Na czym polega przeszczep szpiku?

Przeszczep szpiku prowadzony jest w celu odbudowy zniszczonego lub funkcjonującego w niewłaściwy sposób szpiku. Pierwsze udane przeszczepienia na świecie miały miejsce w latach pięćdziesiątych ubiegłego wieku, a w Polsce w latach osiemdziesiątych. Przeszczepianie szpiku to jedna z metod leczenia między innymi niektórych chorób nowotworowych. Przeszczep szpiku to rodzaj zabiegu, w którym komórki macierzyste pobrane od dawcy zostają przeszczepione biorcy.

1. Czym jest przeszczep szpiku kostnego?

Komórki macierzyste to specjalne komórki, z których następnie rozwijają się wszystkie krwinki krwi:

• erytrocyty - krwinki czerwone,
• leukocyty - krwinki białe,
• trombocyty - płytki krwi.

Zobacz film: "#dziejesienazywo: Dlaczego warto robić screening?"

Komórki macierzyste znajdują się w małych ilościach właśnie w szpiku kostnym oraz we krwi obwodowej i krwi pępowinowej. Ich przeszczepianie jest możliwe ze względu na bardzo duży potencjał do rozmnażania, zdolność do zagnieżdżania się w szpiku po podaniu dożylnym oraz możliwości stosunkowo łatwego przechowywania (zamrażanie i rozmrażanie).

Biorca to osoba chora, która przyjmuje przeszczep. Dawca szpiku to osoba oddająca część swoich komórek krwiotwórczych. Dożylne podanie niewielkiej ilości komórek pozwala na regenerację szpiku.

2. Skąd pochodzą przeszczepiane komórki?

Przeszczepiane komórki mogą pochodzić z różnych źródeł:

• od dawcy spokrewnionego lub niespokrewnionego, to przeszczep alogeniczny;
• od samego chorego – przeszczep autologiczny, autoprzeszczep.

Kiedy dawcą jest bliźniak jednojajowy, jest to przeszczep syngeniczny.

3. Przeszczep szpiku - wskazania do wykonania

Wskazaniami do przeprowadzenia przeszczepów są nie tylko choroby nowotworowe układu krwiotwórczego - (między innymi ostra białaczka szpikowa i limfoblastyczna, przewlekła białaczka szpikowa, chłoniaki), ale również choroby nowotworowe niektórych narządów (na przykład piersi, jądra, jajnika, nerki, płuc).

Przeszczep szpiku stosowany jest także w ciężkich anemiach, w uszkodzeniach szpiku po narażeniu na czynniki toksyczne, w chorobach wrodzonych, takich jak wrodzone niedobory odporności, talasemia.

4. Dobieranie dawcy szpiku

W przypadku przeszczepu alogenicznego konieczne jest dobranie dawcy zgodnie z układem HLA (układ zgodności tkankowej - jest to układ białek charakterystyczny dla każdego człowieka). Dobieraniem dawców pod względem układu HLA zajmują się banki szpiku. Istnieje wiele tysięcy możliwych kombinacji. Im bardziej zbliżony dawca szpiku do biorcy pod względem zgodności w układzie zgodności tkankowej, tym mniejsze prawdopodobieństwo powikłań po przeszczepie. W pierwszej kolejności dawcy poszukuje się wśród rodzeństwa biorcy.

• dawca spokrewniony - wykonywane jedynie w przypadku rodzeństwa; szansa na występowanie u rodzeństwa tego samego układu zgodności tkankowej wynosi 1:4;
• dawca niespokrewniony - wykonywane w przypadku braku zgodności dawcy rodzinnego; dawcy poszukuje się w bankach szpiku krajowych oraz zagranicznych; iloraz szans wynosi 1:10 000, jednak przy odpowiednio dużej bazie dawców udaje się znaleźć dawcę u ponad 50% pacjentów.

Przeszczep alogeniczny związany jest z ryzykiem wystąpienia choroby (GvH – graft versus host) przeszczep przeciwko gospodarzowi, która jest niekorzystną reakcją immunologiczną w wyniku wprowadzenia do organizmu obcych tkanek.

5. Autopszeszczep

Przeszczep autologiczny polega na pobraniu materiału od samego dawcy. Pobierane są komórki macierzyste ze szpiku lub krwi obwodowej przed leczeniem, którego efektem będzie uszkodzenie szpiku. W metodzie tej rzadko dochodzi do powikłań śmiertelnych, jednak obarczone jest dużym ryzykiem wznowy choroby. Dawcą i biorcą jest jedna osoba nie ma więc ryzyka powstania choroby przeszczep przeciwko gospodarzowi (GvH). Autoprzeszczep jest metodą bezpieczną i może być wykonywany u pacjentów starszych.

6. Kiedy wykonać przeszczep?

Decyzja o wykonaniu przeszczepu zależna jest od wielu czynników, między innymi od wieku, choroby podstawowej, chorób towarzyszących, możliwości znalezienia dawcy.

Jeżeli zapadnie decyzja o przeszczepianiu, wykonuje się w zależności od zastosowanego leczenia:

1. przeszczepianie mieloabalcyjne - gdy zniszczony zostaje całkowicie szpik;

2. przeszczepianie niemieloablacyjne - gdy nie zostaje całkowicie zniszczony szpik i komórki nowotworowe.

Po przeszczepie szpiku konieczna jest systematyczna kontrola biorcy, stosowane jest także leczenie. Niestety zabieg obarczony jest powikłaniami, które można podzielić na:

1. wczesne:

• związane ze stosowanym leczeniem - nudności, wymioty, osłabienie, suchość skóry, owrzodzenia, utrata włosów, rumień;
• krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego;
• powikłania wątrobowe, płucne;
• zakażenia – bakteryjne, wirusowe, grzybicze;
• choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi (GvH).

1. późne:

• niedoczynność tarczycy;
• niepłodność;
• zaćma;
• zaburzenia psychologiczne;
• nowotwory wtórne.

Rokowanie zależy w dużej mierze od choroby wyjściowej. Generalnie nawroty są częstsze u biorców autologicznych (40-75%) niż u biorców alogenicznych (10-40%).

Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.