Trwa ładowanie...
Artykuł zweryfikowany przez eksperta: Mgr Kamila Drozd

Ksenofobia - przyczyny, rodzaje, objawy, leczenie

Ksenofobia może mieć bardzo różnorodne objawy, uzależnione od natężenia zaburzenia.
Ksenofobia może mieć bardzo różnorodne objawy, uzależnione od natężenia zaburzenia. (123rf.com)

Pochodzące od greckich słów: xenos (dziwny, obcy) oraz phobos (strach, awersja) zjawisko oznacza niechęć wobec obcych. U podłoża ksenofobii mogą leżeć zarówno tarumatyczne wspomnienia, jak i całkowicie nieuzasadnione poczucie zagrożenia.

spis treści

1. Co to jest ksenofobia

Ksenofobia to strach przed ludźmi, którzy z jakichś powodów są uznani za obcych. Na odmienność może wpływać: narodowość, rasa, pochodzenie, wyznanie, orientacja seksualną, język czy kultura. Lęk może objawiać się wrogością, a nawet agresją wobec jakichkolwiek form „inności”.

Według Oksfordzkiego Słownika Języka Angielskiego jest to "patologiczny strach przed cudzoziemcami lub obcymi krajami".

Wyjaśnieniem ksenofobii jest traumatyczne przeżycie związane z konkretną grupą ludzi, wywołujące PTSD, czyli zespół stresu pourazowego.

Zobacz film: "Czym jest fobia i co z nią robić?"

Taka forma fobii została zaobserwowana po wojnie w Wietnamie. Żołnierze, którzy widzieli torturowanych kolegów z oddziału, zaczęli odczuwać silną niechęć do wszystkich osób o mongoloidalnej budowie twarzy.

Ksenofobia może być także wywołana nie tyle przeżyciem, co poczuciem zagrożenia. Częstotliwość zachowań ksenofobicznych w stosunku do muzułmanów zwiększyła się na przykład po zamachach, które miały miejsce 11 września 2001 roku.

Ksenofobia może dotyczyć obcokrajowców, osób nieznanych, mniejszości religijnych i seksualnych lub przedstawicieli subkultur. Przeciwieństwem tego zjawiska jest ksenolatria, czyli umiłowanie odmienności i inności.

2. Jakie są rodzaje ksenofobii

Rodzajów ksenofobii jest bardzo wiele, ponieważ niechęć może dotyczyć każdego narodu, wyznania i orientacji seksualnej. Może to być:

  • polonofobia – antypolonizm, postawy wrogości wobec Polaków,
  • rusofobia – wrogość lub niechęć do Rosjan i do wszystkiego co rosyjskie,
  • germanofobia – wrogość wobec Niemców i wszystkiego co germańskie,
  • antysemityzm – uprzedzenia, niechęć, wrogość i dyskryminacja osób pochodzenia żydowskiego,
  • homofobia – irracjonalny strach przed homoseksualizmem i homoseksualistami.

Ksenofobia jest problemem zarówno o charakterze psychologicznym, jak i społecznym, bo daje przyzwolenie na różnego rodzaju dyskryminacje. Wpływom ksenofobicznych ulegają młodzi ludzie, którzy szukają sposobów na pozbycie się nadmiaru agresji, złości, gniewu i wrażenia porażki.

Ksenofobiczna subkultura to na przykład skinheadzi z ogolonymi głowami, którzy toczą walki z innymi grupami. Nienawidzą osób o innym kolorze skóry, pochodzących z innego kraju, ludzi niepełnosprawnych i wierzących w innego Boga. Wyróżniają ich hasła „Polska dla Polaków” i „Polska rasa – czysta rasa”.

3. Jakie są przyczyny ksenofobii

Ludzka psychika jest skonstruowana w taki sposób, że możliwe jest wywołanie irracjonalnego lęku lub awersji w stosunku do jakiejkolwiek odrębnej grupy za pomocą mechanizmu MY - ONI. Według badań nie musi to być grupa etniczna, ponieważ podobny efekt wywołały też sztuczne podziały na grupy.

Wykonano eksperyment w którym podzielono ludzi według koloru oczu. Osoby z niebieskimi oczami otrzymywały dodatkowe przywileje, natomiast osoby o ciemnych oczach nie. Skutkiem było pojawieniem się agresji i jawnej niechęci. Podłoże ksenofobii może być rożne i dotyczyć wielu różnych kwestii.

3.1. Niewiedza

Częstym źródłem ksenofobii jest wiara w wiarygodność stereotypów etnicznych lub wyznaniowych. Człowiek z natury boi się tego czego nie zna, a jego obawy są wzmacniane przed przekazy medialne.

Emocjonalne informacje o zamachach, nietypowych zwyczajach w innych kulturach czy przywilejach jednej grupy społecznej wywołują poczucie zagrożenia i niesprawiedliwości. Może doprowadzić to do wzmożonej niechęci, a nawet nienawiści wobec obcych.

Ksenofob jest nieufny i uprzedzony, nie poszerza swojej wiedzy na temat odmiennego pochodzenia, kultury czy wiedzy. Z tego względu przyjmuje nieprawdziwe schematy i ślepo w nie wierzy.

Przypisuje całej zbiorowości kilka głównych, negatywnych cech i w taki sposób tłumaczy swoją niechęć. Możliwe jest jednak pozbycie się tej wrogości poprzez naukę i poznanie.

Udowadnia to eksperyment wykonany w 1934 roku w Stanach Zjednoczonych przez Richarda LaPiere`a. Profesor socjologii Uniwersytetu Stanforda zorganizował podróż swojego studenta i jego żony.

Przez dwa lata dwie osoby pochodzenia chińskiego przemieszczały się w obrębie USA i zatrzymywały się w różnych hotelach. Na 66 placówek, tylko w jednym odmówiono im noclegu. Ponadto, para zjadła posiłek w 184 restauracjach i nie spotkała się z nieprzechylnymi komentarzami.

Pół roku później profesor i student przygotowali kwestionariusz z pytaniem, dotyczącym zapewnienia noclegu turystom pochodzenia chińskiego. Ankieta została wysłana do ponad 200 hoteli i w 90% otrzymała negatywną odpowiedź.

Właściciele hoteli utrzymywali, że nie goszczą osób tej narodowości, ale kilka miesięcy wcześniej bez problemu udostępnili pokój studentowi LaPiere`a. Spotkanie twarzą w twarz poskutkowało zmianą zasad i odmiennym podejściem do Chińczyków.

3.2. Strach

Ksenofobia może wynikać też ze strachu przed wpływem obcych. Osoby o ksenofobicznym podejściu sądzą, że cudzoziemcy są konkurencją na rynku pracy, a nawet są chętniej zatrudniani niż rodowici mieszkańcy.

Są też oskarżani o pogarszanie sytuacji materialnej i kryzys gospodarczy kraju. Okazuje się, że ksenofobia w tym kontekście wynika z niezadowolenia ludzi ze swojego życia i prywatnych finansów.

Co więcej, miejscowi obawiają się pojawienia się nieznanych zwyczajów, typowych dla innej kultury. Odczuwają lęk na myśl o przejęciu władzy przez osoby innej narodowości.

Ksenofob jest przerażony możliwością narzucenia kultury przez obcych. Jest to szczególnie widoczne w przypadku muzułmanów i ich wpływu na kobiety innej narodowości, które decydują się na związek z nimi.

3.3. Kontekst polityczno-kulturowy

Wychowanie ma ogromne znaczenie, jeśli chodzi o odbieranie osób innej narodowości, wiary, orientacji lub wyglądu. Często ksenofobowie obwiniają obecne pokolenie za błędy z przeszłości, dotyczące konfliktów, wojen, napadów lub morderstw.

Tło historyczne ksenofobii jest widoczne na przykładzie sarmatyzmu i megalomanii. W XVI wieku szlachta sarmacka była odbierana pozytywnie. Przypisywano im waleczność, odwagę i męstwo. Wraz z upływem czasu cechy te zostały zastąpione przez egoizm, agresję, wrogość oraz nietolerancję w stosunku do innej kultury i religii.

Pod koniec XVII wieku sarmatyzm przeobraził się w megalomanię, czyli przeświadczenie o wyższości narodu polskiego nad innymi. Z czasem to podejście uzupełniła dodatkowa niechęć do cudzoziemców i strach przed nimi.

Źródłem ksenofobii jest także polityka i sposób przedstawiania spraw przez media i osoby sprawujące władzę. W 2015 roku na pytanie dotyczące przyjęcia osób z krajów dotkniętych konfliktami ponad połowa ankietowanych udzieliła odpowiedzi "tak".

Po podjęciu tematu przez magazyny, telewizję, radio, internet i osoby znane w 2016 roku jedynie 40% odpowiedziało twierdząco na to samo pytanie. Wykreowanie negatywnego obrazu uchodźców natychmiast wywołało skutek i zmieniło nastawienie ludzi. W kolejnych latach zdecydowanie przeważała odpowiedź negatywna.

3.4. Cechy charakteru

Niektórzy są też bardziej podatni na przyjęcie postawy ksenofobicznej. Sprzyjają temu tendencje narcystyczne oraz egoizm. Osobowość paranoiczną cechuje nieufność do innych ludzi, a w kontekście ksenofobii wzmaga przeświadczenie o naruszeniu indywidualnych praw, poczucie nieudolności, wstyd i podatność na zranienie.

Narcyzm wiąże się natomiast z silną potrzebą skupiania uwagi na sobie i otrzymywania podziwu ze strony innych ludzi. Osobom narcystycznym nie podoba się roszczenie praw przez osoby odmienne i popularność tego tematu. Są wściekli i mają wrażenie prześladowania przez innych.

Rekomendowane przez naszych ekspertów

4. Jak przejawia się ksenofobia

Ksenofobia może mieć bardzo różnorodne objawy, uzależnione od natężenia zaburzenia. Inne rodzaje fobii zazwyczaj wywołują u chorego pełną świadomość tego, że odczuwa irracjonalny lęk, natomiast osoby cierpiące na zaburzenia ksenofobiczne czują przede wszystkim niechęć, która maskuje ich lęk.

Co więcej, twierdzą, że ich poglądy są lub powinny być podzielana przez społeczeństwo. W przypadku ksenofobii dotyczącej ludzi, można zaobserwować:

  • nienawiść w stosunku do obcych,
  • bezwarunkową wiarę w stereotypy rasowe, narodowościowe lub etniczne,
  • podejrzenia w stosunku do osób obcych,
  • wiarę w negatywne przekazy medialne,
  • brak próby zrozumienia kontrargumentów.

Niechęć i stany lękowe u osoby ksenofobicznej mogą dotyczyć koloru skóry, innej kultury, subkultury, języka, zwyczajów, orientacji seksualnej, pochodzenia, narodowości lub jakiejkolwiek innej formy „inności”.

Ksenofobia może być uogólniona i dotyczyć wszystkich narodowości poza własną lub bardziej szczegółowa - wobec konkretnej grupy ludzi. Ksenofobia kulturowa to obawa przed zaburzeniem obecnego stanu kultury, może ją objawiać:

  • lęk przed utratą tożsamości,
  • lęk przed utratą wartości kulturowych,
  • silna niechęć w stosunku do zapożyczeń, na przykład językowych,
  • odraza do większości rzeczy produkowanych poza granicami kraju,
  • brak chęci pomocy ofiarom wojny,
  • izolacja od cudzoziemców,
  • niemiłe komentarze,
  • agresja słowna,
  • popieranie podobnych zachowań,
  • w skrajnych przypadkach przemoc fizyczna.

5. Co łączy ksenofobię z piramidą nienawiści

Piramida nienawiści stworzona w latach 50. XX wieku przez psychologa Gordona Allporta odnosi się również do ksenofobii. Jest to skala uprzedzeń, ułożonych w kolejności od najmniej do najbardziej niebezpiecznych.

Negatywne komentarze to pierwszy stopień piramidy. Jest to najbardziej powszechne zjawisko, które występuje w różnych formach. Krytykę można przekazać podczas rozmowy z drugą osobą, w wiadomości prywatnej lub udostępnić je większej liczbie osób na forum, blogu lub portalu społecznościowym.

Negatywne komentarze nie wydają się bardzo szkodliwe, ale szerzą nienawiść, wpływają na poglądy innych i mogą być przyczyną dalszych działań, okazujących niechęć obcym.

Unikanie to bardzo często spotyka metoda. Ksenofob nie chce spotykać się z osobą innego pochodzenia, wiary, kultury lub orientacji. Unika konieczności rozmowy i bycia miłym na siłę. Woli trzymać się swojego grona, złożonego z osób podobnych do siebie na wielu płaszczyznach. Konfrontacja z inną kulturą lub punktem widzenia nie będzie dla niego komfortowa ani ciekawa.

Dyskryminacja to gorsze traktowanie grupy osób. Może objawiać się na przykład niechęcią do zatrudnienia osób o innej orientacji lub niewynajmowaniem mieszkania konkretnym narodowościom lub samotnym matkom.

Ataki fizyczne to bardzo niebezpieczny przejaw ksenofobii, który może wyrządzić komuś krzywdę. Zazwyczaj ofiarą pada przedstawiciel konkretnej grupy, która w mniemaniu atakującego czymś zawiniła. Przemoc fizyczna może pojawić się na konkretnym wydarzeniu lub niespodziewanie na przykład w autobusie lub w parku.

Eksterminacja to najwyższe stadium nienawiści, które jest znane z historii ludzkości. Na dużą skalę miało miejsce w czasie II wojny światowej lub rzezi Ormian w Turcji. Celem eksterminacji jest pozbycie się zbiorowości, która wywołuje lęk, niechęć lub odrazę z różnych powodów.

Zobacz także:

6. Jak przebiega leczenie ksenofobii

Leczenie ksenofobii jest trudne ze względu na to, że osoby dotknięte tym zaburzeniem nie zdają sobie z niego sprawy. Uważają swój stan za prawidłowy. Leczenie ksenofobii obejmuje:

  • psychoterapia,
  • hipnoterapia,
  • neurolingwistyczne programowanie - próba zmiany wzorców myślenia i postrzegania,
  • terapia behawioralna - modyfikacja sposobu myślenia i zachowania.

Specjalista ma za zadanie znaleźć podłoże ksenofobii, ponieważ u każdego może być zupełnie inne. Kluczowa jest nauka technik relaksacyjnych, które uspokajają negatywne myśli na temat obcych i zmniejszają emocje.

Po terapii pacjent powinien być przekonany, że osoba innej narodowości, wiary, kultury czy orientacji nie stanowi zagrożenia. Leczenie ksenofobii polega głównie na rozmowie, ponieważ farmakoterapia jest stosowana jedynie w przypadku zachowań agresywnych.

7. Czy w Polsce występuje ksenofobia

Według niektórych danych Polska jest krajem o nastawieniu ksenofobicznych, a według innych nie. W Badaniu "Refugees Welcome Index" przeprowadzonym przez Amnesty International RP zajęła 24. miejsce pod względem negatywnego nastawienia do uchodźców.

Za Polską znalazła się Tajlandia, Indonezja i Rosja, a na wcześniejszych miejscach uplasowały się kraje, które chętnie przyjmowały ofiary konfliktów lub uległy ich wpływowi.

W Polsce zdarzają się też ataki fizyczne o podłożu ksenofobicznym. Zaatakowano profesora, który mówił w języku niemieckich w tramwaju. W Toruniu i Bydgoszczy pobito studentów, pochodzących z Turcji i Bułgarii.

Przemoc fizyczna była też wymierzona w muzułmankę w Łodzi, w Syryjczyka w stolicy i w Portugalczyka w Rzeszowie. Podobne incydenty mają miejsce na terenie całego kraju i dotyczą pochodzenia, religii, wyglądu i orientacji seksualnej.

Polska jest lepiej nastawiona do sąsiadów ze Wschodu, prawdopodobnie ze względu na podobieństwo języka i kultury. Wielka Brytania, a tuż po niej Polska wydaje najwięcej pozwoleń na pobyt osobom spoza Unii Europejskiej. Z tego względu w 2015 roku w Polsce pojawiła się zbiorowość pochodzenia ukraińskiego.

Nerwica i lęki
Nerwica i lęki
przeczytaj artykuł

8. Czy ksenofobia w Polsce jest karalna

W Kodeksie karnym uchwalonym ustawą z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz. U. z 1997 r., Nr 88, poz. 553, z późn. zm.) wyszczególniono 5 przepisów.

Regulują odpowiedzialność za czyny względem osób, należących do mniejszości narodowej, etnicznej, rasowej, politycznej, wyznaniowej lub o określonej ideologii. W Polsce ksenofobia jest karana na podstawie:

  • artykułu 118 (§1, §2, §3) o ludobójstwie,
  • artykułu 118a (§1, §2, §3) o zbrodniach przeciwko ludzkości,
  • artykułu 119 o dyskryminacji,
  • artykułu 256 (§1, §2, §3, §4) o propagowaniu faszyzmu lub innego ustroju totalitarnego,
  • artykułu 257 o rasizmie.

Z doświadczeń Stowarzyszenia Romów w Polsce wynika, że większość zawiadomień o popełnieniu przestępstwa motywowanego ksenofobią dotyczyła różnic etnicznych i rasowych oraz znieważenia z powodu przynależności do określonej grupy.

Prawie wszystkie komunikaty odnosiły się odpowiedzialności karnej za artykuły i wypowiedzi opublikowane w internecie lub przekazywane przez media.

Potrzebujesz konsultacji z lekarzem, e-zwolnienia lub e-recepty? Wejdź na abcZdrowie Znajdź Lekarza i umów wizytę stacjonarną u specjalistów z całej Polski lub teleporadę od ręki.

Polecane dla Ciebie
Pomocni lekarze