Myślenie magiczne w psychologii i psychiatrii – na czym polega?
Myślenie magiczne, które nie uwzględnia praw przyrody ani logiki, porządku czasu i przestrzeni, jest typowe dla dzieci i pewnego etapu rozwoju myślenia. Wykorzystują je także dorośli, zarówno zdrowi, jak i cierpiący z powodu zaburzeń psychicznych. Pełni ono jednak nieco inną rolę, a i wiążą się z nim inne konsekwencje. Co warto wiedzieć o myśleniu magicznym?
1. Co to jest myślenie magiczne?
Myślenie magiczne jest pojęciem z dziedziny psychologii i psychiatrii, które odnosi się do rozumowania, w którym myślenie jest tożsame z działaniem. To przekonanie, że myśl może oddziaływać na przedmioty oraz zdarzenia, czyli wywoływać skutki fizyczno-chemiczne, a procesy psychiczne posiadają moc sprawczą.
Myślenie magiczne jest charakterystyczne dla procesów archaicznych i prymitywnego poglądu na świat. U dzieci jest zjawiskiem powszechnym i naturalnym. U dorosłych bywa objawem nerwicy natręctw czy zaburzeń schizotypowych, ale i niegroźną przypadłością pełniącą rolę mechanizmu obronnego.
2. Przyczyny myślenia magicznego
Specjaliści twierdzą, że u podstaw myślenia magicznego leży zdolność wytwarzania nowych pomysłów, a jego wynik jest błędnym wynikiem ich weryfikacji. Pierwszym źródłem myślenia magicznego jest nieodróżnianie wyobrażeń i marzeń od rzeczywistości i realności, co jest charakterystyczne dla dzieci (przykładem są choćby rozmowy z wymyślonym przyjacielem).
Kolejnym źródłem jest skojarzenie czasowo-przestrzenne pomiędzy symbolami a przedmiotami i zdarzeniami, które wskazują na przyczynowość procesu myślenia (np. przypisywanie czarnemu kotu, który przebiegł przez drogę, pecha czy winy za awanturę w pracy).
Jeszcze innym źródłem myślenia magicznego jest lęk lub strach w obliczu zagrożenia, cierpienia. W tej sytuacji myślenie magiczne ma zapewnić bezpieczeństwo, być kołem ratunkowym.
3. Myślenie magiczne u dzieci
Myślenie magiczne jest typowe dla dzieci. To stadium rozwoju w okresie wczesnodziecięcym i pewien etap rozwoju myślenia. Myślenie to nie uwzględnia praw przyrody ani logiki, porządku czasu i przestrzeni.
Oznacza to, że dziecko:
- zwierzęta wyposaża w przymioty typowe dla człowieka (antropomorfizm),
- przedmiotom nadaje cechy ludzi i zwierząt (animizm),
- poszukuje przyczynowych wyjaśnień wszystkich procesów w otaczającym świecie (artyficjalizm).
Zakres stosowania myślenia magicznego u dzieci wraz z wiekiem i dojrzewaniem funkcji poznawczych przyjmuje postać peryferyjną. Jego funkcję wyjaśniającą zastępuje myślenie hipotetyczno-dedukcyjne, a myślenie magiczne bywa wykorzystywane jako mechanizm obronny osobowości w radzeniu sobie w sytuacjach lękowych.
4. Myślenie magiczne u dorosłych
Myślenie magiczne u dorosłych może pełnić funkcję mechanizmu redukującego lęk lub zwiększającego poczucie siły, dającego wrażenie możliwości wpływania na rzeczywistość. Obniża poziom lęku, nie zaburzając w istotny sposób percepcji rzeczywistości.
Najczęściej wywołuje je lęk, długotrwałe frustracje i poczucie zagrożenia, przeżywanie trudnych sytuacji życiowych, w których pojawia się poczucie bezsilności i bezradności połączone z utratą sprawstwa. Co istotne, pomimo dyskomfortu możliwa jest zarówno sprawność działania, jak i zdolność prawidłowej oceny rzeczywistości.
5. Myślenie magiczne - choroba
Myślenie magiczne jako obrona przed lękiem może przybierać formę wspierającą zdrowie psychiczne, ale i stanowić objaw chorobowy. Jako patologiczny mechanizm obronny jest charakterystyczne dla osób chorych psychicznie. Typowe jest myślenie magiczne w schizofrenii, ale także zespołach obsesyjno-kompulsyjnych, zaburzonej strukturze osobowości.
W przypadku osób zmagających się z problemami natury psychiatrycznej, myślenie magiczne polega na błędnym i sprzecznym z rzeczywistością przekonaniu, że mają one moc oddziaływania na innych ludzi, przedmioty czy zdarzenia.
Na przykład myślenie magiczne w nerwicy natręctw jest tożsame z przeświadczeniem, że wykonanie różnych czynności chroni przed niebezpieczeństwem. To dlatego osoba chora musi na przykład umyć dłonie określoną ilość razy, układa rzeczy na biurku w określonym porządku czy przekręca klucz w zamku drzwi w ustalonej przez siebie sekwencji. Niewykonanie czynności wywołuje znaczny dyskomfort i ma negatywny wpływ na jakość codziennego funkcjonowania.
6. Znaczenie i konsekwencje myślenia magicznego
Myślenie magiczne u dzieci i zdrowych dorosłych nie przynosi szkód. Zaklinanie rzeczywistości, zwracanie uwagi na przesądy czy wypowiadanie życzeń jest najczęściej traktowane pół żartem, pół serio. Inaczej dzieje się u osób chorych psychicznie.
Specjaliści podkreślają, że o ile myślenie magiczne w przypadku osoby zdrowej ma znaczenie wspomagające i dynamizujące rozwój osobowości, o tyle w zaburzeniach psychicznych pogłębia i utrwala patologiczne mechanizmy funkcjonowania. Ma poważne konsekwencje, ponieważ prowadzi do rozpadu struktury osobowości.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.