Bunt a depresja

Od około dziesiątego do szesnastego-siedemnastego roku życia obserwuje się u dojrzewającej młodzieży znaczną labilność emocjonalną i sporą dysproporcję pomiędzy rzeczywistym znaczeniem pewnych sytuacji a uczuciami, jakie wywołują one w nastolatku. Młody człowiek reaguje zazwyczaj przesadnie, ma skłonność do przeceniania wielkości i znaczenia bodźców, które go poruszają, a w konsekwencji nie jest w stanie kontrolować gwałtownych wybuchów emocji oraz swojego zachowania.

Młodzież szczególnie silnie ujawnia swój gniew i niezadowolenie w stosunku do osób znaczących – rodziców, nauczycieli – a jedną z form sprzeciwu jest bunt, który ujawniać się może w rozmaity sposób. Stanowi on odpowiedź na te stany rzeczy, które dorastający subiektywnie spostrzega jako ograniczające, zagrażające lub niezgodne z jego idealistycznymi oczekiwaniami i wyobrażeniami.

Bunt przejawia się nie tylko na płaszczyźnie afektywnej, ale ujawnia się także w sferze zachowań (np. kreowanie swojego wizerunku, wagarowanie, manifestacje, pikiety itp.). Bunt nieprzypadkowo nabiera wyrazistości w okresie dorastania. Młody człowiek, stojąc przed problemem ukształtowania własnej tożsamości, poszukuje nowych znaczeń swojej odrębności i indywidualności. Pomaga mu w tym uświadomienie sobie swojej równości z dotychczasowymi autorytetami – dysponentami kar i nagród, czyli z ludźmi dorosłymi.

Ten fakt, będący źródłem i siłą napędową buntu, jest skutkiem wcześniejszego odkrycia w sobie nowych możliwości fizycznych, biologicznych, intelektualnych, przeżyciowych, które w znacznym stopniu osłabiają dotychczasowe zależności społeczne i relacje podporządkowania.

Można wskazać na co najmniej trzy grupy czynników, które można potraktować jako bezpośrednie bodźce spustowe:

• subiektywnie spostrzegane ograniczenia „Ja” – czynnik godzący przede wszystkim w takie wartości, jak: wolność, niezależność, samodzielność itp.,
• subiektywnie spostrzegane zagrożenia „Ja” – czynnik godzący w takie wartości, jak: godność osobista, prawo do bycia sobą, rozwój osobisty i prawo do godziwych warunków życia,
• subiektywnie spostrzegana rozbieżność między własnymi ideałami a własną rzeczywistością – czynnik godzący we własne wizje i pragnienia.

Przedmiotem buntu mogą być zatem wszystkie te obiekty i stany rzeczy, które – zdaniem jednostki – pozostają w bezpośrednim związku z wymienionymi wyżej czynnikami, a sam bunt staje się formą obrony lub wzmacniania własnej pozycji społecznej jednostki, a także narzędziem walki o cenione ogólnoludzkie wartości, takie jak: sprawiedliwość, prawda, dobro innych ludzi itp.

Bunt, rozumiany jako forma sprzeciwiania się i wycofania dalszej zgody na doświadczanie przez podmiot ograniczenia, zagrożenia i rozbieżności, składa się z komponentu emocjonalno-poznawczego (płaszczyzna wewnętrzna/przeżyciowa) oraz komponentu behawioralnego (płaszczyzna zewnętrzna/działaniowa).

Bunt zewnętrzny oznacza wyrażanie własnego sprzeciwu wprost, w sposób otwarty i zrozumiały dla otoczenia. W buncie wewnętrznymz kolei jednostka nie ujawnia swoich przeżyć wprost i tłumi je w sobie. Może to wynikać z obawy przed karą, z własnej bezsilności, poczucia winy lub z poczucia bezsensowności własnego buntu. Na nieujawnianie buntu mają wpływ prawdopodobnie różne czynniki, nie tylko natury podmiotowej, ale także:

• niski poziom psychicznej odporności, pewności siebie, poczucia kompetencji,
• wysoki poziom lęku,
• czynniki kontekstualne: pozycja, siła i władza obiektu wzbudzającego sprzeciw, jego mała dostępność i wyrazistość,
• przebywanie w otoczeniu innych ludzi, którzy nie wzbudzają zaufania.

Depresja to coraz większy problem społeczny. Cierpią na nią również młode osoby. Bunt to nasza reakcja na innych ludzi i na otaczającą nas rzeczywistość. Według badań, można wyróżnić pewne kategorie, będące przedmiotem buntu. Pierwszą z kategorii sąludzie:

• rodzice i rodzina – można tu wskazać na często powtarzające się formy wyrażające bunt, ale jednocześnie uwikłane w ryzyko wystąpienia depresji u młodych buntowników: buntuję się przeciwko wygórowanym wymaganiom rodziców; ingerowaniu przez nich w moje życie uczuciowe; z powodu braku akceptacji i zainteresowania; przeciwko niesprawiedliwemu traktowaniu mnie i rodzeństwa; próbom kreowania mojej osoby; zakazom rodziców; hierarchii w rodzinie; postępowaniu rodzeństwa;
• nauczyciele – buntuję się przeciwko niesprawiedliwości przy ocenianiu ucznia; robieniu przez nauczycieli częstych wyjątków; złemu traktowaniu uczniów; z powodu braku zainteresowania ze strony nauczyciela; przeciwko obłudzie; nudnym lekcjom; z powodu braku pomocy; przeciw biciu uczniów itp.;
• inni ludzie – buntuję się przeciwko innym ludziom, którzy źle mówią o młodzieży; faszystom; ludziom narzucającym własne zdanie; młodzieży znęcającej się nad młodszymi kolegami; bezmyślnej młodzieży; ludziom niedbającym o swoją godność itp.

Drugą kategorią jest rzeczywistość społeczna, w której wyróżniono:

• stosunki międzyludzkie – wypowiedzi, z jakimi często można się spotkać, to:buntprzeciwko nietolerancji, niesprawiedliwości, niekompetencji, głupocie, bezczelności, arogancji, zakłamaniu itp.;
• zło tego świata – bunt przeciwko bezkarności przestępców, wojnie, kłamstwom w mass mediach, terroryzmowi, wandalizmowi itp.;
• normy i tradycje – opisywane ogólnie jako schematy postępowania, normy społeczne i organizacyjne.

Biorąc pod uwagę przeżyciowy aspekt buntu, można przyjąć, że potrzeba sprzeciwu jest przynajmniej w pewnym stopniu uświadomiona, choć nie do końca muszą być prawidłowo rozpoznane i uświadomione rzeczywiste przyczyny i skutki buntu. Przeżyciowy aspekt buntuodzwierciedla się głównie w procesie emocjonalnym (siła i rodzaj odczuwanych emocji) oraz w przekonaniach i sądach, które mogą być sformułowane na różnym poziomie ogólności, np.:

• buntuje się, bo chcę zmienić swoje relacje z rodzicami;
• buntuję się, bo chcę żyć inaczej niż dotychczas;
• buntuję się, bo mam na to ochotę itp.

Różnice indywidualne, występujące między młodymi ludźmi, również będą miały zasadniczy wpływ na gotowość do ekspresji własnego buntu i tym samym na formę buntu, jak i ekspresję buntu odnoszącą się do sposobów, w jakich może się on przejawiać (czyli np. destrukcyjne lub konstruktywne przejawy buntu).

Źródła

1. Bridges P., Malbi G., Postępowanie w depresji, Urban & Partner, Wrocław 2001, ISBN 83-87944-57-2.
2. Greszta E., Depresja wieku dorastania, Academica, Warszawa 2006, ISBN 83-89281-19-8.
3. Namysłowska I., Psychiatria dzieci i młodzieży, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2011, ISBN 978-83-200-4394-5.
4. Radziwiłłowicz W., Depresja u dzieci i młodzieży, Impuls, Kraków 2010, ISBN 978-83-7587-258-3.