Mikrobiom - czym jest i jakie ma funkcje w organizmie

Słowo "mikrobiom" zostało rozpowszechnione przez twórców reklamy jednej z najpopularniejszych firm kosmetycznych. Nie każdy jednak wie, co kryje się pod tym pojęciem i jak ważny jest mikrobiom dla naszego zdrowia. Warto o niego dbać i wzmacniać jego strukturę. Jest to szczególnie ważne w przypadku dzieci, jednak odpowiednia troska o mikrobiom może przynieść wiele korzyści także w wieku dorosłym. Co warto wiedzieć o tej nieco zapomnianej części naszego organizmu?

1. Co to jest mikrobiom

Mikrobiom (mikrobiota, mikroflora) to grupa mikroorganizmów (głównie bakterii i grzybów), które występują w danym siedlisku naturalnym. U człowieka może występować kilka rodzajów mikrobiomu - na skórze, drogach rodnych, w jamie ustnej, a także w jelitach. Występuje także w morzu, glebie oraz na zwierzętach.

Mikrobiom rozwija się już na etapie prenatalnym, kiedy dziecko jest jeszcze w łonie matki. Przyczynia się do tego naturalna flora bakteryjna kobiety. Po narodzinach może stale się rozrastać. Szacuje się, że mikrobiom dorosłego człowieka osiąga nawet 2 kilogramy, co daje nawet do 3% ogólnej masy ciała.

Zobacz film: "Wysoki poziom trójglicerydów"

Najwięcej mikroorganizmów wchodzących w skład mikrobiomu znajduje się w układzie pokarmowym, przede wszystkim w jelitach. To on wymaga z naszej strony największego wsparcia.

2. Z czego składa się mikrobiom

Skład mikrobiomu różni się w zależności od jego lokalizacji. Najczęściej tworzą go:

• bakterie
• drożdże
• grzyby
• pierwotniaki
• wirusy
• archeony (drobne jednokomórkowce)

Należy pamiętać, że w skład mikrobiomu wchodzą nie tylko mikroorganizmy, które mają korzystny wpływ na nasz organizm. Mogą się w nim znaleźć także drobnoustroje chorobotwórcze, takie jak bakteria E. Coli.

3. Jak powstaje mikrobiom

Mikrobiom rozwija się już w łonie matki i ma bezpośredni kontakt z jej florą bakteryjną. Jednak to nie matczyny mikrobiom zawarty w pochwie i drogach rodnych odpowiada za kształtowanie mikroflory dziecka. Mikrobiom dziecka w dużej mierze buduje się dzięki mikroorganizmom zawartym w jamie ustnej matki. Dlatego tak ważna jest dbałość o odpowiednie działania probiotyczne już na wczesnym etapie ciąży.

Choć drobnoustroje są obecne na ciele dziecka jeszcze w łonie, dopiero po narodzinach zaczynają się one intensywnie kolonizować. Cała mikroflora wówczas ulega drobnym zmianom, aby dostosować się maksymalnie do otoczenia.

Kiedy dziecko rośnie i styka się z wieloma bakteriami i drobnoustrojami chorobotwórczymi, mikrobiom staje kształtuje się na nowo, starając się zapewnić jak najlepszą ochronę maluchowi. Bakterie intensywnie zasiedlają wówczas przewód pokarmowy dziecka, tworząc w ten sposób florę jelitową.

4. Co wpływa na mikrobiom

Na ostateczny kształt mikrobiomu ma wpływ wiele czynników. Niektóre z nich są zależne od nas, inne nie. Wśród nich wyróżnia się:

• geny
• wiek
• sposób porodu
• dieta matki i dziecka
• stres

Genotyp ma znaczny wpływ na ostateczną postać naszego mikrobiomu głównie dlatego, że decyduje o wszelkich nietolerancjach i zaburzeniach w produkcji odpowiednich enzymów. Z tego też powodu wiele dzieci nie toleruje laktozy i glutenu, a także wielu bakterii, które naturalnie znajdują się np. w produktach mlecznych.

Oprócz sposobu porodu (najlepiej, jeśli jest naturalny), istotny jest także sposób karmienia. Dzieci, które są żywione mlekiem z piersi, mają większą odporność na działanie chorobotwórczych mikroorganizmów. Matka przekazuje w ten sposób probiotyczne bakterie do jego małego organizmu. Działają one jak naturalna szczepionka przeciw infekcjom wirusowym i bakteryjnym.

Dzieci karmione od razu mlekiem modyfikowanym mają większą skłonność do alergii i zachorowań.

Znaczny spadek dobroczynnych bakterii jelitowych obserwuje się także u osób starszych, które przekroczyły 65. rok życia. Przy okazji badania pokazują, że u seniorów zwiększa się liczba drobnoustrojów potencjalnie chorobotwórczych. Jest to naturalna konsekwencja starzenia się organizmu.

4.1. Mikrobiom a prawidłowa dieta

Dieta uważana jest za jeden z kluczowych czynników odpowiedzialnych za prawidłowy rozrost mikrobiomu. Optymalne wsparcie zapewni jedzenie dużej ilości węglowodanów. Te, które nie ulegają naturalnym procesom trawienia (np. celuloza) są świetną pożywką dla bakterii, co sprzyja ich prawidłowej pracy.

Dlatego odpowiednia dieta jest bardzo ważna. Bez względu na to, jakie niekorzystne cechy przypisuje się nadmiernie spożywanym węglowodanom, nie można z nich rezygnować. Pozwalają one na łagodzenie stanów zapalnych rozwijających się w jelitach.

Dieta uboga w błonnik pokarmowy także może niekorzystnie wpłynąć na ogólny stan mikrobiomu. Dotyczy to w szczególności osób, które muszą pozostawać na diecie FODMAP i diecie bezglutenowej. Obie muszą być odpowiednio zbilansowane, aby nie wyrządziły szkód w naszych organizmach.

Należy za to ograniczyć cukry proste, przetworzoną żywność i tłuszcze zwierzęce, aby zapewnić florze bakteryjnej odpowiednie warunki rozwoju.

5. Mikrobiom przewodu pokarmowego

Mikrobiom obecny w jelitach jest największym i najbardziej rozbudowanym mikrobiomem w naszym organizmie. Składa się przede wszystkim z 4 podstawowych podgrup bakteryjnych, są to:

• Firmicutes
• Bacteroides
• Proteobacteria
• Actinobacteria

Warto wiedzieć, że nie znajdują się one na przestrzeni całego układu pokarmowego. W miejscach, w których pH jest mocno kwaśne, czyli między innymi w żołądku i przełyku, bakterie nie mają jak się rozwijać, a więc próżno się tam ich doszukiwać.

Natomiast w jelitach znajduje się mnóstwo drobnoustrojów, tworzących ogólną florę bakteryjną i odpowiadających za nasze zdrowie. Szacuje się, że już jeden gram treści pokarmowej może zamieszkiwać od 10 do nawet 100 tysięcy drobnoustrojów.

5.1. Skład mikrobiomu jelitowego

Najczęściej w mikrobiomie przewodu pokarmowego możemy znaleźć kwasolubne bakterie, między innymi Lactobacillus i Streptococcus. To dla nas dobra informacja, ponieważ te 2 grupy świetnie wspierają ogólną odporność organizmu i walczą z wieloma chorobotwórczymi drobnoustrojami.

Najwięcej dobroczynnych mikroorganizmów zamieszkuje jelito grube, w większości przypadków są to bakterie nietolerujące tlenu, czyli Bifidobacterium oraz Clostridium. W jednym g treści pokarmowej może być ich aż bilion. Naukowcy są zdania, że to o wiele więcej, niż wszystkich komórek w ciele człowieka.

5.2. Bakterie mikrobiomu przewodu pokarmowego

Drobnoustroje, które zasiedlają nasze jelita, można podzielić ze względu na funkcje, jakie pełnią w organizmie. Wyróżnia się 3 podstawowe podgrupy:

• bakterie probiotyczne - ich zadaniem jest ochrona przed nieprawidłowym rozrostem chorobotwórczych drobnoustrojów i uszczelniają błony śluzowe jelit, hamując rozwój infekcji
• bakterie immunostymulujące - są odpowiednialne za wspieranie całego układu odpornościowego i produkcję przeciwciał
• bakterie gnilne - to grupa mikroorganizmów uważanych za potencjalnie chorobotwórcze, ich rozrost może być dla nas bardzo niekorzystny.

Ciekawostką jest, że wśród bakterii immunostymulujących znajdują się także pałeczki E. Coli, które mogą także być przyczyną rozwoju groźnej choroby.

6. Funkcje mikrobiomu

Mikrobiom w ciele człowieka ma wiele zadań do zrealizowania. Do jego najważniejszych funkcji należy:

• uszczelnianie ścian jelit
• wsparcie trawienia węglowodanów, białek i tłuszczy
• usuwanie obumarłych komórek organizmu
• wzmacnianie produkcji witamin z grupy B i witaminy K
• zwiększanie wchłaniania magnezu i wapnia
• neutralizowanie działania toksyn i wolnych rodników
• wspieranie metabolizmu cholesterolu i bilirubiny
• łagodzenie procesów zapalnych

6.1. Mikrobiom u niemowląt

Odpowiednio rozwinięty mikrobiom u noworodków może uchronić je przed wieloma groźnymi chorobami, takimi jak zakażenie rotawirusem lub pneumokokami. Im więcej dobroczynnych bakterii dziecko otrzyma we wczesnym okresie rozwoju, a także w łonie matki, tym lepiej rozwinięty będzie jego układ odpornościowy.

Oznacza to, że dziecko będzie mniej narażone na alergie i zatrucia pokarmowe (które są wyjątkowo częste wśród niemowląt i małych dzieci), a także bardziej odporne na działanie drobnoustrojów. Dziecko poznaje świat, a więc dotyka wielu rzeczy, sporo z nich bierze do ust. To bardzo ważne, aby jego system odpornościowy działał prawidłowo.

6.2. Mikrobiom a choroby cywilizacyjne

Ze względu na swoją wszechstronnośc, mikrobiom nie tylko chroni nas przed infekcjami, ale może także znacznie zredukować ryzyko rozwoju wielu chorób cywilizacyjnych, wśród których wymienia się przede wszystkim:

• cukrzycę
• otyłość
• autyzm (budowanie mikrobiomu jest wówczas ważne już na etapie ciąży)
• choroba Alzheimera
• zaburzenia sensoryczne

6.3. Mikrobiom a układ nerwowy

Prawidłowo rozrośnięty mikrobiom wspiera nas także w walce ze stresem psychologicznym. Mikroorganizmy wspierają nasze dobre samopoczucie i minimalizują ryzyko wystąpienia zaburzeń depresyjnych i nerwicowych. Dzieje się tak dlatego, że jelita są niemal bezpośrednio połączone z mózgiem przy pomocy nerwu błędnego. Oś jelitowo-mózgowa sprawnie przesyła informacje z przewodu pokarmowego do mózgu - dlatego często przy okazji silnego zdenerwowania cierpimy na biegunki lub bóle brzucha.

Dobrze wykształcony mikrobiom będzie wspierał cały układ nerwowy, nie dopuszczając do takich sytuacji.

7. Jak wzmocnić mikrobiom

Nawet jeśli nie byliśmy karmieni piersią ani nie urodziliśmy się w warunkach naturalnych, możemy wzmocnić nasz mikrobiom. Podstawą jest tutaj odpowiednia dieta - spożywanie dużych ilości warzyw i owoców, szczególnie tych bogatych w przeciwutleniacze. Warto także włączyć do swojej diety węglowodany złożone, które zawierają dużo błonnika.

W prawidłowym rozroście mikrobiomu pomogą kiszonki i naturalne probiotyki, takie jak kefir i maślanka. Warto także regularnie pić zieloną herbatę i unikać nadmiaru alkoholu.

Dobrze jest także redukować stres i zadbać o odpowiednią ilość snu, a także nie zapominać o regularnej aktywności fizycznej.

8. Czy przerost mikrobiomu może być groźny?

Przerost flory bakteryjnej, inaczej zwane SIBO (small intestinal bacterial overgrowth), powstaje na skutek nadmiernego namnażania się mikroorganizmów w jelitach. Doprowadzenie się do takiego stanu może być przyczyną późniejszych zaburzeń trawienia i wchłaniania.

SIBO może towarzyszyć także innym schorzeniom, np.

• Zespołowi jelita drażliwego
• Celiakii
• Refluksowi
• Niedoczynności tarczycy

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.