Krzepnięcie krwi – na czym polega i jakie są objawy zaburzeń?

Krzepnięcie krwi to naturalny, prawidłowy proces fizjologiczny, który chroni organizm przed utratą krwi, do czego mogłoby dojść wskutek uszkodzenia naczyń krwionośnych. To jeden z mechanizmów obronnych organizmu, który aktywuje się w przypadku przerwania ciągłości tkanek.

Dział nauk medycznych, w centrum zainteresowania którego znajduje się krzepnięcie krwi to koagulologia. Jego nazwa pochodzi z łaciny oraz słów "coagulo", tłumaczonego jako powoduje krzepnięcie oraz "logos", oznaczającego naukę.

Krzepnięcie krwi to bardzo złożony mechanizm. W wielkim skrócie można powiedzieć, że jego istotą jest przejście rozpuszczonego w osoczu fibrynogenu w sieć przestrzenną skrzepu (fibryny) pod wpływem trombiny. Proces odwrotny, czyli fizjologiczne rozpuszczanie skrzepu to fibrynoliza.

Fibrynogen (I czynnik krzepnięcia) to białko odpowiedzialne za krzepnięcie krwi osocza krwi wytwarzane w wątrobie. Jest zaliczany do białek ostrej fazy. Z punktu widzenia chemicznego jest dimerem. To najprostsze oligomery składające się z dwóch elementów łańcucha (merów). Z kolei fibryna to substancja nierozpuszczalna w wodzie, tworzy ona sieć włókien, będących szkieletem skrzepu.

Jak przebiega proces krzepnięcia krwi? Płytki krwi (trombocyty), w miejscu uszkodzonego naczynia (przerwania jego ciągłości) zlepiają się ze sobą, wytwarzają tzw. czop płytkowy. To wstępnie zapobiega wypływowi krwi. Uwolniona serotonina w obrębie zranienia powoduje zwężenie naczyń krwionośnych.

Ponieważ wytworzony czop jest nietrwały, by krwawienie nie powróciło, konieczne jest działanie czynników stabilizujących. Pod wpływem uszkodzeń mechanicznych trombocyty wydzielają trombokinazę, która uruchamia procesy prowadzące do powstania właściwego czynnika inicjującego krzepniecie krwi.

W kolejnych fazach dochodzi do przekształcenia protrombiny w trombinę (postać aktywną), która prowadzi do przekształcenia fibrynogenu w fibrynę.

Fibryna (włóknik), zdolna do wytwarzania długich włókien, jest elementem umacniającym czop płytkowy. Sieć wzmacnia i stabilizuje czop płytkowy. Tworzy skrzep płytkowo-włóknikowy.

Elementy odpowiedzialne za prawidłowe krzepnięcie krwi to nie tylko wspomniane już substancje, ale także jony wapnia oraz białkowe czynniki osocza (np. heparyna). Dla prawidłowego zachodzenia procesu krzepnięcia krwi niezbędna jest również witamina K, która umożliwia syntezę protrombiny.

Kaskada krzepnięcia krwi wymaga współpracy aktywowanych płytek krwi oraz zespołu białek zaangażowanych w kaskadzie krzepnięcia (tzw. czynniki krzepnięcia). Są to głównie białka obecne w osoczu krwi oraz białko zawarte w błonach komórek (czynnik tkankowy).

Zaburzenia krzepnięcia krwi mogą mieć postać powikłań zakrzepowo-zatorowych lub skazy krwotocznej. Oznacza to, że mogą polegać na niedostatecznym krzepnięciu krwi (skutkiem jest krwotok, może dojść do wykrwawienia) oraz nadmiernym krzepnięciu krwi (skutkiem jest powstawanie zakrzepów).

Zaburzenia krzepnięcia krwi, w zależności od rodzaju zaburzenia, mają różne przyczyny (wrodzone oraz nabyte) i objawy. Zwykle są to:

• nadmierne, nasilone i uporczywe krwawienia,
• krwawienia samoistne (bez poprzedzającego urazu lub wywołane jakimś czynnikiem, np. usunięciem zęba),
• krwawienie przedłużające się,
• słabe krzepnięcie krwi,
• skłonności do powstawania podbiegnięć krwawych w skórze.

W przypadku podejrzenia zaburzenia krzepnięcia krwi konieczne jest przeprowadzenie badań laboratoryjnych, takich jak morfologia z rozmazem, w tym: ocena płytek krwi, ocena niedokrwistości wskutek krwawień oraz badania układu krzepnięcia: PT (czas protrombinowy), TT (czas trombinowy), stężenie fibrynogenu, APTT (czas częściowej tromboplastyny po aktywacji, dawniej czas kaolinowo-kefalinowy), czas krwawienia, czas okluzji czy stężenie D-dimerów.

Czasem konieczna jest pogłębiona diagnostyka, która obejmuje badania biochemiczne krwi, badanie stężenia i aktywności czynników krzepnięcia, także badanie moczu. Zdarza się, że niezbędna jest biopsja szpiku, jak i badania w kierunku chorób autoimmunologicznych, przewlekłych czy zakaźnych.

Objawy wskazujące na nadkrzepliwości to wskazanie do wykonania takich badań jak stężenie wolnego białka S, oporność na aktywowane białko C, antykoagulant toczniowy czy aktywność białka C i czynnik V Leiden.