczącej zachorowania na dychawicę. Zdarza się bowiem, że symptomy podobne do typowych objawów astmy może dawać zupełnie inna choroba.
1. Objawy astmy
Astmę stwierdza się na podstawie występowania charakterystycznych objawów i potwierdzenia zmian w płucach za pomocą specjalistycznych badań, np. spirometrii. Pewne objawy astmy pojawiają się zanim dojdzie do wykrywalnych zmian w płucach. Najczęstsze objawy astmy to:
- napadowa duszność, odczuwana również jako uczucie ucisku w klatce piersiowej;
- świszczący oddech;
- suchy, napadowy kaszel, występujący szczególnie w nocy i nad ranem.
Poza powyższymi, astmie oskrzelowej często towarzyszą objawy innych chorób alergicznych, w tym przede wszystkim alergicznego nieżytu nosa.
Właściwą diagnozę może postawić tylko lekarz specjalista, który po analizie naszych objawów oraz za pomocą wszelkich badań stwierdzi, czy ma do czynienia rzeczywiście z typową astmą, czy też zupełnie innym schorzeniem. Astma bywa mylona z chorobami, jakie zostały przedstawione w dalszej części artykułu.
2. Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP)
To właśnie z tą chorobą najczęściej mylona jest astma. Obie mają bardzo podobne (głównie na początku) objawy. Przewlekła obturacyjna choroba płuc rozwija się stopniowo, uszkadzając cały układ oddechowy i prowadząc do jego niewydolności.
Najpierw pojawiają się kaszel z odkrztuszaniem, kłopoty z oddechem, zadyszka. W zaawansowanym stadium POChP najprostsze codzienne czynności: samodzielna toaleta, ubieranie się, czesanie są dla chorego zbyt dużym wysiłkiem.
Wykrycie choroby we wczesnym stadium, gdy jedynym jej objawem jest kaszel, umożliwia badanie spirometryczne. Warto dodać, że na POChP najczęściej chorują palacze.
3. Alergia
Alergia to jeszcze nie astma, ale nieleczona może do niej prowadzić. Objawy reakcji alergicznych często bywają bardzo podobne do ataków astmatycznych. Jednak pomylenie obu przypadków jest o tyle niebezpieczne, że leki podawane przy astmie bywają dość silne i zastosowane bez właściwego rozpoznania i potrzeby mogą przynieść więcej złego niż korzyści.
Z drugiej strony zwlekanie z podaniem leku przeciwastmatycznego, gdy dochodzi do ataku astmy, grozi śmiercią. Dlatego też konieczne jest właściwe rozpoznanie przyczyn złego samopoczucia.
3.1. Jak alergia prowadzi do astmy?
U podłoża zarówno astmy jak i alergii leży wrodzona cecha organizmu, zwana atopią. Atopia to nieprawidłowa odpowiedź układu odpornościowego, skierowana przeciwko powszechnie występującym substancjom znajdującym się w środowisku.
U podłoża astmy alergicznej leży złożony proces, w który zaangażowanych jest wiele komórek układu odpornościowego i produkowanych przez nie substancji. Rolą komórek odpornościowych jest obrona organizmu przed niebezpiecznymi związkami i patogenami. Niestety czasem niektóre całkiem niewinne i niegroźne związki są mylnie rozpoznawane przez organizm i traktowane jako nieproszeni goście.
Kontakt z uczulającą substancją, czyli alergenem, powoduje produkowanie przeciwciał klasy IgE przez specjalne komórki układu odpornościowego. Podczas kolejnego kontaktu z alergenem specjalne komórki zwane mastocytami uwalniają tzw. mediatory stanu zapalnego np. histaminę, enzymy proteolityczne czy leukotrieny cysteinylowe.
Związki te powodują wystąpienie objawów, takich jak obrzęk błony śluzowej nosa, wodnisty katar, zmiany skórne czy zaczerwienienie spojówek, a u podatnych osób także obturację oskrzeli, wynikającą z ich skurczu. Objawia się to dusznością, świszczącym oddechem, uczuciem ucisku w klatce piersiowej i kaszlem.
Po pewnym czasie, zwykle ok. 6-8 godzinach, może dojść do rozwoju tzw. reakcji późnej. W tej fazie komórki układu odpornościowego, głównie mastocyty i bazofile, produkują inne substancje – chemokiny i cytokiny, które „ściągają” do oskrzeli komórki zapalne, główne dobrze znane wszystkim alergikom eozynofile.
Kaskada reakcji powoduje stan zapalny w oskrzelach, będący przyczyną ich nadreaktywności. Jeżeli występuje stała ekspozycja na alergen i proces zapalny utrzymuje się przez dłuższy czas, dochodzi do rozwoju astmy.
3.2. Marsz alergiczny
Związek między alergią a astmą dobrze obrazuje zjawisko zwane marszem alergicznym. U dzieci najczęstszym objawem atopii jest atopowe zapalenie skóry, czyli pojawianie się swędzących zmian na skórze po kontakcie z alergenem.
W życiu dorosłym przechodzi ono w katar sienny, czyli alergiczny nieżyt nosa, a następnie często rozwija się astma alergiczna. Nie oznacza to, że wszystkie dzieci z atopowym zapaleniem skóry czy katarem siennym zachorują na astmę, ale z pewnością znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka.
3.3. Czynniki ryzyka astmy alergicznej
Alergie występujące u członków rodziny oznaczają zwiększone ryzyko wystąpienia astmy. Również posiadanie pewnych rodzajów alergii, np. kataru siennego czy alergii skórnych wiąże się z większym prawdopodobieństwem rozwoju astmy w przyszłości.
Pyłki roślin powodujące alergię podzielić na trzy grupy: trawy, chwasty, drzewa i krzewy. Rośliny, które w Polsce powodują najczęstsze uczulenia, to:
- tymotka łąkowa;
- żyto;
- wiechlina;
- kupkówka pospolita;
- kostrzewa łąkowa.
Uczulenia mogą spowodować także: babka pospolita, szczaw polny, pokrzywa oraz różne odmiany bylicy. Osoby uczulone na pyłki roślin powinny poznać kalendarz pylenia roślin i przygotować się na okres pylenia.
Duże stężenie pyłków w powietrzu wykazuje pyłek brzozy, który jest silnym alergenem, ponieważ wywołuje objawy alergiczne dróg oddechowych oraz napady astmy oskrzelowej. Pyłek brzozy reaguje krzyżowo z pyłkiem olchy i leszczyny oraz z alergenami owoców i warzyw.
Alergia wziewnaprzyczynia się do rozwoju astmy. Alergia zmienia się w astmę zwłaszcza jeśli chory nie wie, na jakie pyłki jest nadwrażliwy lub w niewłaściwy sposób podejmuje się leczenia astmy. Uczulenie na pyłki roślin można zwalczyć jedynie przez zastosowanie immunoterapii swoistej, czyli przez odczulanie.
3.4. Badania wykrywające alergię
Stwierdzenie objawów, których przyczyną może być astma, wymaga konsultacji z lekarzem. Często niezbędne jest wykonanie specjalnych badań, wykrywających alergię. Aby potwierdzić związek astmy z alergią wykonuje się punktowe testy skórne oraz badanie stężenia przeciwciał IgE – całkowite oraz poszczególnych rodzajów (tzw. swoiste IgE).
Powyższe badania pozwalają stwierdzić, który związek może być odpowiedzialny za wywoływanie napadów astmy. W pewnych przypadkach umożliwia to wyeliminowanie lub ograniczenie kontaktu z uczulającą substancją.
Zazwyczaj bada się zestaw standardowych, najczęściej powodujących alergię substancji. Mogą być to alergeny występujące w powietrzu, tzw. alergeny wziewne, a także znajdujące się w jedzeniu (alergeny pokarmowe). Jeżeli zaobserwowało się występowanie reakcji alergicznej po kontakcie z konkretną substancją, należy rozszerzyć testy o ten związek.
Najczęściej badane alergeny to:
- pyłki drzew i traw (np. brzoza, topola, olcha, żyto);
- kurz domowy;
- zarodniki grzybów pleśniowych (Cladosporium, Alternaria);
- sierść zwierząt (kot, pies, koń, królik, chomik);
- pokarmy (ryż, żyto, jęczmień, pszenica, truskawki).
Poza testami skórnymi, uczulenie na wspomniane substancje można także stwierdzić wykonując badanie krwi, które polega na badaniu stopnia wiązania się swoistych przeciwciał klasy IgE z konkretnym alergenem.
Należy mieć na uwadze, że wynik testów alergicznych nie zawsze pokrywa się z objawami. Oznacza to, że czynnik wyzwalający napady astmy czy kataru siennego nie wykaże obecności reakcji alergicznej w testach skórnych czy badaniu krwi.
I z drugiej strony, zdarza się, że spożywane na co dzień pokarmy, niepowodujące objawów alergicznych, dadzą dodatni wynik testu. Dlatego uczulenie na konkretny alergen można stwierdzić z całą pewnością dopiero przy zgodności wyników testów alergicznych z występującymi objawami.
3.5. Wstrząs anafilaktyczny
Napad astmy może być wywołany kontaktem z alergenem. Większość reakcji alergicznych ma charakter miejscowy i dotyczy tylko określonego narządu (nos, płuca, skóra). Jednak po kontakcie z alergenem może dojść do uogólnionej odpowiedzi organizmu, zwanej anafilaksją.
Czynnikiem wyzwalającym anafilaksję mogą być np. alergeny w pokarmie (np. orzeszki ziemne), lateks lub jady owadów. Reakcja anafilaktyczna może prowadzić do wystąpienia poważnego stanu zagrażającemu życiu, zwanego wstrząsem anafilaktycznym.
Objawy anafilaksji to:
- świąd,
- wymioty,
- biegunka,
- ból brzucha,
- obrzęk gardła powodujący trudności w połykaniu,
- splątanie,
- przyspieszenie lub spowolnienie tętna,
- zawroty głowy,
- utrata przytomności.
Osoby chorujące na astmę ze stwierdzoną alergią, powinny zwracać uwagę na wystąpienie niepokojących objawów. Jeżeli w przeszłości dochodziło do reakcji anafilaktycznej, należy nosić przy sobie przepisany lek, stosowany w razie zagrożenia życia (adrenalina).
3.6. Leczenie astmy i alergii
Istnieją pewne leki, które są skuteczne w leczeniu astmy i innych chorób alergicznych, ale zazwyczaj stosuje się oddzielnie leki na astmę i np. katar sienny. Lekami stosowanymi zarówno w astmie, jak i w pewnych postacią alergii są leki przeciwleukotrienowe, np. montelukast. Ich działanie polega na modyfikowaniu odpowiedzi układu odpornościowego w celu niedoprowadzenia do reakcji alergicznej.
Formą terapii stosowaną zarówno w astmie, jak i w alergii jest immunoterapia, powszechnie zwana odczulaniem. Jest to metoda zwalczenia nie tylko przykrych objawów dolegliwości, ale przede wszystkich przyczyny schorzenia.
Dzięki odczulaniu zmniejsza się ryzyko zachorowania na astmę oskrzelową. Niestety odczulanie nie skutkuje u wszystkich pacjentów. Polega ona na regularnym podawaniu coraz większych dawek alergenu, zaczynając od dawki minimalnej, niepowodującej wystąpienia objawów alergii. Stężenie alergenu jest stopniowo zwiększane, co sprawia, że organizm przyzwyczaja się do jego obecności i nie reaguje alergią przy kontakcie z uprzednio uczulającą substancją.
Odczulanie zwykle trwa kilka lat i jest skuteczne tylko w niektórych postaciach alergii, jak uczulenie na jad owadów błonkoskrzydłych, pyłki drzew i traw. Ostatnie badania dowiodły, że uczulenia na pyłki traw i leczenie ich jest związane z grupą krwi. U chorych z grupą krwi A próg tolerancji pyłków uczulających po odczulaniu znacznie się podnosi, jednak pojawiają się inne dolegliwości, np. nietolerancja pokarmów, obrzęk jamy ustnej, języka, łzawienie z oczu.
Astma i alergia to choroby, które często występują razem lub następują po sobie. U ich podłoża leży ten sam proces, związany z nadwrażliwością na określone alergeny występujące powszechnie w środowisku. Nie każda postać astmy jest związana z alergią, ale obecność alergii w rodzinie lub posiadanie choroby alergicznej, takiej jak np. katar sienny wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju astmy alergicznej.
4. Gruźlica
Jednym z objawów gruźlicy jest kaszel. Najczęściej jest to kaszel z odkrztuszaniem wydzieliny. Pojawić się też mogą duszności. Te dwa objawy, idące z sobą w parze, mogą być błędnie uznane za symptomy astmy. Jednak mimo że gruźlica może być początkowo pomylona z astmą, to jednak po przeprowadzeniu szczegółowych badań udaje się tę wątpliwość rozwiać.
Przy podejrzeniu gruźlicy wykonuje się zazwyczaj rentgenowskie zdjęcie płuc oraz badanie odkrztuszonej wydzieliny. Wyniki tych badań powinny być miarodajne i pozwolić postawić słuszną diagnozę. Inne, poza wymienionymi, objawy, które mogą wystąpić przy gruźlicy, a przy astmie bardzo rzadko, to: brak apetytu prowadzący do utraty masy ciała, pocenie się w nocy, częste stany podgorączkowe, uczucie osłabienia.
5. Rak płuc
Rzadko zdarza się, aby rak płuc został pomylony z astmą, niemniej jednak takie przypadki się zdarzały. Rak płuc, we wczesnym stadium, przebiega niemal bezobjawowo. Objawy pojawiają się już przy jego bardziej zaawansowanym stadium.
Do najwcześniejszych można zaliczyć uporczywy kaszel. Potem mogą pojawić się też duszności oraz bolesność w obrębie klatki piersiowej. Te objawy razem wzięte mogą być błędnie przyjęte jako objawy astmy. Jednak dalsza diagnostyka pozwala uniknąć postawienia błędnej diagnozy.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.