Nerw łokciowy – przebieg, rola i uszkodzenia

Nerw łokciowy (łac. nervus ulnaris) to struktura pochodząca z części podobojczykowej splotu ramiennego z gałązek nerwów rdzeniowych C8-Th1. Jest nerwem czuciowym i ruchowym, odpowiadającym za ruch oraz odczuwanie bodźców czuciowych w kończynie górnej. Jak przebiega nerw łokciowy?

Nerw łokciowy wywodzi się z segmentów C8 i Th1 rdzenia kręgowego, następnie lokalizuje się w dolnym pniu i pęczku przyśrodkowym splotu barkowego. W dole pachowym biegnie po przyśrodkowej stronie tętnicy pachowej. Na ramieniu, wraz z tętnicą pachową, przebiega w przyśrodkowej bruździe mięśnia dwugłowego ramienia. Stopniowo oddala się od niej ku tyłowi.

W okolicy stawu łokciowego nerw przebiega w bruździe leżącej na powierzchni tylnej nadkłykcia przyśrodkowego kości ramiennej. Na przedramieniu biegnie między głowami mięśnia zginacza łokciowego nadgarstka i następnie, wraz z tętnicą łokciową, po jego powierzchni wewnętrznej do okolicy nadgarstka. Opuszcza mięsień w miejscu, które jest zlokalizowane około 4-6 cm poniżej nadkłykcia przyśrodkowego. Stanowi ono anatomiczne przewężenie zwane cieśnią.

W dolnej czwartej części przedramienia nerw łokciowy wychodzi spod mięśnia i układa się między ścięgnami mięśnia zginacza łokciowego nadgarstka i zginacza głębokiego palców. Główna część jego pnia dociera do nadgarstka po stronie dłoniowej w kanale Guyona. Tu dzieli się na gałąź powierzchowną do skóry palców IV i V, czuciowe gałązki dłoniowe oraz gałąź głęboką ruchową. Czuciowa gałąź grzbietowa nerwu łokciowego w połowie przedramienia przechodzi na jego grzbietową powierzchnię i zaopatruje część łokciową grzbietowej powierzchni ręki.

Nerw łokciowy odpowiada za unerwienie ruchowe i unerwienie czuciowe. Unerwienie ruchowe umożliwia:

• gałąź głęboka: mięśnie kłębiku palca V z wyjątkiem m. dłoniowego krótkiego, mięśnie międzykostne, mięśnie glistowate III i IV, przywodziciel kciuka, głowa głęboka zginacza krótkiego kciuka,
• gałąź powierzchowna: mięsień dłoniowy krótki.

Za unerwienia czuciowe odpowiada:

• po stronie dłoniowej: palec V, przyśrodkowa część palca IV
• po stronie grzbietowej: palec V, palec IV, przyśrodkowa część palca III (paliczek bliższy i część środkowego).

Oznacza to, że zadaniem nerwu łokciowego jest umożliwienie odbierania bodźców czuciowych na skórze kłębika oraz skórze małego palca po stronie dłoniowej, a także palca IV, V i przyśrodkowej powierzchni palca III po stronie grzbietowej.

Ponadto nerw łokciowy umożliwia ruchy mięśni, takich jak:

• mięśnie kłębika palca V,
• mięśnie glistowate palca III i IV,
• mięsień dłoniowy krótki,
• mięśnie międzykostne,
• przywodziciel kciuka,
• głowa głęboka mięśnia zginacza krótkiego kciuka.

Uszkodzenia nerwu łokciowego mogą być zlokalizowane zarówno na ramieniu, w stawie łokciowym, jak i w okolicy nadgarstka. Najczęściej jest to staw łokciowy, czemu sprzyjają zarówno warunki anatomiczne, jak i częsty - związany z ruchem kończyny - wzrost ciśnienia w stawie. To powoduje niedokrwienie i uszkodzenie nerwu.

Patologie w obrębie omawianej struktury zwykle dotyczą mężczyzn pomiędzy 40. a 65. rokiem życia, choć obserwuje się je również u młodszych pacjentów. Czynnikami ryzyka predysponującymi do uszkodzenia nerwu łokciowego są zarówno choroby ogólnoustrojowe, takie jak cukrzyca, mocznica, choroby układowe czy endokrynopatie, jak i zmiany chorobowe w obrębie stawu łokciowego oraz kości ramiennej.

Do porażenia nerwu łokciowego dochodzi stosunkowo często, zwłaszcza w przypadku urazów dalszego końca kości ramiennej i okolicy stawu łokciowego, a także stanów zapalnych czy długotrwałego ucisku, wskutek którego dochodzi do zwężenia kanału łokciowego (pojawia się zespół rowka nerwu łokciowego).

Jakie są objawy uszkodzeń pourazowych oraz zespołów ucisku nerwu łokciowego?

Typowe dla patologii jest przede wszystkim drętwienie i mrowienie w obrębie IV i V palca dłoni, ale i części łokciowej ręki.

W późniejszym okresie może pojawić się osłabienie siły mięśniowej i czucia powierzchownego w okolicy V oraz połowy IV palca oraz zanik mięśni kłębika. Przy znacznym stopniu uszkodzeniu nerwu łokciowego charakterystyczny jest układ dłoni nazywany „ręką szponiastą”. Wówczas ustawienie ręki przypomina szpony, stwierdza się zagłębienia w przestrzeniach międzykostnych śródręcza (to skutek zaniku mięśni międzykostnych).

Typowe jest także pogorszenie sprawności wykonywania ruchów precyzyjnych. Pojawiają się trudności w pisaniu, przekręcaniu klucza w zamku, zapinaniu guzików, zaciskania dłoni w pięść czy zginaniu ręki w nadgarstku.

Kliniczne podejrzenie neuropatii nerwu łokciowego wymaga wykonania badania EMG (badanie elektrofizjologiczne). Leczenie sprowadza się do fizykoterapii, niekiedy konieczne może być operacyjne odbarczenie nerwu.