Nerwica i lęki
Nerwica i lęki bardzo ściśle wiążą się z koncepcją psychodynamiczną, ale są pojęciami zbyt pojemnymi znaczeniowo, dlatego nowe klasyfikacje diagnostyczne ICD-10 i DSM-IV zastępują pojęcie nerwicy zaburzeniami lękowymi. Zmiany klasyfikacyjne doprowadziły do wyodrębnienia wielu specyficznych zaburzeń lękowych o różnorodnej symptomatyce. I tak pod pojęciem „nerwicy” mieszczą się zespoły dysfunkcji narządów, psychogenne zaburzenia emocjonalne, patologiczne zachowania i nieprawidłowe procesy psychiczne. W ICD-10 pod kodami od F40 do F48 można znaleźć szereg przykładów zaburzeń nerwicowych, związanych ze stresem i pod postacią somatyczną.
1. Co to jest nerwica?
Przeciętnemu człowiekowi nerwica kojarzy się z niestabilnym stanem nerwów, drażliwością i agresywnością. Człowiek nerwowy to osoba pobudliwa, którą łatwo zdenerwować, wyprowadzić z równowagi albo doprowadzić do furii.
Tymczasem psychiatrzy i psychologowie są dalecy od takiego rozumienia zaburzeń nerwicowych. Nerwicę warunkują bardziej nieświadome konflikty psychiczne, nad którymi człowiek nie jest w stanie zapanować. Szacuje się, że około 20-30% populacji boryka się z problemem nerwicowym, ale nie wszystkie przypadki wymagają leczenia psychiatrycznego.
Termin „nerwica” (neuroses) wprowadził do słownika szkocki lekarz i chemik żyjący w XVIII wieku – William Cullen, ale opisy zaburzeń nerwicowych znano już 2,5 tysiąca lat temu, np. w Biblii czy starożytnym Egipcie. Hipokrates stworzył pojęcie histerii (gr. hysterikos), którą nazywał inaczej „dusznością maciczną”. Uważał, że wskutek braku aktywności seksualnej kobieca macica wysusza się i przemieszcza w górę, uciskając serce, płuca i przeponę. Wspólnym mianownikiem wszystkich zaburzeń nerwicowych jest mechanizm uwalniający człowieka od przeżywanego lęku i zwalniający od odpowiedzialności.
W sytuacjach, gdy jednostka czuje się bezradna, pojawia się zachowanie regresyjne – nieadekwatne do wieku. Obecnie nie ma zgody co do czynników etiologicznych zaburzeń nerwicowych. Nerwice obejmują szerokie spektrum przyczyn, np.:
- konflikty motywacyjne typu: dążenie-dążenie, unikanie-unikanie, dążenie-unikanie,
- czynniki rodzinno-środowiskowe, szkolne i zawodowe,
- frustrację, stany utraty, niebezpieczeństwa lub zagrożenia,
- brak opieki rodzicielskiej w okresie wczesnego dzieciństwa,
- traumatyczne wydarzenia i nieodreagowane urazy,
- postawy perfekcjonistyczne,
- dysonans między potrzebami a oczekiwaniami społecznymi, dążeniami a możliwościami,
- czynniki genetyczne i biologiczne,
- sytuacje trudne, choroby, stresy, kryzysy rozwojowe,
- czynniki astenizujące, np. ciąża, poród, przemęczenie, problemy wieku dojrzewania, uzależnienia (alkoholizm, lekomania itp.).
2. Rodzaje nerwic
W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 wyróżniono następujące typy zaburzeń nerwicowych:
- zaburzenia lękowe w postaci fobii (F40), np. agorafobie, fobie społeczne, izolowane postacie fobii (klaustrofobia – lęk przed przebywaniem w małych, zamkniętych pomieszczeniach; arachnofobia – lęk przed pająkami; mizofobia – lęk przed zabrudzeniem; nozofobia – lęk przed zachorowaniem; kynofobia – irracjonalny lęk przed psami itp.);
- inne zaburzenia lękowe (F41), np. lęk paniczny, zaburzenie lękowe uogólnione, zaburzenie depresyjne i lękowe mieszane;
- zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne, czyli nerwica natręctw (F42), np. zaburzenie z przewagą myśli czy ruminacji natrętnych, natrętne rytuały;
- reakcja na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne (F43), np. zaburzenie stresowe pourazowe, reakcja mieszana lękowo-depresyjna;
- zaburzenia dysocjacyjne, inaczej konwersyjne (F44), np. amnezja dysocjacyjna, fuga dysocjacyjna, osobowość mnoga;
- zaburzenia występujące pod postacią somatyczną (F45), np. zaburzenie z somatyzacją, zaburzenie hipochondryczne;
- inne zaburzenia nerwicowe (F48), np. neurastenia, zespół depersonalizacji-derealizacji.
Powyższy katalog chorób zwraca uwagę na bardzo dużą pojemność kategorii zaburzeń nerwicowych.
3. Objawy zaburzeń nerwicowych
Zaburzenia nerwicowe czy lękowe to niejednorodna grupa dysfunkcji, dlatego trudno wymienić specyficzne kryteria diagnostyczne. Objawy nerwicy dają się pogrupować w 3 odrębne bloki nieprawidłowości funkcjonowania.
Objawy somatyczne | Dysfunkcje poznawcze | Zaburzenia afektywne |
---|---|---|
bóle głowy, żołądka, serca, kręgosłupa; palpitacje serca; zawroty głowy; drżenie kończyn; zaburzenia wzroku i słuchu; parestezje; wzmożone napięcie mięśniowe; nadwrażliwość na bodźce; porażenie narządów ruchu; brak czucia; nadmierne pocenie się; czerwienienie; zaburzenia równowagi; napady drgawkowe; bezsenność; duszność; hiperwentylacja; nieprawidłowości w funkcjonowaniu organów wewnętrznych; zaburzenia seksualne | problemy z koncentracją uwagi; natręctwa ruchowe; osłabienie pamięci; myślenie natrętne; ruminacje; subiektywne zmiany w percepcji rzeczywistości (derealizacja); ograniczona zdolność logicznego myślenia | lęki; niepokój; apatia; stany podwyższonego napięcia; poirytowanie; labilność emocjonalna; przygnębienie; permanentne poczucie znużenia; brak motywacji; wybuchowość; dysforia; anhedonia |
4. Co to jest lęk?
Lęk jako objaw bardzo często występuje w różnych chorobach somatycznych i psychicznych. Jest przypadłością szeroko rozpowszechnioną wśród ludzi. Należy do emocji, które podobnie jak radość lub gniew wpływają na reakcje, myśli i odczucia człowieka. Lęki objawiają się w postaci wyraźnego przeżywania uczucia zagrożenia i niepokoju bez wyraźnej obiektywnej przyczyny lub uczucie to występuje w sytuacjach, które obiektywnie nie są zagrożeniem (w odróżnieniu od strachu). Zaburzenia lękowe są stosunkowo najczęściej pojawiającymi się zaburzeniami nerwicowymi oraz jednym z najczęstszych objawów psychopatologicznych. Bardzo często współwystępują z zaburzeniami nastroju, głównie z depresją.
W przypadku, gdy objawy lęku i depresji są stosunkowo łagodne i trudno ustalić dominujący symptom, mówi się o postaciach mieszanych. Osoby, u których występują wzorce zachowania unikającego, stałego i nadmiernego przeżywania, a cechy lękliwości, niepewności i napięcia mają charakter utrwalony i negatywnie wpływają na całe życie pacjenta, mówi się wówczas o osobowości unikającej (lękliwej). Psychologowie rozróżniają lęk jako stan i jako cechę, co umożliwia wyjaśnienie różnic między ludźmi. Niektóre osoby dostają ostrych napadów lęku, po czym przez pewien czas ataki nie powtarzają się (zespół paniki). Inni znów permanentnie odczuwają lęk, ale o nieco słabszym natężeniu (zespół lęku uogólnionego).
W fachowej literaturze wymienia się całą masę różnych typów lęku. Niektóre rodzaje lęków to: lęk wolnopłynący, lęk paniczny, lęk odczuwany, lęk antycypacyjny, lęk ukryty, lęk neurotyczny, lęk moralny, lęk traumatyczny, lęk realny, lęk separacyjny, lęk paranoidalny itp. Według szkoły psychoanalitycznej, lęki i fobie powstają na skutek konfliktu wewnętrznego, który zostaje przeniesiony na niewinny przedmiot. Behawioryści uważają, że fobie to szczególne przypadki zwykłego klasycznego warunkowania reakcji strachu na neutralny obiekt, który akurat znalazł się w pobliżu, gdy miało miejsce zdarzenie traumatyczne. W oparciu o model behawioralny wypracowano 3 skuteczne metody terapeutyczne bazujące na klasycznym wygaszaniu strachu: systematyczną desensytyzację, zanurzanie oraz modelowanie prawidłowych zachowań.
Skorzystaj z usług medycznych bez kolejek. Umów wizytę u specjalisty z e-receptą i e-zwolnieniem lub badanie na abcZdrowie Znajdź lekarza.