Derealizacja a depersonalizacja – czym jest, przyczyny, objawy, leczenie

Derealizacja to zagadnienie psychologiczne, towarzyszące wielu zaburzeniom psychicznym, emocjonalnym i tożsamościowym. Może być jednym z pierwszych objawów depresji, choroby bipolarnej, a nawet schizofrenii. Warto wiedzieć, czym jest derealizacja i jak na nią reagować. Czym różni się od depersonalizacji i czym grozi brak leczenia tych zaburzeń?

1. Derealizacja i depersonalizacja – psychopatologia zmian w postrzeganiu siebie

1.1. Derealizacja - przyczyny i objawy

Derealizacja to zaburzenie psychiczne, charakteryzujące się poczuciem oderwania od rzeczywistości. Chory ma wrażenie funkcjonowania w nierealnym świecie, który według niego istnieje tylko w jego głowie.

Podczas poczucia derealizacji choremu towarzyszy dodatkowo wrażenie, jakby wszystko, co jest dookoła, było nierzeczywiste, nie istniało. Często powtarza sobie "to się dzieje tylko w mojej głowie". Derealizacja może w efekcie przerodzić się w inne zaburzenia psychiczne.

Zobacz film: "Rozpoznaj stan zdrowia psychicznego on-line"

Tak naprawdę nie do końca wiadomo, skąd bierze się derealizacja i co ma wpływ na jej pojawienie się. Niektóre badania wskazują na to, że zaburzenie ma związek ze spadkiem poziomu dopaminy przy jednoczesnym wzroście poziomu adrenaliny.

Najczęściej ma to miejsce w przypadku osób, borykających się z nerwicą, zaburzeniami lękowymi i stanami depresyjnymi. Pojawia się także na skutek zaburzeń obsesyjno-kompulsywnych i podczas maniakalnych epizodów w przebiegu schizofrenii.

Inna teoria mówi, że derealizacja jest formą obrony mózgu przed stresem, nadmiarem bodźców emocjonalnych i lęków.

Podstawowym objawem derealizacji jest poczucie odrealnienia. Chory ma wrażenie, że wszystko, co dzieje się wokół niego jest nierealne, oddalone od niego. Ma poczucie, że świat, w którym żyje, jest tylko wytworem jego wyobraźni i tak naprawdę nie istnieje.

Wobec tego często może chcieć zrobić krzywdę swoim bliskim - jeśli próbuje udowodnić sobie, że ta sytuacja tak naprawdę się nie dzieje. Derealizacja charakteryzuje się także silnym poczuciem braku konsekwencji, chory przestaje czuć się odpowiedzialny za swoje zachowanie.

Dodatkowo może zachowywać się jak po spożyciu dużej ilości alkoholu, środków halucynogennych lub psychoaktywnych. Derealizacji towarzyszy często irytujący natłok myśli, które nie chcą się rozproszyć. W efekcie chory jest nieco zagubiony w otaczającym go świecie.

Kiedy zaburzenie postępuje, pacjent przestaje patrzeć krytycznie na świat dookoła niego, zatraca cały dystans i może stać się niebezpieczny dla otoczenia. Dodatkowo może pojawić się tzw. zespół depersonalizacji-derealizacji (DD), któremu dodatkowo towarzyszy poczucie braku przynależności do świata fizycznego.

1.2. Depersonalizacja – przyczyny i objawy

Depersonalizacja to schorzenie, charakteryzujące się zmianą w odczuwaniu samego siebie. Rozpoznawane jest u 20% społeczeństwa, należy do grupy zaburzeń postrzegania siebie i otoczenia.

Depersonalizacja uznawana jest za objaw psychopatologiczny, chociaż może wystąpić u zdrowych psychicznie osób, zwykle ma związek z dużym napięciem emocjonalnym, przeżyciem twórczym lub religijnym.

Przyczyny depersonalizacji to przede wszystkim zaburzenia nerwicowe i psychotyczne, padaczka, zatrucia, nadużywanie alkoholu oraz substancji z grupy kanabinoli (w trakcie stosowania używek lub jako objaw zespołu abstynencyjnego).

Objawy depersonalizacji są dość charakterystyczne, pojawia się uczucie bycia zewnętrznym obserwatorem samego siebie, bez możliwości kontrolowania własnych myśli i zachowań.

Schorzenie często ma wpływ na kontakty społeczne, chory może mieć wrażenie, że otoczony jest murem lub inną przeszkodą w utrzymywaniu relacji z innymi, nawet rodziną. Dodatkowo może czuć, że jego części ciała nie pasują do sylwetki i nie są jego własnością.

Depersonalizacja może występować w postaci kilkuminutowych epizodów, ale znane są również przypadki, gdzie to nietypowe uczucie utrzymuje się przewlekle.

2. Brak poczucia rzeczywistości i kryteria diagnostyczne

Według klasyfikacji zaburzeń psychicznych Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego o derealizacji i depersonalizacji można mówić, gdy zostają spełnione następuje kryteria:

• przewlekłe lub powtarzające się epizody depersonalizacji, derealizacji lub obu,
• podczas epizodów kontrola rzeczywistości się nie zmienia,
• objawy nie są spowodowane żadną substancją ani chorobą,
• objawy nie są wynikiem schizofrenii, zespołem lęku napadowego, depresji, zespołu stresu pourazowego ani pozostałych zaburzeń dysocjacyjnych.

DSM-5 podkreśla, że objawy derealizacji to poczucie oderwania od otoczenia, życie we śnie, doświadczanie zniekształceń optycznych. Natomiast w przypadku depersonalizacji charakterystyczne jest doświadczenie bycia zewnętrznym obserwatorem własnych uczuć, myśli, ciała i działań.

2.1. Derealizacja a nerwica i depresja

Derealizacja sama w sobie może być objawem wielu innych zaburzeń psychoemocjonalnych. Pojawia się przy okazji zespołu stresu pourazowego, na skutek długotrwale odczuwanego lęku, silnego i przewlekłego stresu oraz wypalenia zawodowego.

Zaburzenie to może się pojawić także jako efekt wystawienia organizmu na działanie ekstremalnych warunków i wyzwań pogodowych, a także trudnych do wykonania zadań życiowych.

Uczucie odrealnienia w nerwicy, zaburzeniach lękowo-depresyjnych lub obsesyjno-kompulsywnych zazwyczaj świadczy o spadku stężenia dopaminy w organizmie, przy jednoczesnym wzroście adrenaliny. Jest naturalnym mechanizmem obronnym, który ma na celu ograniczenie zauważalnych przez mózg bodźców.

Charakterystyczna jest wówczas pustka w głowie, brak myśli, wrażenie braku poczucia czasu, spadek motywacji oraz koncentracji.

Derealizacja bardzo często pojawia się również w przypadku depresji, zwykle w połączeniu z natłokiem myśli o sensie istnienia oraz poczuciu zagubienia w świecie. Chorzy mają wrażenie, że świat to scena, na której ludzie odgrywają role.

3. Leczenie derealizacji

Podstawą wdrożenia odpowiedniego leczenia jest rozmowa z psychiatrą lub psychoterapeutą. W wielu przypadkach objawy ustępują samoistnie, jeśli były wynikiem przemęczenia, trudnej sytuacji życiowej lub nadmiernie odczuwanego stresu.

Jeśli jednak podczas rozmowy z terapeutą problem okaże się bardziej złożony, a derealizacja pierwszym objawem schizofrenii lub innego zaburzenia psychicznego, konieczne będzie wdrożenie leczenia.

Najczęściej stosowanym środkiem w takiej sytuacji są inhibitory zwrotne wychwytu serotoniny. Pomocna jest także regularna psychoterapia.

4. Nieleczony zespół depersonalizacji-derealizacji – konsekwencje

Nieleczone schorzenia prowadzą do realnych zaburzeń psychicznych, które mogą skutkować wystąpieniem myśli samobójczych. Z tego względu niezwykle ważne jest jak najszybsze wdrożenie leczenia depersonalizacji i derealizacji.

Pacjenci z poczuciem odrealnienia czują się bardzo samotni, zagubieni i obcy, pomimo tego, że rozpoznają otaczające ich osoby. Bardzo często nie są w stanie utrzymać kontaktów z rodziną ani przyjaciółmi, dobrym rozwiązaniem może być objęcie pomocą psychologiczną również osób najbliższych.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.