Leczenie alkoholizmu
Podjęcie leczenia alkoholizmu oznacza zaakceptowanie faktu, że „sam nie potrafię sobie poradzić z problemem alkoholowym i potrzebuję pomocy”. Aby leczenie było skuteczne, konieczne jest rozumienie, że terapia stanowi proces długotrwały, żmudny, wymagający konsekwencji, podporządkowania się rygorom i jak największego w niej udziału bliskich. Nie należy oczekiwać leczenia konwencjonalnego, polegającego na przyjmowaniu określonych leków. Leczenie choroby alkoholowej wymaga kompleksowego, specyficznego oddziaływania psychiatrycznego i psychologicznego, a w stanach skrajnego wyczerpania czy powikłań somatycznych – także internistycznego.
- 1. Metody leczenia alkoholizmu
- 2. Hospitalizacja w leczeniu alkoholizmu
- 3. Leczenie odwykowe alkoholizmu
- 4. Leczenie farmakologiczne alkoholizmu
- 5. Wsparcie rodziny w walce z alkoholem
- 6. Leczenie alkoholizmu u osób po 65. roku życia
- 7. Czy można się wyleczyć z alkoholizmu?
- 8. Jak utrzymać trzeźwość?
1. Metody leczenia alkoholizmu
Podstawową formą leczenia jest psychoterapia uzależnienia, a sam proces terapeutyczny to ciężka i żmudna praca zawierająca w sobie wiele różnorodnych działań, których efektem powinny być głębokie i możliwie trwałe zmiany. Zmiany te powinny dotyczyć postaw, przekonań, zachowań, przyzwyczajeń, relacji z innymi, a także sposobów przeżywania, odczuwania, myślenia itp. Programy zdrowienia planowane są na okres wielu miesięcy, a nawet lat. Początek ich stanowią najczęściej kilkutygodniowe intensywne zajęcia prowadzone w warunkach stacjonarnych bądź intensywne programy ambulatoryjne. Drugi etap to uczestniczenie w programie opieki poszpitalnej, czyli terapia uzupełniająca bądź podtrzymująca, prowadzona w warunkach ambulatoryjnych.
Prawidłowo prowadzone leczenie powinno przebiegać zgodnie z – przygotowanym przez terapeutę (opiekuna, przewodnika), uzgodnionym z pacjentem oraz na bieżąco aktualizowanym i monitorowanym – indywidualnym programem (planem) psychoterapii uzależnienia. Niezmiernie cennym uzupełnieniem, zarówno stacjonarnych, jak i ambulatoryjnych form terapii jest Program Dwunastu Kroków Anonimowych Alkoholików. Stąd większość ośrodków terapeutycznych zaleca swoim pacjentom uczestniczenie w spotkaniach Wspólnoty AA, a ich bliskim udział w spotkaniach grup Al-Anon i Alateen. Ponadto, wiele materiałów pomocnych w terapii uzależnień opiera się na doświadczeniach Wspólnoty AA.
Co pacjent powinien zrobić, by psychoterapia była skuteczna?
- Wykazać zaangażowanie i intensywnie pracować.
- Utrzymać abstynencję, a w razie złamania zasady przyznać się do tego.
- Uznać psychoterapię za główny priorytet w tym momencie życia.
- Uczestniczyć we wszystkich zajęciach terapeutycznych.
- Wziąć odpowiedzialność za własne leczenie na siebie.
- Przyjmować pomoc od innych i dawać ją innym.
2. Hospitalizacja w leczeniu alkoholizmu
Ważnym problemem, z którym borykają się lekarze różnych specjalności jest rozstrzygnięcie, których pacjentów z AZA (alkoholowym zespołem abstynencyjnym) leczyć samodzielnie, a których kierować na leczenie specjalistyczne. Tylko nieznaczna część pacjentów uzależnionych kwalifikuje się do oddziałów detoksykacyjnych, psychiatrycznych i neurologicznych.
Istnieją stany, które można określić jako bezwzględne wskazania do hospitalizacji. Należą do nich majaczenie alkoholowe, wystąpienie głębokiej depresji z myślami lub tendencjami samobójczymi, zaostrzenie przewlekłej halucynozy alkoholowej, niezdiagnozowane napady drgawkowe lub abstynencyjne napady mnogie i stany padaczkowe. Jeśli u danego chorego wystąpiły w przeszłości powikłania zespołu abstynencyjnego, takie jak napady drgawkowe czy majaczenie alkoholowe, zwiększa to ryzyko wystąpienia powikłań podczas aktualnie leczonego zespołu abstynencyjnego. Pacjenci ci powinni zostać poddani szczegółowej ocenie, a ich leczenie powinno się odbywać w warunkach szpitalnych.
Hospitalizację należy również rozważyć u osób obciążonych internistycznie, w podeszłym wieku czy u osób, które niedawno przebyły uraz czaszki. Ważna w kwalifikacji do leczenia szpitalnego jest również ocena czy leczenie AZA może odbywać się w domu w bezpiecznych warunkach, czy otoczenie może zapewnić choremu opiekę itp. Większość przypadków niepowikłanych zespołów abstynencyjnych może być jednak leczona ambulatoryjnie. Zasadą jest podawanie płynów uzupełniających niedobory elektrolitowe i niepodawanie żadnych leków mogących wchodzić w interakcje z alkoholem osobom nietrzeźwym. W praktyce oznacza to około 24-godzinny okres bez leków po intensywnym piciu.
3. Leczenie odwykowe alkoholizmu
Podjęcie leczenia odwykowego znacząco zwiększa szansę na utrzymanie abstynencji przez osobę uzależnioną. Podstawową metodą leczenia uzależnienia w zakładach lecznictwa odwykowego jest psychoterapia. Farmakoterapia jest stosowana jako metoda pomocnicza i wykorzystywana głównie w leczeniu alkoholowych zespołów abstynencyjnych, czasem jako wsparcie psychoterapii.
W programach terapeutycznych wykorzystywane są elementy różnych nurtów psychoterapeutycznych, większość terapii oparta jest jednak na zasadach terapii poznawczo-behawioralnej oraz doświadczeniach zaczerpniętych z ruchu AA. Kluczowe znaczenie dla skuteczności leczenia mają przyznanie, że alkohol stanowi problem, nad którym straciło się kontrolę, rozpoznanie szkód poczynionych przez alkohol oraz poznanie mechanizmów prowadzących do użycia alkoholu. Ważne jest także rozpoznawanie sytuacji zwiększających ryzyko, trening zachowań w takich sytuacjach (np. nauczenie się odmawiania w sytuacjach towarzyskich, gdy podawany jest alkohol ) oraz nauczenie się opanowania stresu bez zażycia alkoholu lub substancji uspokajającej.
Osoba uzależniona musi bowiem wykształcić alternatywne sposoby rozwiązywania sytuacji stresowych. Niezwykle trudno jest wyjść z uzależnienia bez specjalistycznej pomocy. Dlatego tak ważne jest uczęszczanie na spotkania AA i Al-Anon oraz regularne wizyty w poradni zdrowia psychicznego lub poradni przeciwalkoholowej.
4. Leczenie farmakologiczne alkoholizmu
Stosowanie jakichkolwiek środków farmakologicznych, bez względu na ich skład chemiczny i profil działania, nie może być traktowane jako leczenie uzależnienia od alkoholu. Przez wiele lat w lecznictwie odwykowym w Polsce powszechną, a często jedyną metodą było leczenie awersyjne, polegające na wymuszaniu abstynencji poprzez podawanie pacjentom disulfiramu w formie doustnej lub w formie implantu (wszywki alkoholowe). Preparat ten nie leczy uzależnienia od alkoholu, natomiast poprzez „uczulenie” na alkohol może powstrzymywać od picia oraz ułatwić podjęcie terapii.
Reakcja disulfiram-alkohol rozpoczyna się zwykle po upływie 5-15 minut od spożycia alkoholu i jest oparta na reakcji organizmu na nadmiernie nagromadzony aldehyd octowy, będący silną trucizną. Osoby, które zdecydowały się na podjęcie ryzyka takiej metody, powinny być pod stałą opieką specjalistyczną, a jednocześnie systematycznie uczestniczyć w programie terapii uzależnienia. W przeciwnym razie należy liczyć się z możliwością przeoczenia powikłań, które mogą wystąpić po zastosowaniu tego preparatu. Ponadto, po okresie abstynencji wymuszonej strachem przed reakcją disulfiram-alkohol najczęściej następuje powrót do picia alkoholu, a dalszy przebieg choroby okazuje się często znacznie bardziej groźny niż przed podaniem tego środka.
5. Wsparcie rodziny w walce z alkoholem
Leczenie alkoholizmu jest bardzo trudne. Wymaga poświęcenia nie tylko od chorego, ale także od całej rodziny. Najgorzej jest w przypadku osób, które nie chcą przyznać się do tego, że nadużywają alkoholu i stawiają opory w poddaniu się terapii. Jak można im pomóc?
Jeśli alkoholik, z którym mieszkasz, zostanie przyłapany na jeździe po pijanemu, nie wyciągaj go z więzienia. Powinien wiedzieć, jakie są konsekwencje takiego zachowania. Najprawdopodobniej musisz uzbroić się w cierpliwość, ponieważ jedna taka lekcja raczej nie wystarczy, aby przekonać alkoholika, że ma problem. Jeśli sytuacja będzie się powtarzała, nie płać żadnych kaucji. Kiedyś to do niego dotrze. Żony alkoholików czasem nieświadomie wspierają nałóg męża ze względu na współuzależnienie. Ważne jest zatem uświadomienie sobie, kiedy się pomaga, a kiedy szkodzi.
Szkodzisz, gdy pożyczasz pieniądze osobom uzależnionym. Nie można tego robić, bo zawsze kończy się to kupieniem kolejnej butelki. Jeśli realnie chcesz pomóc, postaraj się nakłonić taką osobę na spotkania grupy AA. Uświadom sobie, że osoba uzależniona jest chora. Staraj się zrozumieć, że wybuchowe zachowanie, awanturnicze podejście członków rodziny może powodować sięganie po kolejne procentowe napoje przez alkoholika. Poza tym, staraj się nigdy nie robić za alkoholika tego, co może sam zrobić, gdy jest trzeźwy. Nigdy nie podnoś głosu i mów do uzależnionej osoby spokojnie. Nie ulegaj jej namowom i obietnicom. Wypracuj w sobie twardość i zdecydowanie. Tylko konsekwentna postawa potrafi pozytywnie wpłynąć na leczenie alkoholizmu.
6. Leczenie alkoholizmu u osób po 65. roku życia
Leczenie osób w wieku podeszłym powinno różnić się nieco od leczenia innych osób. Z badań wynika, że wiek jest sam w sobie istotnym czynnikiem wpływającym na nasilenie objawów alkoholowego zespołu abstynencyjnego. Z tego powodu osoby starsze mogą wymagać dłuższego niż młodzi okresu detoksykacji przed rozpoczęciem programu psychoterapii uzależnienia, jak również dawka benzodiazepin, potrzebna do opanowania objawów abstynencyjnych, jest u nich większa niż u pacjentów w wieku 21-33 lat. Najlepszy efekt terapeutyczny uzyskiwały osoby po 54. roku życia, biorące udział w odbywających się raz w tygodniu sesjach grupowych, poświęconych głównie socjalizacji i wsparciu. Stwierdzono także, że pacjenci w wieku podeszłym uczestniczyli w ponad dwukrotnie większej liczbie sesji i ponad czterokrotnie częściej brali udział w całym programie leczenia niż osoby leczone w standardowych grupach dla osób w różnym wieku.
Początkowy okres trzeźwości może się wiązać z rozdrażnieniem, pobudzeniem, przejściowymi stanami bólowymi itd. Alkoholik może wtedy odczuwać potrzebę przyjmowania środków uspokajających, nasennych lub przeciwbólowych. Jest to bardzo niebezpieczny moment, ponieważ niekontrolowane przyjmowanie leków może w tym okresie przejść bardzo szybko w lekomanię. Zdarza się to często i tak osoba z jednego uzależnienia wpada natychmiast w drugie. Przyjmowanie jakichkolwiek leków musi odbywać się pod ścisłą kontrolą specjalisty prowadzącego leczenie alkoholika (dotyczy to nawet tak popularnych środków, jak aspiryna).
7. Czy można się wyleczyć z alkoholizmu?
Generalnie można powiedzieć, że leczenie nie likwiduje alkoholizmu. Nie ma wyleczonych alkoholików, są tylko niepijący alkoholicy. Oznacza to, że alkoholikiem jest się już zawsze, nawet nie pijąc przez kilkadziesiąt lat, ponieważ utrata kontroli nad piciem jest nieodwracalna. Leczenie sprowadza się do przerwania picia pod kontrolą medyczną, usunięcia objawów abstynencyjnych, czyli tych związanych z narkotycznym głodem alkoholu i utrzymywaniem bezwzględnej abstynencji do końca życia. Niepijącemu alkoholikowi nie wolno nawet przyjmować, np. syropów na kaszel opartych na alkoholu. Najmniejsza dawka alkoholu może bowiem spowodować natychmiastowy nawrót choroby.
Nie należy oczekiwać, że samo zaprzestanie picia automatycznie rozwiąże narosłe problemy i przywróci alkoholika do stanu, w jakim był przed chorobą alkoholową. Jeśli uda mu się przerwać picie i osiągnąć stan trzeźwości, będzie on inną, nową osobą. Czeka go trudny okres trzeźwego spojrzenia na siebie i najbliższe otoczenie, na dokonane już spustoszenia, straty, nieodwracalne zmiany w rodzinie itd. Dopiero teraz, będąc trzeźwym, zauważy to, czego nie dostrzegał, notorycznie pijąc. I dla alkoholika, i dla jego najbliższego otoczenia będzie to czas najwyższej próby, czas poznania się od nowa, zaakceptowania nieodwracalnych zmian i budowania zupełnie nowego życia.
8. Jak utrzymać trzeźwość?
W każdej sytuacji, gdy ktoś częstuje alkoholem, należy powiedzieć NIE. W domu alkoholika nie powinien znajdować się żaden alkohol. Należy pamiętać także o tym, że zjedzenie ciastka lub cukierka z alkoholem, wypicie piwa może spowodować powrót do picia. Niebezpieczeństwo niesie także spożycie szampana lub piwa bezalkoholowego – może zadziałać jak pierwszy kieliszek alkoholu. Zawsze należy informować lekarza, że jest się alkoholikiem.
Terapia uzależnienia od alkoholu jest procesem długotrwałym i wymagającym zaangażowania. Należy pamiętać, że alkoholikiem pozostaje się do końca życia.
Nie czekaj na wizytę u lekarza. Skorzystaj z konsultacji u specjalistów z całej Polski już dziś na abcZdrowie Znajdź lekarza.