Fenol – zastosowanie, właściwości, wskazania i szkodliwość
Fenol to najprostszy przedstawiciel rodziny fenoli i organiczny związek chemiczny wykorzystywany w medycynie i przemyśle. To zasługa jego właściwości antybakteryjnych, przeciwgrzybiczych i wirusobójczych. Warto jednak pamiętać, że substancja może być toksyczna. Kiedy pomaga, a kiedy szkodzi?
1. Co to jest fenol?
Fenol to organiczny związek chemiczny oraz najprostszy przedstawiciel rodziny fenoli. To związki organiczne posiadające co najmniej jedną grupę hydroksylową połączoną bezpośrednio z atomem węgla w pierścieniu aromatycznym. Fenol wzór to (C6H6O).
Niegdyś fenol (Phenolum) pozyskiwano w wyniku ekstrakcji smoły węglowej, dziś do jego pozyskiwania najczęściej wykorzystuje się metodę kumenową (trójetapowy proces z wykorzystaniem benzenu i propylenu). Po raz pierwszy otrzymano go w 1832 roku.
Jakie są właściwości fenolu? To biała, krystaliczna substancja stałą o ostrym zapachu, różowiejąca pod wpływem tlenu. Działa antybakteryjnie, przeciwgrzybiczo oraz wirusobójczo. To jednocześnie środek toksyczny i żrący.
Z tego względu w czasie II wojny światowej wykorzystywano go uśmiercania więźniów w obozach koncentracyjnych (robiąc zastrzyk z fenolu w serce. Działanie było natychmiastowe, zgon następował w ciągi kilkudziesięciu sekund).
2. Fenol - zastosowanie
Fenol jest wykorzystywany w medycynie. Ponieważ niszczy struktury komórek poprzez denaturacje białek komórkowych, w stężeniu:
- 0,2% działa bakteriostatycznie,
- 1,3% - grzybobójczo,
- powyżej 1% - bakteriobójczo zarówno na bakterie Gram-dodatnie i Gram-ujemne oraz niektóre mykobakterie.
Substancja jest stosowana w przemyśle farmaceutycznym. To środek konserwujący w preparatach leczniczych, substrat syntezy leków i środek dezynfekujący w sanitarnych środkach czyszczących. Można go znaleźć w preparatach medycznych, takich jak krople do oczu, krople do nosa, maści na skórę, płyny antyseptyczne i do płukania ust.
Pomimo korzyści antybakteryjnych i przeciwgrzybicznych, zastosowania lecznicze fenolu jest ograniczone, co ma związek z tym, że substancja działa toksycznie na ludzi. W Polsce dopuszczone do obrotu są preparaty zawierające do 4% fenolu.
Właściwości fenolu wykorzystuje także medycyna estetyczna. Substancję zawierają peelingi, które powodują koagulację naskórka i skóry właściwej do jej środkowej warstwy siateczkowatej, przebudowę skóry i natężoną produkcję kolagenu.
Fenol znajduje zastosowanie również w różnych gałęziach przemysłu. To na przykład surowiec do produkcji żywic fenolowo-formaldehydowych, detergentów, fungicydów, herbicydów czy barwników, również środek czyszczący i materiał wiążący w materiałach izolacyjnych, płytach wiórowych, farbach oraz składnik mas formierskich.
3. Wskazania do stosowania fenolu
Najczęstszym leczniczym wskazaniem do stosowania preparatów zawierających fenol są:
- grzybice powierzchowne,
- powierzchowne zakażenia bakteryjne skóry
- leczenie endodontyczne miazgi zębowej.
Lekiem zawierającym fenol jest Pigmentum Castellani. Ma postać płynu do stosowania na skórę. Cechuje go działanie odkażające, w tym grzybobójcze, przeciwzapalne i złuszczające. Substancjami czynnymi w leku są fenol, rezorcynol, kwas borowy, przy czym 1 g płynu na skórę zawiera 40 mg fenolu, 80 mg rezorcynolu, 8 mg kwasu borowego. Pozostałe składniki to fuksyna zasadowa, aceton, etanol 96%, woda oczyszczona.
Fenol stosuje się na zmienioną chorobowo skórę 2-3 razy na dobę u dorosłych i raz u dzieci powyżej 3. roku życia. Leczenie nie powinno trwać dłużej niż 7 dni.
Wskazaniem do kosmetycznego peelingu fenolowego są:
- zmarszczki, bruzdy, blizny potrądzikowe,
- znamiona naskórkowe, posłoneczne uszkodzenia skóry, fotostarzenie, zaburzenia pigmentacji (plamy soczewicowate, piegi przebarwienia poinfekcyjne, bielactwo).
4. Fenol – przeciwwskazania i działania niepożądane
Preparatów z fenolem nie należy stosować:
- u osób z nadwrażliwością na substancję czynną lub na którąkolwiek substancję pomocniczą,
- wraz z opatrunkami okluzyjnymi i bandażami,
- u dzieci poniżej 3. roku życia.
Nie zostało ustalone bezpieczeństwo stosowania fenolu u kobiet ciężarnych i karmiących piersią. Leczenie powinno odbywać się jedynie w wyjątkowych sytuacjach. Ze stosowaniem fenolu wiąże się ryzyko wystąpienia działań niepożądanych. Substancja może powodować podrażnienia skóry, takie jak zaczerwienienie, wysypka, opuchlizna, obrzęk.
Możliwe jest także zatrucie fenolem, który jest wchłaniany przez płuca, z przewodu pokarmowego i przez skórę, w tym także w postaci pary. Wdychany przez długi czas może wywołać obrzęk krtani, oskrzeli i płuc, martwicę jamy ustnej i przewodu pokarmowego, a w miejscu kontaktu zaczerwienienie, stany zapalne, wypryski i martwicę skóry.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.