Defekacja - charakterystyka. Jak sobie radzić z zaparciami i biegunką
Każdy z nas ma z nią do czynienia. Poza seksem, trudno znaleźć bardziej intymną czynność. Defekacja, o której mowa, jest to inna nazwa wypróżniania się, czyli usuwania kału z przewodu pokarmowego. Dotyczy wszystkich żywych organizmów. Zdarza się, że mamy z tym problemy, co najczęściej spowodowane jest niewłaściwą przemianą materii. Zobacz, jak radzić sobie z problemami z wypróżnianiem.
- 1. Czym jest defekacja
- 1.1. Jak przebiega proces defekacji
- 2. Kłopoty z prawidłową defekacją
- 3. Zaparcia, czyli utrudniona defekacja
- 3.1. Przyczyny i objawy zaparć
- 3.2. Jak unikać zaparć
- 3.3. Czym są zaparcia nawykowe
- 4. Biegunka, czyli nadmierna defekacja
- 4.1. Przyczyny biegunki
- 4.2. Biegunka przewlekła
- 4.3. Leczenie i profilaktyka biegunki
- 5. Problemy z defekacją a inne choroby
- 6. Pięć zasad korzystania z toalety
- 6.1. Prawidłowy rytm wypróżnień
- 6.2. Defekacja nie może sprawiać bólu
- 6.3. Prawidłowy kolor stolca
- 6.4. Nie należy odwlekać oddania stolca
- 6.5. Odpowiednia pozycja do defekacji
1. Czym jest defekacja
Defekacja u ludzi to skomplikowany proces fizjologiczny, w którym uczestniczą łuki odruchowe. U noworodków i niemowląt jest to proces bezwiedny. Dlatego właśnie dzieciom zakłada się pieluszki. Wraz z wiekiem kontrolę nad nim przejmują wyższe ośrodki mózgowe, dzięki czemu możliwe staje się świadome oddawanie stolca.
1.1. Jak przebiega proces defekacji
Bańka odbytnicy pełni rolę tymczasowego zbiornika, który gromadzi masy kałowe. Gdy rozciągają się jej ściany, podrażnione zostają receptory czuciowe, co odczuwamy jako parcie na kał. Parcie takie może powodować ciśnienie do 5 daPa.
Gdy przystępujemy do defekacji, zwieracz wewnętrzny odbytu rozluźnia się, następnie następuje rozluźnienie zewnętrznego zwieracza odbytu, dzięki czemu kanał odbytu staje się drożny. Tzw. fala perystaltyczna wypycha masy kałowe na zewnątrz organizmu. W parciu udział bierze tak zwana tłocznia brzuszna. Zamyka się szpara głośni, napięte mięśnie brzucha natomiast odpowiadają za wzrost ciśnienia w jamie brzusznej.
2. Kłopoty z prawidłową defekacją
Defekacja jest czynnością fizjologiczną, która może być zaburzona przez wiele czynników. Jeśli proces ten jest w jakikolwiek sposób zaburzony, warto odwiedzić lekarza lub spróbować domowych sposobów. Najczęściej kłopoty z defekacją określa się jako zaparcia lub biegunki. Czasem są one wynikiem nieprawidłowej diety, czasem natomiast mogą być objawem chorób układu pokarmowego.
3. Zaparcia, czyli utrudniona defekacja
Zaparcie ma miejsce, kiedy przez dłuższy czas treść jelitowa nie znajduje ujścia i pozostaje w obrębie przewodu pokarmowego. Według norm, każdy człowiek powinien jeden raz dziennie oddawać stolec. W praktyce prawidłowym będzie oddawanie kału nawet do trzech razy na tydzień, przy czym musi on zachować prawidłową barwę, objętość i konsystencję.
W przypadku, gdy do wypróżniania dochodzi rzadziej niż 3 razy na tydzień, możemy mówić o zaparciach. Schorzenie to w dużym skrócie polega na tym, że słabe skurcze mięśni w okrężnicy spowalniają przesuwanie się kału, gdy jest on blisko odbytnicy. Dolegliwości tej najczęściej towarzyszą wzdęcia oraz ból brzucha.
W skutek długiego zalegania w jelicie grubym, treść jelitowa nadmiernie się zagęszcza (przez to, że wchłania wodę), stolec zmniejsza swoją objętość, robi się twardy i zbity. Taki stolec jest oddawany zwykle raz na kilka dni, najczęściej na skutek zastosowania farmaceutyków lub środków przeczyszczających.
Wyróżnia się 3 podstawowe rodzaje zaparć:
- Zaparcie przypadkowe - pojawia się z wielu różnych powodów, jak np. zmiana sposobu odżywiania, podróż, stresujące wydarzenia,
- Zaparcie krótkotrwałe - zwykle ma charakter nawracający i okresowy, zaparcia mieszają się z momentami prawidłowej defekcji,
- Zaparcie przewlekłe - inaczej nawykowe - najczęściej spowodowane zaburzeniami pracy układu pokrmowego.
3.1. Przyczyny i objawy zaparć
Wśród najczęstszych przyczyn zaparć możemy wymienić:
- przepuklina,
- hemoroidy,
- schorzenia neurologiczne (np. choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane, neuropatia cukrzycowa, guz rdzenia kręgowego),
- wydłużenie jelita grubego,
- rozszerzenie jelita grubego,
- zaburzenia czynnościowe,
- cukrzyca,
- niedoczynność tarczycy,
- endometrioza,
- nowotwór jajnika,
- nowotwór macicy,
- zwężenie światła jelita przez rozrastający się guz.
Zaparcia mogą być także powodowane przez zażywanie niektórych leków. Warto sprawdzić, czy leki, które przyjmujemy, nie powodują takich skutków ubocznych.
Utrudnionej defekacji, czyli zaparciom, bardzo często towarzyszą poniższe objawy:
- mdłości
- odbijanie,
- brak apetytu,
- twardy, zbity kał,
- bolesna defekacja,
- uczucie pełności,
- gorączka,
- bóle brzucha w nocy,
- utrata masy ciała,
- anemia,
- krew w kale,
- uczucie rozpierania w nad- i śródbrzuszu,
- stolec z małą ilością śluzu.
3.2. Jak unikać zaparć
Leczenie i profilaktyka zaparć uzależniona jest od ich przyczyny. By nie cierpieć z powodu zaparć powinniśmy:
- zmienić dietę, jeżeli ona jest ich powodem,
- uregulować tryb życia,
- spróbować przywrócić regularny tryb defekacji, poprzez codzienne podejmowanie prób oddwania stolca o tej samej porze,
- unikać, aż do wykluczenia, środków przeczyszczających,
- przyjmować trzy razy w ciągu dnia po łyżeczce siemienia lnianego.
Warto, gdy cierpimy na tą przypadłość, przyjmować leki osmotyczne, jak laktuloza lub glicerol. Zmniejszają one zagęszczenie kału.
3.3. Czym są zaparcia nawykowe
Podczas gdy świadomie powstrzymujemy się od oddania stolca, doprowadzamy do zatrzymania go w bańce odbytnicy lub w końcowym odcinku esicy. W wyniku dalszej resorpcji wody, stolec się zagęszcza, co może prowadzić do powstania kałomatu.
Gdy często i długotrwale powstrzymujemy się przez wydalaniem, wrażliwość receptorów nerwowych odbytnicy zmniejsza się, co powoduje późniejsze problemy z wydalaniem stolca. Jest to prosta droga do występowania przewlekłych zaparć, inaczej nazwanych nawykowymi.
Długotrwały ucisk, który jest wywierany przez masy kałowe na ścianki odbytnicy, może prowadzić do powstania żylaków odbytu lub przepukliny, może również sprzyjać wypadaniu odbytnicy.
4. Biegunka, czyli nadmierna defekacja
Czasem, pod wpływem różnego rodzaju drobnoustrojów, spożytych pokarmów, czy też stresu, męczy nas biegunka. Jest to stan, w którym stolec oddawany jest dużo częściej niż zwykle, ma płynną konsystencję, często ma także nieprzyjemny zapach. W niektórych przypadkach pojawia się w nim także odrobina śluzu, ropy lub krwi.
4.1. Przyczyny biegunki
Wśród najczęstszych przyczyn występowania biegunki możemy wymienić:
- stres,
- alergie,
- grypa żołądkowa - wywołana rotawirusami,
- Salmonella,
- zatrucie lekami,
- zatrucie rtęci,
- zaburzenia hormonalne,
- zapalenie trzustki,
- zapalenie jelit,
- choroba Leśniowskiego-Crohna,
- zatrucie pokarmem,
- zatrucie środkami chemicznymi.
4.2. Biegunka przewlekła
Biegunka może mieć także charakter przewlekły i trwać miesiącami, dawać różne objawy. Zaliczamy do nich między innymi:
- wymioty,
- ból brzucha,
- redukcja masy ciała,
- gorączka.
Aby stwierdzić przyczynę tego stanu, należy przeprowadzić dokładną diagnostykę. Odbywa się to w następujący sposób:
Badanie podmiotowe chorych z biegunką - w trakcie tego badania lekarz przeprowadza wywiad z pacjentem. Lekarz pyta o dane na temat biegunki, występowania schorzenia w rodzinie pacjenta lub zabiegów przeprowadzanych wcześniej. Specjalista też zadaje pytania dotyczące wyglądu stolca.
Badanie przedmiotowe chorych z biegunką - podczas tego badania lekarz bada węzły chłonne, wątrobę i śledzionę pacjenta, a także czy są jakieś zmiany wokół odbytu (czy w jego okolicy nie ma otartego naskórka lub szczeliny. Lekarz analizuje również wszelkie obrzęki i wypryski, które mogą być przyczyną tego stanu.
Badanie laboratoryjne - na to badanie składają się:
- analiza kału pod mikroskopem, aby sprawdzić go pod kątem obecności jaj, pasożytów, elektrolitów czy cyst w jego zawartości,
- badanie krwi - sprawdzanie krwi pod kątem celiakii, stężeniem mocznika, elektrolitów i gazometrii oraz leukocytów
- posiew kału umożliwiający wyróżnienie ewentualnych czynników bakteryjnych lub wirusowych, które odpowiadają za biegunkę,
Badanie specjalistyczne pod kątem biegunki, czyli gastroskopia lub kolonoskopia. W trakcie tych badań istnieje także możliwość pobrania próbki materiału do badania histopatologicznego, w celu dalszej diagnostyki. Innymi badaniami, które mogą okazać się pomocne, będą USG lub RTG, bądź rezonans magnetyczny.
4.3. Leczenie i profilaktyka biegunki
Defekacja w postaci biegunki może być bardzo niebezpieczna, może nawet stanowić zagrożenie dla życia człowieka. Może powodować odwodnienie, stąd choremu powinno się podawać jak najwięcej płynów zawierających w sobie potas, chlor i sód.
Najgroźniejsze jest odwodnienie u małych dzieci, ponieważ postępuje bardzo szybko, dodatkowo zwykle ciężko jest namówić chore dziecko do wypicia dużych ilości płynów.
Do leczenia biegunki warto stosować węgiel leczniczy, wiążący ze sobą bakterie i toksyny, przez które woda przedostaje się do jelita i powoduje biegunkę. Można też przyjmować leki ściągające, preparaty spazmolityczne i adsorpcyjne.
Nie w każdym przypadku konieczna jest wizyta u lekarza. Gdy pojawi jednak się krew lub śluz w kale, wysoka gorączka, zasłabnięcie lub problemy z wydalaniem moczu, warto skontrolować swój stan. Powinniśmy pójść do lekarza, jeśli trwa do 10 dni i jest bardzo obfita.
Warto wiedzieć, że źle leczona, może doprowadzić nawet do śmierci pacjenta, więc nie wolno jej lekceważyć.
5. Problemy z defekacją a inne choroby
U osób borykających się z tętniakiem aorty, malforacjami naczyniowymi o zakresie naczyń mózgowych, wymuszone, nadmierne parcie, może w niektórych przypadkach przyczynić się do pęknięcia ich. Jest to bezpośrednie zagrożenie życia.
Osoby cierpiące na niewydolność krążenia, z uwagi na zwiększone zapotrzebowanie na tlen podczas wysiłku, także nie powinny stosować parcia. U osób, u których została wycięta krtań, parcie będzie także utrudnione. W tym przypadku będzie ono wynikało z osłabienia czynności tłoczni brzusznej, w skutek braku możliwości zatrzymania powietrza w płucach.
W wyżej wymienionych przypadkach powinno się stosować łagodne środki przeczyszczające, a także włączyć do diety większe ilości błonnika, które uregulują perystaltykę jelit.
Zaparcia i biegunki zwykle towarzyszą także nietolerancjom pokarmowym, a także takim schorzeniom, jak zespół jelita drażliwego lub tzw. leniwe jelito.
6. Pięć zasad korzystania z toalety
Aby uniknąć problemów z wypróżnianiem się, a w konsekwencji ze zdrowiem, warto pamiętać o kilku zasadach i jak najszybciej wprowadzić je w życie:
6.1. Prawidłowy rytm wypróżnień
Dość często zastanawiamy się, czy częstotliwość naszych wypróżnień jest prawidłowa. Norma jest jednak dość rozległa, zarówno defekacja trzy razy dziennie, jak i raz na 3 dni będzie prawidłowa przy spełnieniu innych warunków. Jeśli mieścimy się w tych ramach, wszystko powinno być w porządku.
Powodem do niepokoju może być zmiana rytmu. Gdy przez wiele lat nasza defekacja miała miejsce określoną ilość razy dziennie, a nagle częstotliwość ta wyraźnie się zmienia, powinniśmy się tym zainteresować. Również zmiana kształtu i konsystencji kału może być dla nas znakiem o nieprawidłowościach.
Stolec idealny powinien posiadać konsystencję i kształt kiełbasy. Jeśli jest twardszy, najprawdopodobniej zbyt długo był w jelicie. Jeżeli jest luźniejszy, być może był tam za krótko.
Aby uregulować pory wypróżniania, powinniśmy zwiększyć spożycie płynów oraz błonnika. Jeśli naszą bolączką są zaparcia, powinniśmy pić więcej wody lub soku pomarańczowego, który zasysa wodę do jelita.
Jeśli cierpimy z powodu biegunki - powinniśmy jeść więcej błonnika, najlepiej rozpuszczalnego - w jelicie pęcznieje, dzięki czemu zwalnia tempo przemieszczania się treści. Można go znaleźć w płatkach owsianych, brązowym ryżu i orzechach.
6.2. Defekacja nie może sprawiać bólu
Możemy na coś chorować latami, jednak nie odczuwać żadnych objawów. Z odbytem jest zupełnie inaczej; jeżeli cokolwiek nie działa poprawnie, od razu o tym wiemy.
Końcowy odcinek okrężnicy i odbyt to jedne z najbardziej unerwionych części ciała, gdyż mają ważne zadanie do wykonania. Muszą decydować czy to, co odczuwają to ciało stałe czy tylko gaz i czy zwieracze mogą to wypuścić, czy nie.
Jeśli nie jedliśmy nic pikantnego, a czujemy tępy ból lub pieczenie, może to oznaczać, że mamy hemoroidy. Aby sobie ulżyć, możemy założyć czopki, dostępne bez recepty.
Wg specjalistów, skuteczniejsze są właśnie czopki niż maści, ponieważ ich zasięg jest dalszy. Jeśli jednak ból nie ustąpi do 5 dni, powinniśmy udać się do proktologa.
6.3. Prawidłowy kolor stolca
Prawidłowym kolorem stolca jest każdy odcień brązu. Jeśli jest innego koloru, może to świadczyć o spożyciu czegoś, co może ten kolor zmienić (np. buraki), lub bierzemy antybiotyki (lub inne leki) - to wszystko w przypadku, gdy nie mamy do czynienia ze stanem chorobowym.
Jeśli kolor stolca wyda nam się dziwny, nie umiemy powiązać go z niczym innym, co żażywaliśmy lub zjedliśmy, warto skonsultować to z lekarzem.
Jeśli stolec ma zabarwienie czarne lub czerwone, bez żadnej przyczyny, może mieć miejsce krwawienie z przewodu pokarmowego. Przez kilka dni należy wtedy obserwować zawartość muszli, a jeśli sytuacja dalej będzie mieć miejsce, należy bezzwłocznie udać się do lekarza.
6.4. Nie należy odwlekać oddania stolca
Gdy poczujemy potrzebę wydalenia stolca, najlepszym rozwiązaniem będzie po prostu to zrobić, najszybciej jak się da. Kiedy stolec jest wstrzymany, wraca do esicy, gdzie rozpoczyna się ponownie odzyskiwanie wody. Dlatego po wstrzymaniu trudniej jest się wypróżnić - stolec jest bardziej zbity i twardy.
Jeśli jednak musieliśmy z jakiegoś powodu się wstrzymać, powinniśmy przy najbliższej okazji skorzystać z toalety, nawet gdy nie czujemy potrzeby. Warto usiąść i spokojnie zaczekać, aż kolejny raz ostatni odcinek jelita wypełni się. Może to zająć kilka chwil, dobrze jest tą chwilę przeczekać.
6.5. Odpowiednia pozycja do defekacji
Choroby, takie jak uchyłkowate zapalenie jelita grubego, hemoroidy, bądź nawet zaparcia występują właściwie głównie w krajach, gdzie swoją potrzebę wypróżniania załatwia się w pozycji siedzącej.
Mechanizm, który odpowiada za zamknięcie jelit jest tak zaprojektowany, że otwiera się nie do końca w tej pozycji, przez co jest nam trudniej się wypróżnić. Dziś wiadomo jednak, jak możemy sobie ułatwić ten proces i jednocześnie nie narażać się na choroby.
Najlepszą pozycją do wypróżnienia jest pozycja kucana. Jest to naturalne już od czasów prehistorycznych, dopiero w osiemnastym wieku pojawiły się nowoczesne muszle klozetowe do siedzenia.
Wg badań w pozycji kucanej prostuje się przewód pokarmowy, gdy siedzimy lub stoimy zaś jest zakręcony, co zdecydowanie utrudnia wypróżnianie. Z tego właśnie względu, warto zaopatrzyć się w stołeczek pod nogi w ubikacji, dzięki któremu nasze ciało zbliży się do pozycji kucanej. Taki zabieg pozwoli nam pozbyć się problemów z defekacją.
Rekomendowane przez naszych ekspertów
Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.